Πολύς λόγος γίνεται τελευταία για το περίφημο "οικονομικό θαύμα" που έχει επιτελεστεί, τα τελευταία χρόνια, στις ΗΠΑ. Η ίδια η Ουάσιγκτον δε χάνει την ευκαιρία να υπερθεματίζει υπέρ των καίριων επιλογών της, που οδήγησαν σε αυτήν την ανάκαμψη, ενώ δε διστάζει να παροτρύνει ή και να επιβάλλει σε άλλες χώρες να τις μιμηθούν για το "καλό" τους και για το καλό της παγκοσμιοποίησης της αγοράς φυσικά. Δεν είναι διόλου ευκαταφρόνητος ο αριθμός των ισχυρών οικονομικών ευρωπαϊκών κύκλων που "αλληθωρίζουν" με νόημα προς την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, παραδεχόμενοι με θαυμασμό το "αμερικανικό οικονομικό μοντέλο" ως τη μοναδική, ίσως, εφικτή και αποδοτική μέθοδο προς το νεοφιλελευθερισμό, το νέο προσωπείο του καπιταλισμού.

Χωρίς περιττά λόγια και χωρίς ωραιοποιήσεις, οι ίδιοι οι Αμερικανικοί εγκέφαλοι ομολογούν ότι το "μυστικό" της οικονομικής τους ανόρθωσης, καθώς και της καταπολέμησης της ανεργίας, δεν είναι άλλο από τον τάχα κατακερματισμό του κράτους, και συγκεκριμένα η πλήρης εξάλειψη αυτού που, κάποτε, ονομαζόταν "κράτος πρόνοιας". Φυσικά, κανένας κατακερματισμός του κράτους δε συνέβη, απλά άλλαξε τις δομές του προκειμένου να υπηρετεί πιο αποτελεσματικά την ελεύθερη δράση των μονοπωλίων. Και μόνο το γεγονός ότι, αντίθετα με την προηγούμενη εικοσαετία, τα τελευταία δύο χρόνια, για πρώτη φορά, οι ΗΠΑ παρουσιάζουν επίσημα ποσοστά ανεργίας ανάλογα ή μικρότερα από χώρες της ΕΕ, αποτέλεσε ένα καλό επιχείρημα στα χέρια των οπαδών του συγκεκριμένου μοντέλου ανάπτυξης στην Ευρώπη, όπου μοιάζει αργά αλλά σταθερά, και λαμβάνοντας φυσικά υπόψη όλες τις ιδιαιτερότητές της, να οδεύει "αλά αμερικάνικα".

Η συνταγή της επιτυχίας; Απλή: δραστική μείωση όλων των δημοσίων δαπανών, εξαθλίωση του συστήματος πρόνοιας, περίθαλψης και συνταξιοδότησης, διάλυση της δημόσιας παιδείας, χαλάρωση έως πλήρης αποδιοργάνωση της εργασιακής νομοθεσίας, τόσο όσον αφορά την πρόσληψη εργαζομένων, αλλά κυρίως όσον αφορά στην απόλυσή τους. Σύμφωνα με τους "ειδικούς", "οι κινήσεις αυτές μπορούν να αποβούν καθοριστικά ευεργετικές για την οικονομία και φυσικά για την προσπάθεια δημιουργίας θέσεων εργασίας". Σε ένα νόμισμα, όμως, υπάρχουν πάντα δύο πλευρές και οι "μαθητευόμενοι μάγοι του νεοφιλελευθερισμού" αποφεύγουν επιμελώς να αναφερθούν στη μία, σε αυτήν των συνεπειών: απομύζηση των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων, όξυνση της εργασιακής ανασφάλειας, αύξηση της φτώχειας και της μιζέριας, ενδυνάμωση των κοινωνικών αντιθέσεων, απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης, εξώθηση στο περιθώριο όλο και μεγαλύτερων κομματιών της κοινωνίας. Η, υπό διαμόρφωση, κοινωνική ζούγκλα έχει ως φυσικό επακόλουθο και την έξαρση της εγκληματικότητας σε όλες τις πλευρές και σε αυτό ακριβώς το σημείο βρίσκεται άλλο ένα μεγάλο σκοτεινό σημείο του "αμερικανικού θαύματος", που σκοπίμως παρατάσσεται πάντα σε νιοστό πλάνο: η υπερτροφία του ποινικού και σωφρονιστικού συστήματος.

Οι οικονομικοί δείκτες των ΗΠΑ μπορεί να είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακοί. Εξίσου εντυπωσιακά, όμως, είναι και τα στοιχεία που έρχονται στο φως της δημοσιότητας για την καθημερινότητα και την πραγματική διάσταση των πραγμάτων στην "Εδέμ της οικονομίας". Αρκεί και μόνο μία ματιά στο σωφρονιστικό χάρτη των ΗΠΑ για να αντιληφθεί και ο πλέον αφελής ότι τα παρασκήνια της εντυπωσιακής και μεγαλόπρεπης χολιγουντιανής οικονομικής σκηνής είναι, μάλλον, ανατριχιαστικά για το παρόν και ιδιαίτερα αποκαλυπτικά και ανησυχητικά για το μέλλον. Γίνεται σαφές ότι η τακτική της αμερικανικής ηγεσίας δεν είναι άλλη από τη φυλάκιση "όλων των απόκληρων ομάδων της νέας τάξης, τους οποίους πρώτα έχει αποκλείσει από τη μόρφωση και την αξιοπρέπεια".

Σύμφωνα με στοιχεία που δημοσίευσε πρόσφατα η "Μοντ Ντιπλοματίκ", από τη δεκαετία του 1960 άρχισε μια σταδιακή πτώση του αριθμού των φυλακισμένων, ο οποίος έφτασε στο ναδίρ το 1975, όταν μόλις 380.000 κρατούμενοι καταμετρούνταν σε όλες τις πολιτείες. Πολλοί, τότε, είχαν μάλιστα εκφράσει τη θρασύτατα αισιόδοξη άποψη ότι το "σωφρονιστικό σύστημα στις ΗΠΑ αργοπεθαίνει". Διαψεύστηκαν οικτρά. Το 1985 ο αριθμός των κρατουμένων είχε φτάσει τις 740.000 και το 1995 ξεπέρασε το 1,6 εκατομμύριο, ενώ ο ρυθμός αύξησής τους υπολογίζεται σε 8% ανά έτος. Πρωτοφανής "ανάπτυξη", καθώς, όπως σημειώνει ο αρθρογράφος της "Μοντ Ντιπλοματίκ" Λουάκ Ουακάν, "σε κανένα δημοκρατικό κράτος δεν έχει παρατηρηθεί τέτοιο φαινόμενο: τριπλασιασμός των κρατουμένων μέσα σε μια δεκαετία, περίπου 647 κρατούμενοι ανά 100.000 κατοίκους (1997), ποσοστό κατά 6 - 8 φορές μεγαλύτερο από κάθε χώρα της ΕΕ".

Για να γίνει, όμως, αντιληπτό το φαινόμενο στις πραγματικές του διαστάσεις θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι τα προαναφερόμενα νούμερα αναφέρονται, μόνο, σε όσους βρίσκονται σε κελιά. Παράλληλα, όμως, το ποινικό σύστημα προβλέπει την απελευθέρωση υπό επίβλεψη και την απελευθέρωση υπό περιορισμούς. Υπολογίζεται ότι ο αριθμός αυτών των ανθρώπων έφθασε το 1995 τα 4 εκατομμύρια, καθώς 3,1 εκατομμύρια είχαν απελευθερωθεί υπό περιορισμούς και, τουλάχιστον, άλλες 700.000 υπό επίβλεψη. Με άλλα λόγια, το 1995, το σύνολο των "εχόντων πρόβλημα" με το ποινικό σύστημα ανερχόταν στα 5,4 εκατομμύρια, δηλαδή, περίπου, το 5% του πληθυσμού και, αν θέλουμε να προχωρήσουμε παραπέρα, υπολογίζεται ότι ο 1 στους 5 Αφροαμερικάνους είχε καταδικαστεί για κάποιο αδίκημα.

Τα στοιχεία αυτά μπορούν να αναλυθούν, όμως, και από τη φυλετική οπτική γωνία, για να καταλήξουμε, πάλι, σε εντυπωσιακά αποτελέσματα. Το 1995, από τα 22 εκατομμύρια Αφροαμερικάνους, οι 767.000 βρίσκονταν στο κελί, οι 999.000 ήταν υπό επιτήρηση και οι 325.000 είχαν απελευθερωθεί υπό όρους, δηλαδή το 9,4% του μαύρου πληθυσμού είχε εμπλακεί σε κάποιο αδίκημα. Την ίδια στιγμή, στα 163 εκατομμύρια του λευκού πληθυσμού το ποσοστό των "εγκληματιών - παραβατών" ήταν, μόλις, 1,9%, και όσον αφορά, δε, στην καθεαυτό φυλάκιση το 1985 στους 100.000 κατοίκους από το σύνολο των κρατουμένων οι 3.544 ήταν Αφροαμερικάνοι και οι 528 λευκοί, ενώ το 1995 οι 6.926 ήταν Αφροαμερικάνοι και οι 919 λευκοί. Με δύο λόγια, από το 1989 και μετά, οι Αφροαμερικάνοι είναι η πλειοψηφία των κρατουμένων, παρά το γεγονός ότι στο σύνολο του πληθυσμού δεν αντιπροσωπεύουν παρά μόνο το 12%.

Ιδιαίτερα, δε, στο στόχαστρο του υπερτροφικού αυτού σωφρονιστικού συστήματος βρίσκονται οι νέοι Αφροαμερικάνοι, των οποίων μεγαλύτερο ποσοστό από το 1/3 του συνόλου των ανδρών ανάμεσα στα 20 και τα 28 χρόνια έχει καταδικαστεί για κάτι, ενώ το ποσοστό αυτό αγγίζει το 80% στα μεγάλα αστικά κέντρα. Δεν είναι, λοιπόν, καθόλου υπερβολική η εκτίμηση που διατυπώνεται στη "Μοντ Ντιπλοματίκ" ότι ένας Αφροαμερικάνος έχει 1/3 πιθανότητας να περάσει έναν χρόνο της ζωής του στη φυλακή, ένας Ισπανόφωνος έχει 1/6, ενώ ένας λευκός έχει 1/23.

Δεν είναι λίγες οι φωνές που χαρακτηρίζουν το υπάρχον ποινικό και σωφρονιστικό σύστημα "πρώτης τάξης όπλο για τον εντοπισμό και την πλήρη καταστροφή της μαύρης νεολαίας των ΗΠΑ". Είναι, άλλωστε, χαρακτηριστικό ότι το 13% των καταναλωτών ναρκωτικών είναι Αφροαμερικάνοι (περίπου όσο δημογραφικό ποσοστό καταγράφουν στη χώρα), όπως και τα 3/4 των φυλακισμένων για παράβαση του νόμου περί ναρκωτικών και το 1/3 των συλληφθέντων με ανάλογη κατηγορία. Μοιάζει σαν, σχολιάζει ο Λουάκ Ουακάν, ο "πόλεμος κατά των ναρκωτικών" που κήρυξε η αμερικανική κυβέρνηση να έχει στόχο μόνο μία φυλή, λαμβάνοντας υπόψη ότι, λόγω των περικοπών της χρηματοδότησης όλων των προγραμμάτων επανένταξης και θεραπείας αλλά και την παράλληλη έκπτωση της δημόσιας παιδείας και περίθαλψης, η πλειοψηφία των συλληφθέντων χρηστών δεν έχει κανένα μέλλον.

Υπερπληθυσμός, όμως, δεν παρατηρείται μόνο στο εσωτερικό των φυλακών, αλλά και σε όλη τη λειτουργική δομή τους. Η καλπάζουσα αύξηση των συλληφθέντων και των κρατουμένων δημιούργησε άμεση ανάγκη επάνδρωσης ενός νέου διογκωμένου σωφρονιστικού συστήματος σε διοικητική αλλά και λειτουργική βάση. Ανάμεσα στο 1975 και στο 1990 οι κρατικές δαπάνες για το σωφρονισμό αυξήθηκαν κατά 325% στον τομέα της λειτουργίας και κατά 612% στον τομέα της κατασκευής, αύξηση τρεις φορές μεγαλύτερη από αυτήν για το στρατιωτικό τομέα. Από το 1992 υπολογίζεται ότι, τουλάχιστον, 4 πολιτείες δαπανούν περισσότερο από 1 δισεκατομμύριο δολάρια το χρόνο για τις φυλακές: η Καλιφόρνια 3,2 δισεκατομμύρια, η πολιτεία της Νέας Υόρκης 2,1 δισεκατομμύρια, το Τέξας 1,3 δισεκατομμύρια και η Φλόριντα 1,1 δισεκατομμύριο. Στο σύνολο, το 1993 οι ΗΠΑ δαπάνησαν 32 δισεκατομμύρια δολάρια για τις φυλακές τους έναντι 21 δισ. δολαρίων για το δικαστικό τους σύστημα, ενώ στις αρχές του 1980 οι προϋπολογισμοί και των δύο τομέων δεν ξεπερνούσαν τα 7 δισεκατομμύρια έκαστος.

Παράλληλα, τα τελευταία χρόνια κατασκευάστηκαν 213 σωφρονιστικά ιδρύματα, με εξαίρεση τα ιδιωτικά, με τα οποία έχει γίνει σύμβαση. Μόνο οι ομοσπονδιακοί διοικητικοί σωφρονιστικοί υπάλληλοι έφθασαν τους 347.000 από 264.000, ενώ εκτιμάται ότι ο τομέας της εκπαίδευσης σωφρονιστικών υπαλλήλων είναι ο μοναδικός που παρουσιάζει τόσο μεγάλη ανάπτυξη την τελευταία δεκαετία. Την ίδια στιγμή, δραστικές περικοπές αποφασίζονται στα κονδύλια της παιδείας και της υγείας. Είναι, ίσως, χαρακτηριστικό της επικρατούσας αντίληψης παράδειγμα το γεγονός ότι ο προϋπολογισμός του Τμήματος Βελτίωσης της Καλιφόρνια (που ασχολείται μόνο με κρατουμένους που έχουν ποινή μεγαλύτερη του ενός έτους) ήταν πολύ μεγαλύτερος από τον προϋπολογισμό του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια. Μάλιστα, προβλέφτηκε και η απόλυση χιλίων καθηγητών προκειμένου να καταστεί δυνατή η πρόσληψη 3.000 δεσμοφυλάκων. Υπό τις συνθήκες αυτές δεν είναι διόλου τυχαίο το ότι στη δεκαετία του '90, το ποσοστό της ανεργίας μειώθηκε κατά 2 μονάδες, μόνο και μόνο από την πρόσληψη δεσμοφυλάκων και άλλων διοικητικών σωφρονιστικών υπαλλήλων.

Ενα ολόκληρο κύκλωμα και σύστημα έχει στηθεί γύρω από το σωφρονιστικό σύστημα στις ΗΠΑ, το οποίο αποτελείται και από ιδιώτες, ενώ παράλληλα λειτουργεί ως φαύλος κύκλος για όσους εμπλακούν σε αυτό, έστω και μία φορά. Ο εκάστοτε συλληφθείς γνωρίζει πολύ καλά ότι στο εξής η ζωή του δε θα είναι ποτέ η ίδια, ακόμα και αν το αδίκημά του είναι μηδαμινό. Τα στοιχεία του καταχωρούνται άμεσα σε ομοσπονδιακές τράπεζες πληροφοριών και θα τον συνοδεύουν εσαεί σε όλες τις πολιτείες. Πρόσβαση στις πληροφορίες αυτές δεν έχουν μόνο οι άμεσα ενδιαφερόμενοι, δικαστές, αστυνομία, διοικητικοί κλπ., αλλά και όλοι οι ιδιώτες. Δεν είναι τυχαίο ότι ο κάθε εργοδότης, που "σέβεται τον εαυτό του", πριν από την όποια πρόσληψη, έχει στα χέρια του, χωρίς κανένα πρόβλημα, το πλήρες ποινικό μητρώο του υποψηφίου εργαζομένου είτε αυτό είναι αυθεντικό είτε έχει παραποιηθεί από "αγνώστους" ιθύνοντες. Το ποινικό αυτό ιστορικό δε στιγματίζει μόνο τον παραβάτη αλλά και όλο το οικογενειακό του περιβάλλον, το οποίο είθισται να τίθεται υπό την προστασία των "Γραφείων Υποστήριξης". Εξίσου αποκαλυπτικό είναι ότι τόσο τα "Γραφεία Υποστήριξης" όσο και πολλά σωφρονιστικά ιδρύματα ανήκουν σε ιδιώτες, οι οποίοι πληρώνουν αδρά το κράτος για να εξασφαλίσουν τις συμβάσεις και κερδίζουν ακόμη περισσότερα από τους ίδιους τους κρατουμένους.

Γίνεται σαφές ότι ο εκάστοτε συλληφθείς και η οικογένειά του εισέρχονται, από τη στιγμή κιόλας της σύλληψης, σε έναν αέναο κύκλο φυλακής - ανεργίας - φτώχειας - παράβασης - φυλακής, ο οποίος οδηγεί στο απόλυτο κενό, την καταστροφή. Η διαπίστωση, ίσως, αυτή είναι που οδηγεί τον αρθρογράφο της "Μοντ Ντιπλοματίκ" να ανασύρει στη μνήμη του τη φράση που συνόδευε το 19ο αιώνα τη θεσμοθέτηση της φυλάκισης: "η φυλάκιση είναι πάνω από όλα μια μέθοδος που αποσκοπεί στον έλεγχο των αποκλινόντων και εξαρτώμενων πληθυσμών" και να συμπεράνει, από τα δεδομένα, ότι προφανώς οι "μη επιθυμητοί αυτοί πληθυσμοί είναι σήμερα η αμερικανική εργατική τάξη και οι μαύροι, που αποτελούν και το μεγαλύτερο μέρισμα της θυσίας στο βωμό του νεοφιλελευθερισμού".

Είναι, ολοένα και πιο ξεκάθαρο, ότι στόχος του σωφρονιστικού και ποινικού συστήματος στις ΗΠΑ είναι τα κατώτερα κοινωνικοοικονομικά στρώματα, για τα οποία ο δρόμος της μόρφωσης, της δουλιάς και της περίθαλψης έχει κλείσει, ενώ παράλληλα θεωρούνται, ακριβώς λόγω της οικονομικής τους δυσπραγίας, "απειθείς και άχρηστοι στον κόσμο της νέας τάξης πραγμάτων" και τίθενται αυτόματα στο περιθώριο ολόκληρης της κοινωνίας και της ζωής. Η εξαφάνισή τους από τον κοινωνικό χάρτη μέσα από το καταχώνιασμά τους στα κελιά μπορεί να τους "κάνει άφαντους" για τους οικονομικούς δείκτες "ευμάρειας", αλλά παράγει χρόνο με το χρόνο εκατοντάδες χιλιάδες στρατιές εξαθλιωμένων αμόρφωτων οργισμένων ανέργων, που δεν έχουν καμία ελπίδα και καμία δυνατότητα επιλογής για το αύριο. Η φωτεινή λεωφόρος του νεοφιλελευθερισμού και της παγκοσμιοποίησης του καπιταλιστικού κεφαλαίου δε μοιάζει να διαφέρει και πολύ από τα σκοτεινά μονοπάτια του "δοκιμασμένου" καπιταλιστικού συστήματος και μάλλον φαίνεται να είναι πολύ πιο σκληρή με τους "απειθείς και τους μη προσοδοφόρους".

Ελένη ΜΑΥΡΟΥΛΗ