Μια φράση κατέτρεχε την έκτακτη Σύνοδο - το προηγούμενο Σαββατοκύριακο - των υπουργών Οικονομικών των Εφτά Ισχυρότερων Κρατών του πλανήτη: Η Ιαπωνία πρέπει πάση θυσία να λάβει τα μέτρα εκείνα, που θα οδηγήσουν τη χώρα σε έξοδο από την οικονομική ύφεση και θα την κάνουν και πάλι την ατμομηχανή για την ανάκαμψη όλων των οικονομιών της Νοτιοανατολικής Ασίας.

Επί ματαίω, οι Ιάπωνες ομόλογοί τους προσπαθούσαν να πείσουν τους συναδέλφους τους ότι όλα τα μέτρα λαμβάνονται και, για του λόγου το αληθές, φέρνουν και πρόταση έκτακτης οικονομικής βοήθειας - πρόταση του υπουργού Οικονομικών και πρώην πρωθυπουργού Κιίτσι Μιγιζάβα - προς τις χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας, που βρίσκονται μόλις λίγα βήματα από την απόλυτη καταστροφή, ύψους, μάλιστα, 30 δισ. γιεν. Δεν ήταν όμως αρκετό για να εφησυχάσει τους ιθύνοντες, αφού συνεχίζουν να βλέπουν με τρόμο ότι η πάλαι πότε κραταιά ιαπωνική οικονομία είναι σε ύφεση, ο δείκτης Nikkei του Χρηματιστηρίου του Τόκιο βρίσκεται διαρκώς αγκυλωμένος στο μεταίχμιο του ψυχολογικού ορίου των 13.000, οι τράπεζες οδεύουν η μία μετά την άλλη στη χρεοκοπία, η αγοραστική δύναμη των Ιαπώνων έχει εξασθενήσει σημαντικά, η ανεργία μεγαλώνει, ενώ η κυβέρνηση έχει ήδη αποδυναμωθεί μετά τις πρόσφατες εκλογές του Ιούλη που εξανάγκασαν το πρώην πρωθυπουργό Ριουτάρο Χασιμότο να παραιτηθεί μετά την αποτυχία του κυβερνώντος κόμματος.

Οι Εφτά επαναδιακήρυξαν και επιβεβαίωσαν αυτό που στις 21 του Σεπτέμβρη είχε επισήμως ανακοινώσει στην έκθεσή του το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), ότι ο βασικός κίνδυνος στην παγκόσμια οικονομία παραμένει η ανικανότητα της Ιαπωνίας να "διευθετήσει τα οικονομικά της προβλήματα και, παράλληλα, να εγγυηθεί την επαρκή εγχώρια ζήτηση". "Ο χρόνος πλέον", θα συμπληρώσει η έκθεση του ΔΝΤ, "για να επιτευχθούν αυτά τα μέτρα είναι πολύ σημαντικός"... καθώς η πρόσφατη χρηματοοικονομική κρίση των τελευταίων βδομάδων έχει κάνει εξαιρετικά "ανυπόμονους" όλους τους ενδιαφερόμενους που προσπαθούν να βρουν τις λύσεις για το προσωρινό ξεπέρασμα αυτής της κρίσης, θα συμπληρώσουμε εμείς.

Ωστόσο, η Ιαπωνία "εξακολουθεί να διατηρεί την απαράμιλλη ικανότητα να απογοητεύει", θα παρατηρήσει ο βρετανικός "Economist", για να τονίσει ότι η χώρα έχει αναβάλει όλες τις ουσιώδεις οικονομικές μεταρρυθμίσεις σχεδόν μία δεκαετία και παρά τη δεδομένη και κατανοητή σύγχυση που υπάρχει για την υιοθέτηση των αναγκαίων μέτρων για τη διάσωση του τραπεζιτικού συστήματος, τα κυβερνητικά επιτελεία φαίνονται ανήμπορα να κάνουν οτιδήποτε και εμφανίζονται να καθοδηγούνται μόνο από τη συνεχώς συρρικνούμενη οικονομία.Η αλήθεια είναι ότι η Ιαπωνία εξακολουθεί να είναι η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομική δύναμη του πλανήτη και μόλις μία δεκαετία πριν όλες οι δυτικές χώρες κοιτούσαν με θαυμασμό το "ιαπωνικό οικονομικό θαύμα", αποκλειστικό δημιούργημα της "οικονομίας της φούσκας ή μπαλονιού" κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '80. Η κατάρρευση της "φούσκας", όμως, άρχισε πολύ νωρίς, για την ακρίβεια από την αρχή της δεκαετίας που διανύουμε, με αποτέλεσμα τη θέση των συναισθημάτων του θαυμασμού και του φθόνου για τα οικονομικά επιτεύγματα να πάρουν τα συναισθήματα του οίκτου και της περιφρόνησης.

Τι όμως ακριβώς συνέβη σε τόσο βραχύ χρονικό διάστημα; Κατ' αρχάς, οι αποδόσεις του κέρδους που απέφερε η οικονομία της "φούσκας" οδήγησαν σε μία επιδεικτική, αν όχι υπερφίαλη στάση όλων των συμμετεχόντων. Τη δεκαετία του '80 ξεπήδησαν αμέτρητες νέες βιομηχανίες - κυρίως νέας τεχνολογίας - στηριζόμενες σχεδόν αποκλειστικά σε αυτό που φαινόταν ως "φθηνό κεφάλαιο", με αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός βιομηχανικού μεγαθήριου, που έχει αρχίσει να τρώει τα σπλάχνα του. Είναι χαρακτηριστικό ότι - σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Κένεθ Κέρτις, επικεφαλής οικονομικού συμβούλου στην "Ντόιτσε Μπανκ" στο Τόκιο - η Ιαπωνία από το 1988 έως και το 1992 είχε προσθέσει στην οικονομία της παραγωγή ισοδύναμη της οικονομίας της Γαλλίας. Την ίδια στιγμή, η "φούσκα" έσκαγε παταγωδώς, η ζήτηση - τόσο η εγχώρια, όσο και από τις χώρες της Ασίας - έπεφτε και οι επενδύσεις στη βιομηχανία έπαιρναν την κατιούσα.

Η "φούσκα" έσκασε το 1991, όταν οι τραπεζιτικές επενδύσεις άρχισαν να μην αποδίδουν, ενώ τα δάνεια, που είχαν δοθεί κάτω από το πρίσμα της ανάπτυξης της οικονομίας και της βιομηχανίας, άρχισαν να μην πληρώνονται. Ενας ακόμα τομέας που οδήγησε στη χρεοκοπία πολλών τραπεζών ήταν οι επενδύσεις που έγιναν στη γη και την ακίνητη περιουσία. Χαρακτηριστικό είναι ότι η χρηματιστηριακή αξία του Τόκιο ήταν ισοδύναμη με όλης της Πολιτείας της Νέας Υόρκης. Αυτή τη στιγμή, οι τιμές έχουν χάσει το 80% της εκτιμηθείσας αξίας τους, με αποτέλεσμα οι οικονομολόγοι να πιστεύουν ότι το ξεκαθάρισμα των λεγόμενων "κακών δανείων" σ' αυτόν τον τομέα θα οδηγήσει την αξία της ακίνητης περιουσίας σε ακόμα χαμηλότερα επίπεδα.

Ηδη, οι τράπεζες έχουν κόψει εντελώς τους νέους δανεισμούς, ακόμα και για τη βιομηχανία, και ο μόνος τρόπος πλέον εξεύρεσης νέων μετοχικών κεφαλαίων είναι το Χρηματιστήριο. Τι γίνεται, όμως, με τις μικρές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις, που στηρίζονται αποκλειστικά στη δανειοδότηση από τις τράπεζες για να επιβιώσουν; Τίποτα, με αποτέλεσμα να χρεοκοπούν και να κλείνουν και να οδηγούν και τις Τράπεζες στο ίδιο μονοπάτι.

Τι γίνεται, επίσης, και με τις εξαγωγές, που κάποιος αφελής ίσως θεωρούσε ότι θα είχαν αυξηθεί, εξαιτίας του υποτιμημένου γιεν; Οι κλυδωνιζόμενες οικονομίες της Ασίας, που αποτελούσαν κάποτε τους καλύτερους πελάτες - μια και αποσπούσαν σχεδόν το 45% των ιαπωνικών εξαγωγών - αδυνατούν. Ναι μεν η Ευρώπη και η Αμερική έχουν αυξήσει τις εισαγωγές τους σε ιαπωνικά προϊόντα, αλλά αυτό δεν είναι αρκετό για να καλύψουν τις απώλειες από τις αγορές της Ασίας. Κατ' αυτόν τον τρόπο, το εξωτερικό εμπορικό ισοζύγιο της χώρας μπορεί να έχει αυξηθεί κατά 25%, αλλά μόνο εξαιτίας της δραστικής μείωσης των εισαγωγών από τρίτες χώρες.

Η χειρότερη, όμως, των περιπτώσεων είναι η συνεχώς συρρικνούμενη εγχώρια ζήτηση παρά την υπερπαραγωγή...

Η συρρίκνωση αυτή θεωρείται απολύτως φυσιολογική, καθώς ο ιαπωνικός λαός συνειδητοποίησε με τρόμο ότι η πλήρης απασχόληση ήταν ένα απατηλό όνειρο, η απόλυση μπορεί να είναι το επόμενο βήμα, ενώ η εξεύρεση νέας εργασίας μια πολύ δύσκολη υπόθεση. Η ανεργία στην Ιαπωνία έχει φτάσει στα ανώτερα επίπεδα από το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, αγγίζοντας το μήνα Σεπτέμβρη το 4,3% ή περίπου 3 εκατομμύρια, ενώ ταυτόχρονα η εργατική δύναμη περιορίστηκε κατά 440.000 θέσεις εργασίας. Αν κανείς σκεφτεί ότι ο αριθμός αυτός είναι μικρός, λανθάνει, αφού, αν η μέτρηση της ανεργίας γινόταν με ευρωπαϊκά δεδομένα, ο πραγματικός αριθμός των ανέργων θα ήταν τουλάχιστον τριπλάσιος. Στην Ιαπωνία, ένας εργαζόμενος που μπορεί να απασχολείται ακόμα και μία ώρα το μήνα δε θεωρείται άνεργος! Τι προοπτικές υπάρχουν; Οπως θα παραδεχτεί και ο επικεφαλής του Οικονομικού Σχεδιασμού της χώρας, Ταϊτσι Σακαϊγια, οι εργασιακές συνθήκες είναι οξύτατες και δεν υπάρχουν οι προοπτικές να βελτιωθούν.

Από την άλλη πλευρά, ακόμα και αυτοί που διατηρούν το προνόμιο της απασχόλησης έχουν τον τρόμο της απώλειας των αποταμιεύσεών τους στις τράπεζας που συνεχίζουν να χρεοκοπούν, αλλά και της ανασφάλειας που επικρατεί στις ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρίες. Πλείστες είναι οι περιπτώσεις των εργαζομένων, που στη δεκαετία του '80 προχώρησαν σε επενδύσεις για τη συνταξιοδότησή τους στις ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρίες και τώρα βλέπουν ότι η απόδοσή τους δεν είναι επαρκής για την επιβίωσή τους. Οσο για τους εν ενεργεία απασχολούμενους, διακατέχονται από πλήρη ανασφάλεια, τόσο για την παρούσα οικονομική τους κατάσταση, όσο και για το μέλλον που τους επιφυλάσσεται. Αξιοσημείωτο είναι ότι οι εργαζόμενοι στον οικονομικό και τον τομέα των αγοραπωλησιών ακίνητης περιουσίας - κάποτε οι πιο καλοπληρωμένοι - είδαν τα εισοδήματά τους να μειώνονται συνεχώς, ενώ την προηγούμενη Τρίτη (30/9) κυβερνητική έκθεση τούς έφερε στο χαμηλότερο επίπεδο αποδοχών για πρώτη φορά μετά από 48 χρόνια, ως αποτέλεσμα της τραπεζο-οικονομικής κρίσης και της φθίνουσας τιμής της γης.

Η νέα κυβέρνηση του Κέιζο Ομπούτσι προσπαθεί απεγνωσμένα να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων, ακριβώς, όμως, όπως έκαναν και οι προκάτοχοί του. Ηδη, εξήγγειλε ένα πλάνο για τη στήριξη του εισοδήματος των Ιαπώνων, που το ονόμασε, μάλιστα, και "Νιου Ντιλ", θυμίζοντας το αντίστοιχο του Ρούζβελτ στην περίοδο της μεγάλης κρίσης του '30. Αλλά, δεν είναι σίγουρο ότι μπορεί να επιτύχει το στόχο, καθώς αντίστοιχοι κυβερνητικοί σχεδιασμοί, καθαρά κεϋνσιανής φιλοσοφίας, δεν κατάφεραν στο παρελθόν να επιτύχουν το στόχο τους. Τα πακέτα στήριξης και ώθησης που διαδέχονταν το ένα το άλλο και η κυβέρνηση υπολογίζει ότι ενίσχυσαν την εγχώρια οικονομία κατά 80 τρισ. γιεν - περίπου 600 δισ. δολάρια - απέτυχαν να ανεβάσουν τη ζήτηση. Αντίθετα, η ζήτηση συνεχώς συρρικνωνόταν. Από το 1991, που ξεκίνησαν τα μέτρα, μόνο το 1995 υπήρξε μία πολύ μικρή άνοδος περίπου 1 - 2% και αυτό εξαιτίας του καταστροφικού σεισμού του Κόμπε, που, εκ των πραγμάτων, έδωσε μια ώθηση για να μπορέσουν να κλείσουν τις πληγές που άφησε πίσω του ο σεισμός.

Οσο για το παραπαίον τραπεζιτικό σύστημα, ανακοινώθηκε η πρώτη δέσμη νομοθετικών μέτρων για την εξυγίανσή του, μετά την έγκρισή τους από την Κάτω Βουλή την προηγούμενη βδομάδα. Το πρόγραμμα αυτό φιλοδοξεί να βοηθήσει τις ιαπωνικές τράπεζες να αποσβέσουν τα τεράστια χρέη τους, που ανέρχονται σε 87,5 τρισ. γιεν - 650 δισ. δολάρια.

Ομως, οι παρατηρητές και οι αναλυτές συνεχίζουν να ανησυχούν και προειδοποιούν ότι μπορεί να λειτουργήσει, αλλά δεν είναι πανάκεια και μπορεί μακροπρόθεσμα να έχει περισσότερα μειονεκτήματα από ό,τι πλεονεκτήματα. Αυτό που χρειάζεται είναι η εκ βάθρων αναδιάρθρωση του υπάρχοντος συστήματος και η παράλληλη στήριξη του εισοδήματος των εργαζόμενων. Διαφορετικά, η ύφεση θα συνεχίζεται, συμπαρασύροντας και τις υπόλοιπες οικονομίες και κυρίως τις ασιατικές.

Ο λόγος αυτής της σφοδρής ανησυχίας είναι η απογύμνωση και η κατάρρευση του μοντέλου, που δείχνει ότι δεν μπορεί να ξεπεράσει την κυκλική αυτή κρίση, δημιουργώντας αδιέξοδα και προκαλώντας την κοινωνική δυσφορία, που ήδη εκδηλώθηκε στις πρόσφατες εκλογές. Τι θα γίνει, σε περίπτωση που το καζάνι που βράζει εκραγεί και η κοινωνική δυσφορία γίνει κοινωνική αναταραχή; Αυτό είναι το μέγα ζήτημα, που καλούν την Ιαπωνία να λύσει επειγόντως, προς αποφυγή μεγαλύτερων πονοκεφάλων και προσφυγής σε λύσεις οδυνηρές για όλη την οικουμένη...

Χ. Μ.