Το τελευταίο, τυπικά, νόμιμο φύλλο του "ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ" κυκλοφόρησε στις 18 Οκτώβρη 1947, μέρα Σάββατο, με τίτλο "ΟΙ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΙ ΔΙΕΤΑΞΑΝ ΧΘΕΣ ΟΜΑΔΙΚΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΑΥΣΗ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ". Ηταν σαφές - και στην ίδια την εφημερίδα - πως η τυπικά νόμιμη περίοδος έκδοσης του "Ρ" έφτανε στο τέλος. Γι' αυτό και στο τελευταίο αυτό "νόμιμο" φύλλο - που είναι ζήτημα αν κατάφερε να φτάσει πλατιά, αφού οι κατασχέσεις από τα όργανα της τάξης έδιναν κι έπαιρναν - δινόταν η υπόσχεση πως ο "ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ" θα συνέχιζε να βρίσκεται στο πλευρό του αγωνιζόμενου ελληνικού λαού, γκρεμίζοντας τα τείχη οποιασδήποτε παρανομίας. "Ο "ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ" ΑΚΛΟΝΗΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΕΠΑΛΞΗ", έγραφε ο πλάγιος τίτλος της πρώτης σελίδας του τελευταίου "νόμιμου" φύλλου και το κύριο άρθρο εξηγούσε τη σημασία του: "Οπωσδήποτε οι σπασμωδικές εκδηλώσεις των δούλων, οσεσδήποτε θυσίες κι αν συνεπάγονται, δεν πτοούν τον ελληνικό λαό. Οι φύλακες γρηγορούν. Και ο "Ριζοσπάστης", που στάθηκε ακλόνητος στις επάλξεις του όταν αντιμετώπιζε τη φωτιά και το σίδερο της χιτλερικής και της αγγλικής κατοχής, δε θα υποστείλει ποτέ την τιμημένη σημαία του.

Γιατί η σημαία του "Ριζοσπάστη" είναι σημαία του ΚΚΕ και του ΕΑΜ. Σημαία της Δημοκρατίας, της ελευθερίας, της εθνικής ανεξαρτησίας. Δηλαδή σημαία της Ελλάδας".

Ο "Ριζοσπάστης" έμεινε στην παρανομία μέχρι το 1974, δηλαδή για 27 ολόκληρα χρόνια. Κι αυτή η περίοδος παρανομίας ήταν η πιο μακρόχρονη της ιστορίας του. Ομως, τη σημαία δεν την υπέστειλε. Συνέχιζε, παρά τις δυσκολίες και τα προβλήματα, παρά τις συνεχείς διώξεις και το κράτος του τρόμου που επικρατούσε στην Ελλάδα του εμφυλίου και της μετεμφυλιακής περιόδου, να κυκλοφορεί παράνομα από χέρι σε χέρι, να ενημερώνει, να καθοδηγεί, να ζεσταίνει τις καρδιές των αγωνιστών, να τους εμψυχώνει.

Τα πρώτα χρόνια της παρανομίας, ο "Ρ" έβγαινε σε αραιά διαστήματα και συνήθως ακανόνιστα. Ακόμη αραιότερη έγινε η έκδοση και η κυκλοφορία του, όταν το εργατικό κίνημα και το Κόμμα κατάφεραν να πετύχουν κάποιες σημαντικές δυνατότητες νόμιμης έκφρασης μέσω της ΕΔΑ και του Τύπου της.

Η παράνομη έκδοση του "ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ" έγινε πυκνή - και σε κανονικά, σχεδόν, χρονικά διαστήματα - στα χρόνια της χούντας. Το πρώτο αντιδικτατορικό φύλλο του "Ρ" βγήκε το Μάρτη του 1968 κι από κει και ύστερα, κατά κανόνα, κυκλοφορούσε κάθε μήνα, στην αρχή πολυγραφημένος και στη συνέχεια τυπωμένος σε τυπογραφείο, πολλές φορές δισέλιδος, και σε μικρό σχήμα. Παρ' όλες, όμως, τις δυσκολίες έκδοσής του, κατάφερε να γίνει αναντικατάστατο όπλο αντιδικτατορικής πάλης στα χέρια των κομμουνιστών και των λαϊκών αγωνιστών που τον διάβαζαν: Ξεσκέπαζε το ξενόδουλο στρατιωτικοφασιστικό καθεστώς, κατάγγελνε τα τρομοκρατικά μέτρα της χούντας, αποκάλυπτε τη δημαγωγία της, δίδασκε τρόπους αντίστασης και αγώνα, ενημέρωνε για την αντιστασιακή δράση στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, εμψύχωνε το λαό και τους αγωνιστές, καλούσε σε πλατιά αντιδικτατορική συσπείρωση.

Θεωρήσαμε πως οι "Στιγμές της Ιστορίας" έπρεπε οπωσδήποτε να σταθούν στα φύλλα του αντιδικτατορικού "ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ" για όλα όσα προαναφέραμε και για το λόγο ότι η δικτατορία και η πάλη εναντίον της είναι από τις πρόσφατες σελίδες της σύγχρονης νεοελληνικής ιστορίας, που είναι ελάχιστα γνωστές στις νεότερες γενιές.

Σ' αυτήν την πρώτη αναφορά μας στον αντιδικτατορικό "Ρ", θα παρουσιάσουμε θέματα που επιλέξαμε από το φύλλο (αρ. 10) του Οκτώβρη 1968 και από το φύλλο (αρ. 12) του Δεκέμβρη του ίδιου έτους.

Από το φύλλο του Οκτώβρη, αναπαράγουμε τα εξής θέματα:

- "Ο ΛΑΟΣ ΚΑΤΑΓΓΕΛΛΕΙ ΤΟ ΦΑΣΙΣΤΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ". Πρόκειται για το κύριο άρθρο της εφημερίδας, που αναφέρεται στο ψευτοδημοψήφισμα, για την "έγκριση" από το λαό του χουντικού Συντάγματος, που πραγματοποίησε η χούντα στις 29 Σεπτέμβρη 1968, υπό το καθεστώς του στρατιωτικού νόμου.

- "Ο ΚΟΜΜΑΤΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ".

Από το φύλλο του Δεκέμβρη αναδημοσιεύουμε το άρθρο "ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗ ΝΕΟΛΑΙΑ - Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ", που αναφέρεται στην ίδρυση της ΚΝΕ, η οποία είχε πραγματοποιηθεί λίγους μήνες πριν. Πιστεύουμε ότι η αναδημοσίευση του άρθρου αυτού αποκτάει ιδιαίτερη σημασία σήμερα, που η ΚΝΕ γιορτάζει τα 30 χρόνια από την ίδρυσή της.