Με την κήρυξη του πολέμου από τους Ιταλούς φασίστες επιδρομείς το 1940 και από τους χιτλερικούς το 1941, οι γυναίκες συμμετέχουν ενεργά στην εθνικοαπελευθερωτική πάλη, ακόμη και από τη θέση της μαχήτριας με το όπλο στο χέρι. Στην περίοδο της Εθνικής Αντίστασης ανέλαβαν και έφεραν σε πέρας πολλές και δύσκολες αποστολές από τις γραμμές του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ. Μαρτυρίες υπάρχουν πολλές. Από την ΙΧ Μεραρχία ΕΛΑΣ Φ.16, 24/10/44 στο Σμόλικα έχουμε το εξής περιστατικό: "Αντάρτισσες στην πρώτη γραμμή στα υψώματα Αμυνταίου".

"Δέκα μέρες μείναμε εκεί, πάντα πρώτες στις μάχες, στις ενέδρες, στις περιπολίες. Δεχόμασταν τα πυρά του εχθρού χωρίς καθόλου να φοβηθούμε, ώσπου με λύπη μας γυρίσαμε στην έδρα της Μεραρχίας όπου μας κάλεσαν".

Επίσης από την ΚΟΜΕΠ (Αύγουστος 1944 αρ. φύλλου 29, σελ 661), διαβάζουμε τα εξής:

"Τον κυριότερο ρόλο στις διαδηλώσεις του θεσσαλικού λαού κατά της γερμανικής και ράλλικης τρομοκρατίας έπαιξαν οι γυναίκες, όχι μόνο οι οργανωμένες, αλλά κοντά σ' αυτές και οι χιλιάδες ανοργάνωτες. 1.500 γυναίκες με μαύρη μαντίλα από τον κάμπο της Λάρισας πλημμύρισαν την πόλη και ζήτησαν από τους Γερμανούς να σταματήσει η τρομοκρατία των Ράλληδων και να αφεθούν ελεύθεροι οι όμηροι. Αλλες 1.200 γυναίκες της επαρχίας Αγιάς, με μια ηρωική τους έξοδο στη Λάρισα, έκαναν το ίδιο. Αντιμετώπισαν την τρομοκρατία των εασαδιτών που τις κολλούσαν στον τοίχο μπρος σε εκτελεστικό απόσπασμα, αντιμετώπισαν συλλήψεις, αλλά δεν έφυγαν, παρά την άλλη μέρα, αφού απελευθέρωσαν αυτές που είχαν πιαστεί...".

Σ' αυτές τις συνθήκες κατακτούν με τη δράση τους δικαιώματα που το αστικό καθεστώς δεν είχε λύσει όλα τα προηγούμενα χρόνια και, το κυριότερο, σπάζουν προκαταλήψεις για τη θέση και το ρόλο της γυναίκας στην κοινωνία. Συμμετέχουν στις εκλογές στην Ελεύθερη Ελλάδα και εκλέγονται στα λαϊκά όργανα, αναλαμβάνοντας και απ' αυτές τις θέσεις ευθύνες. Από την ΚΟΜΕΠ του Απρίλη 1944 (σελ. 587) διαβάζουμε:

"Η γυναίκα είχε μια ιστορική κατάχτηση με την Αυτοδιοίκηση. Απόχτησε την ισοτιμία της. Σε πολλά χωριά στην ελεύθερη Ρούμελη 7 γυναίκες στην αυτοδιοίκηση, 5 γυναίκες δικαστίνες... Ακόμα και στα επαρχιακά και νομαρχιακά συμβούλια υπάρχουν γυναίκες".

Στην Εθνοσυνέλευση που έγινε με εκλογή Εθνικού Συμβουλίου συμμετέχουν 4 γυναίκες αντιπρόσωποι, η Μαρία Σβώλου, η Φωτεινή Φιλιππίδη της Λάρισας, η Χρύσα Χατζηβασιλείου και η Καίτη Νισσυρίου (Ζεύγου), η Μαυροειδή Μάχη (Πελοπόννησος και Καλάβρυτα).

Μετά την απελευθέρωση, το Κόμμα εντείνει τη δράση του στο κίνημα των γυναικών. Στο 7ο Συνέδριο του ΚΚΕ εκτιμιέται ότι δεν μπορεί να δει επιτυχία του λαϊκοδημοκρατικού αγώνα, χωρίς τις γυναίκες που αποτελούν το μισό του πληθυσμού.

Στο Πρόγραμμα Λαϊκής Δημοκρατίας αναφέρεται: "Η γυναίκα και το παιδί θα προστατευτούν. Αδειες πριν και μετά τη γέννα στην εργαζόμενη μητέρα, μέτρα και πρόνοια του κράτους θα δώσουνε τη δυνατότητα στην Ελληνίδα να γεννά και να ανατρέφει το παιδί της δίχως την καθημερινή αγωνία.

Η γυναίκα θα παίρνει για ίση δουλιά ίσο μεροκάματο και μισθό με τον άνδρα. Θα απαλλαχτεί όπως και οι νέοι από βαριές ανθυγιεινές δουλιές".

Στις 8 Φλεβάρη του 1946 ιδρύθηκε η Πανελλαδική Ομοσπονδία Γυναικών από 35 Γυναικείους Συλλόγους και Οργανώσεις. Σκοπός της, όπως διακηρύσσεται στο ιδρυτικό πρακτικό, είναι: α) Η προστασία της μητέρας και του παιδιού, β) η πολιτική, κοινωνική και οικονομική ισοτιμία των γυναικών και γ) η άμυνα κατά του φασισμού και εμπέδωση της ειρήνης. Εκλέχτηκε προσωρινή Επιτροπή αποτελούμενη από τις: Αύρα Θεοδωροπούλου, Μαρία Πολυμενάκου, Μαρία Αναγνωστοπούλου - Βρανίκα, Αγνή Ρουσοπούλου, Ρόζα Ιμβριώτη, Αγγελική Σκανδάλη, Αικατερίνη Ναυπλιώτου, Δήμητρα Αλεξανδρίδου και Ρεγγίνα Καββαδία.Το 1ο Πανελλαδικό Γυναικείο Συνέδριο έγινε στην Αθήνα στις 26 - 29 Μάη 1946.

Το Συνέδριο εξέδωσε ψήφισμα που παραδόθηκε στη βουλή και αφορούσε την ανάγκη αναγνώρισης ίσων πολιτικών δικαιωμάτων των γυναικών και ζητούσε:

"Να δοθούν και στην Ελληνίδα πολιτικά δικαιώματα ίσα με τον άντρα για να εκλεγεί και να εκλέγεται στις δημοτικές και στις βουλευτικές εκλογές.

Να διευκολυνθεί η εγγραφή των γυναικών στους εκλογικούς καταλόγους και να επιτραπεί η συμμετοχή γυναικών αντιπροσώπων στη σύνταξη των εκλογικών καταλόγων".

Οταν η άρχουσα τάξη της Ελλάδας και οι Αγγλοι ιμπεριαλιστές οδήγησαν το λαό στον εμφύλιο πόλεμο, οι γυναίκες, μέσα από τις γραμμές του ΔΣΕ, κατακτούν πραγματικά θέση ισότιμη με τους άνδρες, αφού η συμμετοχή τους στις γραμμές του έχει γράψει το πιο σημαντικό κομμάτι της δράσης τους στην ιστορία του λαϊκοεπαναστατικού μας κινήματος. Το ΚΚΕ συνέβαλε τα μέγιστα να διαπαιδαγωγηθεί ένας νέος τύπος ανθρώπου, αλλά και να κατακτήσει η γυναίκα τη θέση που της ανήκει.

Η γυναικεία συμμετοχή στο ΔΣΕ άρχισε από ένα σχετικά μικρό ποσοστό, γύρω στο 12% - 15% και μέσα στο 1949 έφτασε σε πολλά τμήματα ακόμα και να ξεπερνάει το 30% - 35%. Υπήρχαν μάχιμα τμήματα όπου η γυναικεία συμμετοχή έφτανε μέχρι το 50%.

Με τη μεγάλη της συμβολή στο ΔΣΕ, η γυναίκα ξερίζωσε σε μεγάλο βαθμό την υποτίμηση απ' τον εαυτό της και από τους συναγωνιστές της. Για την απόδοση των μαχητριών βοήθησε σημαντικά η ξεχωριστή δουλιά που οργανώθηκε για τις γυναίκες.

Οι υπεύθυνες της γυναικείας δουλιάς έγιναν απαραίτητα στελέχη του ΔΣΕ. Οι περισσότερες και από τη θέση του βοηθού πολιτικού επιτρόπου ήταν πραγματικά το δεξί χέρι του ΠΕ. Είχαν αντίκτυπο και στους μαχητές που έβλεπαν πλέον με εκτίμηση, θαυμασμό και στοργή τις μαχήτριες του ΔΣΕ.

Σ' αυτές τις συνθήκες, ιδρύθηκε η Πανελλαδική Δημοκρατική Ενωση Γυναικών (ΠΔΕΓ), στις 25 Οκτώβρη 1948, απ' τις γυναίκες του ΔΣΕ, του ΚΚΕ, του ΑΚΕ, του ΑΦΖ (Αντιφασιστικό Μέτωπο Γυναικών Σλαβομακεδόνων) και της ΔΝΕ (Δημοκρατική Νεολαία Ελλάδας).

Η ΠΔΕΓ είχε σκοπό να συντονίσει και να εντείνει την πάλη των γυναικών για τη λευτεριά, την ειρήνη, τη λαϊκή δημοκρατία. Να παλέψει για την εξασφάλιση της γυναικείας ισοτιμίας και τα δικαιώματα της μάνας και του παιδιού. Να δυναμώσει την ενότητα όλων των γυναικών της χώρας σ' οποιαδήποτε εθνότητα κι αν ανήκαν. Είχε σαν στόχο, προσχωρώντας στην Παγκόσμια Δημοκρατική Ομοσπονδία Γυναικών (ΠΔΟΓ), να συντονίσει την πάλη των γυναικών στην Ελλάδα με την πάλη όλων των γυναικών του κόσμου, ενάντια στον πόλεμο, για την ειρήνη και τη δημοκρατία.

Μετά την ήττα του ΔΣΕ, το πέρασμα των αγωνιστών του στις Λαϊκές Δημοκρατίες και την ΕΣΣΔ, και την υποχώρηση του κινήματος, στις νέες συνθήκες το Κόμμα συνεχίζει την ιδιαίτερη δραστηριότητά του στις γυναίκες. Αυτό απαιτούσε η δουλιά για την προσαρμογή των γυναικών στις συνθήκες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, αλλά και σε προβλήματα που προέκυπταν μετά από την τρίχρονη δράση τους σε συνθήκες πολέμου. Δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στην ανύψωση του μορφωτικού επιπέδου, στη διαφώτιση και την ιδεολογικοπολιτική δουλιά, αλλά και στην αντιμετώπιση προβλημάτων των παιδιών, της εκπαίδευσής τους κ.ά. Ταυτόχρονα, το Κόμμα ασχολείται με την κατάσταση του κινήματος στην Ελλάδα και τις τραγικές συνθήκες που δημιουργεί το καθεστώς για το λαό. Ετσι, ανάμεσα στα καθήκοντα που μπαίνουν για το μαζικό κίνημα είναι και η δημιουργία Πατριωτικής Γυναικείας Οργάνωσης, που θα αγωνιστεί για το ψωμί, την ειρήνη, την προστασία του παιδιού, της μάνας, για τα δικαιώματα της γυναίκας, για την ανεξαρτησία της πατρίδας (Απόφαση του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, 27 Γενάρη 1952).

Σ' αυτές τις αντίξοες συνθήκες το κίνημα αργά αλλά σταθερά αναπτύσσεται και μαζί του η συμμετοχή των γυναικών σ' αυτό. Ιδιαίτερα στους αγώνες που αναπτύχθηκαν στη 10ετία του 1960, οι εργάτριες (κλωστοϋφαντουργίνες, Γενάρης 1962, ραπτεργάτριες Θεσσαλονίκης, συνοδοί "Ολυμπιακής Αεροπορίας" κ.ά), έχουν τη δική τους συμβολή, όπως και η συμπαράσταση που αναπτύσσουν οι γυναίκες με μαχητικές δικές τους κινητοποιήσεις στους απεργούς, (μηχανουργοί λιπασμάτων, χαλυβουργοί Ελευσίνας, λιμενεργάτες κ.ά.).

Στις 25 Μάη 1964, ιδρύεται η Πανελλήνια Ενωση Γυναικών (ΠΕΓ). Στους σκοπούς της αναφέρονται η πλήρης οικονομική, πολιτική, νομική και κοινωνική ισοτιμία της γυναίκας, η προβολή και στήριξη των διεκδικήσεων των οργανωμένων γυναικών, η αναγνώριση της μητρότητας ως κοινωνικού λειτουργήματος, η εξασφάλιση σύγχρονων όρων ζωής, εργασίας, μόρφωσης, ψυχαγωγίας, της αγρότισσας, η απλούστευση της εργασίας του νοικοκυριού, η καταπολέμηση του αναλφαβητισμού και η πνευματική και πολιτιστική ανύψωση των γυναικών, η ανάπτυξη σχέσεων συνεργασίας και φιλίας με τις γυναίκες όλου του κόσμου κ.ά. Η ΠΕΓ έχει τη δική της συμβολή στην πάλη για την ανάπτυξη του γυναικείου κινήματος και το τράβηγμα των γυναικών στη μαζική και κοινωνική δραστηριότητα στις συγκεκριμένες συνθήκες, που όμως ανακόπτεται από την εγκαθίδρυση της στρατιωτικοφασιστικής δικτατορίας το 1967.

Οι συνθήκες της χούντας είναι αντίξοες, αλλά η πάλη δε σταματά, όπως και η ιδιαίτερη δουλιά στο κίνημα των γυναικών.

Τα συμπεράσματα του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ (Οκτώβρης 1970), για τη δουλιά ανάμεσα στις γυναίκες, εκτιμούν θετικά τη συμβολή των γυναικών στην παράνομη κομματική δουλιά και τη μαζική αντιδικτατορική δράση στη χώρα μας, μετά την 12η Πλατιά Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ (1968), καθώς και την υλική και ηθική συμπαράσταση προς τον αγωνιζόμενο λαό μας των Ελληνίδων που ζουν και εργάζονται στη Δύση και τις σοσιαλιστικές χώρες. Τα συμπεράσματα υπογραμμίζουν τη δημιουργία της Συντονιστικής Επιτροπής Αντιδικτατορικής Κίνησης Εκπατρισμένων Ελληνίδων (ΣΕΑΚΕΕ), που ανέπτυξε ικανοποιητική δράση, όσον αφορά την προβολή και εκλαϊκευση του ελληνικού προβλήματος στις Διεθνής Οργανώσεις και πρώτα απ' όλα στην Παγκόσμια Ομοσπονδία Δημοκρατικών Γυναικών (ΠΔΟΓ).