Οι λόγοι είναι πολλοί και θα επιχειρήσω να αναζητήσω ορισμένους:
1ος) Οι πόλεις και ο πληθυσμός τους μεταβάλλονται. Κάθε χρόνο προστίθενται νέοι κάτοικοι από την περιφέρειά τους, οι οποίοι δεν ψηφίζουν κατ' ανάγκη. Στα τεράστια, πλέον, για τα ελληνικά αλλά και τα διεθνή δεδομένα, οικοδομικά συγκροτήματα της Αθήνας, του Πειραιά και της Θεσσαλονίκης, συγκεντρώνονται Ελληνες και αλλοδαποί, που ενώ βιώνουν και "χρησιμοποιούν" τις δυνατότητές τους, δεν "αποφασίζουν", αν θεωρήσουμε ότι η εκλογική διαδικασία εννοεί κάποια απόφαση, ισχυρή ή όχι αδιάφορο.
2ος) Η πολιτιστική ηγεμονία μιας ορισμένης, άρχουσας κοινωνικής ομάδας, όπως εκδηλώνεται μέσα από όλα τα ΜΜΕ (τηλεόραση, ραδιόφωνο, εφημερίδες), συρρικνώνει αρκετά την αποτελεσματικότητα του "άμεσου πολιτικού λόγου". Οσο αυξάνεται η ισχύς των μηνυμάτων - πληροφοριών τόσο επικρατούν συνθήκες θορύβου. Το παρακολουθήσαμε και στις τελευταίες εκλογές με το πλήθος των γιγαντοαφισών κλπ. Μάλιστα, αν διαπιστώνεται κούραση του δέκτη - ψηφοφόρου εντείνεται η ένταση της εκπομπής ή επιχειρείται κάποια διαφοροποίηση του "συνθήματος", χωρίς μεταβολή ποιοτική ή ποσοτική του "ήχου" ουσιαστικά.
3ος) Κατ' ακολουθία, ενώ θεωρητικά γίνεται δεκτό πως η εκλογική απόφαση είναι "λογική", στην πράξη επιχειρείται η συναισθηματική χειραγώγηση, παρά τα "συμφέροντα" συνήθως των δεκτών - ψηφοφόρων. "Λογικά προγράμματα" με έμφαση σε πραγματικές καταστάσεις έχουν περιορισμένη εμβέλεια εφόσον ο πομπός (πρόσωπα, κόμματα, κινήσεις κλπ.) δε γίνεται συναισθηματικά αποδεκτός, υπό συνθήκες "θορύβου". Αλλες ήταν οι συνθήκες του '40, του '50, του '60 ακόμη και του '80, πριν από την κατάργηση του "μονοπωλιακού κράτους" (άρα της εξουσιαστικής ομάδας) στα ραδιοτηλεοπτικά μέσα, και άλλη, στην τελευταία δεκαετία. Καθώς μάλιστα η δυνατότητα "εκπομπής μηνυμάτων" συμβαδίζει με τα οικονομικά μέσα, η σχέση "επενδυόμενων κεφαλαίων" - αποτελέσματος γίνεται κατανοητή. Χωρίς να αποδέχεται κανείς ένα μηχανιστικό μοντέλο (επιθυμία των διαφημιστών κάθε είδους), δεν μπορούμε εύκολα ν' αντιπαρέλθουμε τα συμπεράσματα από διάφορες έρευνες. Λ.χ., όσο κι αν μας φαίνεται περίεργο, η ανάλυση των κάθε φύσης εξόδων στις εκλογές (βουλευτικές/ευρωεκλογές του 1981) δείχνει ότι υπάρχει αναλογική σχέση ποσών προς αποτέλεσμα, παρά την αδιαμφισβήτητη επικράτηση, ψυχολογικά, του Α. Παπανδρέου επί του Γ. Ράλλη κλπ.
4ος) Οι "νομικές αποφάσεις του κράτους", το νομοθετικό πλαίσιο δηλαδή, με τη σειρά τους προσδιορίζουν και τις κοινωνικές στάσεις. Ο "Καποδίστριας", η μεταβίβαση (ή όχι) πόρων στην ΤΑ, ο τρόπος λειτουργίας των θεσμών επηρεάζουν σε σημαντικό βαθμό (ποιο;) τη στάση του εκλογικού σώματος, καθώς "βλέπει" άμεσα, ή προβλέπει έμμεσα τα αποτελέσματά τους. Ενας Γερμανός νομικός, ο R. Stamuler, πριν από πολλά χρόνια, το είχε διατυπώσει, έστω κι αν δέχτηκε καταιγιστική κριτική.
* * *
1η) Η soft - ιδεολογία (η "μαλακή", χωρίς "περιττές" προκλήσεις) έχει πέραση.
2η) Οι εκλογικές (συναισθηματικές/βουλητικές) συμπεριφορές περίπου τυποποιούνται.
3η) Τα πρόσωπα, ως διαφοροποιητικοί παράγοντες, σε μια συγκεκριμένη διαδικασία "εκλογών / αποφάσεων" παίζουν ιδιάζοντα, ισχυρό ρόλο, συγκριτικά με τα προγράμματα, έστω και τα πιο καλογραμμένα.
4η) Η βούληση, η πολιτική, μολονότι έχει σημασία, δεν αποτελεί μονοσήμαντη συνιστώσα.
Αν συμπυκνώσουμε τους λόγους και τις παραδοχές, τότε έστω και από θεμιτό καθεστώς πολλών επικρίσεων θα κατανοήσουμε στο μέτρο του εφικτού τα εκλογικά "αποτελέσματα" της Θεσσαλονίκης, υπερβαίνοντας "άνομες συμμαχίες" και "παρά φύσιν συνεργασίες". Βέβαια η κατανόηση δε σημαίνει κατ' ανάγκη αποδοχή ή παραδοχή. Γιατί η παραδοχή αυτόματα συνεπάγεται την προσαρμογή (άλλο πράγμα η προσαρμοστικότητα, που είναι έμφυτη ανθρώπινη ιδιότητα), οπότε παύει να έχει νόημα οιοσδήποτε πολιτικός αγώνας. Εξάλλου η "αποκάλυψη" αιτιών και μηχανισμών στην "κοινωνική κίνηση" αποτέλεσε το μαρξιστικό αίτημα για την "πράξη". Ο Κ. Μαρξ χρησιμοποίησε ακριβώς τη λέξη "πράξη" με πολυσήμαντη σημασία.
* * *
Ιωάννης ΖΑΧΑΡΩΦ
Πρόεδρος Κίνησης Πολιτών Θεσσαλονίκης