Η Εθνική Βιβλιοθήκη (ΕΒ),για πρώτη φορά στα χρονικά της, άνοιξε πλατιά τις πύλες στο κοινό, παρουσιάζοντας μια - όχι μόνο ενδιαφέρουσα, αλλά και καλαίσθητης όψης - έκθεση σημαντικών και αντιπροσωπευτικών κειμηλίων της. Ο τίτλος της έκθεσης, που δυστυχώς κλείνει σήμερα εξαιτίας του οξύτατου στεγαστικού προβλήματος της Εθνικής Βιβλιοθήκης - πρόβλημα που την ανάγκασε να αναστείλει στη διάρκεια της έκθεσης το αναγνωστήριό της - είναι εύγλωττος: "Θησαυροί της Εθνικής Βιβλιοθήκης".Είναι εύγλωττος, όχι μόνο ως προς το γεγονός ότι η ΕΒ διαθέτει πολλούς και σπουδαίους θησαυρούς, "θαμμένους" επί δεκαετίες στις μικρές, πνιγηρές, ακατάλληλες εντελώς για το ευαίσθητο υλικό του χαρτιού αποθήκες της, θησαυρούς άγνωστους στον ελληνικό λαό. Εύγλωττος και ως προς το "μήνυμα" που εξέπεμψε: Το μεγάλο χρέος της πολιτείας να προστατέψει πλέον - και επειγόντως μάλιστα - τους εθνικής, ιστορικής, πολιτισμικής, πνευματικής και πολιτιστικής αξίας θησαυρούς της Εθνικής Βιβλιοθήκης, επιλύοντας επιτέλους το χρόνιο στεγαστικό της πρόβλημα.Ενα μήνυμα, που πολύ αμφιβάλλουμε αν θέλησε να λάβει ο υπουργός Παιδείας, Γερ. Αρσένης,τον οποίο, σημειωτέον, δεν είδαμε τη βραδιά των εγκαινίων της έκθεσης.

Η έκθεση, που περιέλαβε σχεδόν 300 εκθέματα (με παλαιότερο ένα χειρόγραφο του 9ου αιώνα και με νεότερα αρχεία του 20ού αιώνα), συνοδεύτηκε και με μια καλαίσθητη έκδοση. Εναν εξαίρετο, επιστημονικά, κατάλογο, ο οποίος στο διάστημα της έκθεσης πωλούνταν εντός της ΕΒ από ιδιώτη, ενώ στο εξής θα διατίθεται σε βιβλιοπωλεία, αφού το αναχρονιστικό, έως και σκοταδιστικό θεσμικό της πλαίσιο, απαγορεύει την πώληση, τυχόν, εκδόσεών της.

Η έκθεση έληξε. Τα προβλήματα, όμως, της ΕΒ παραμένουν, και όσο θα παραμένουν, θα οξύνονται σε βάρος αυτής της μεγάλης πολιτιστικής κληρονομιάς μας. Γι' αυτό ζητήσαμε να μας μιλήσει, και για την έκθεση και για το θεσμικό και στεγαστικό πρόβλημα της ΕΒ, ο πρόεδρος (άμισθος) του Εφορευτικού Συμβουλίου της και καθηγητής της Ιστορίας στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών Γιάννης Κρεμμυδάς.Ο άνθρωπος που είχε προτείνει να γίνει αυτή η έκθεση, η πραγματοποίηση της οποίας αποφασίστηκε στις αρχές του περασμένου Σεπτέμβρη, ενώ η υλοποίησή της αποτελεί κατόρθωμα της νυχθημερόν εργασίας λιγοστών ανθρώπων. Λόγω προβλημάτων υγείας του Γ. Κρεμμυδά μέχρι τα τέλη του 1998, "η έκθεση οργανώθηκε και στήθηκε σε λιγότερο από τρεις μήνες. Η επιλογή των αντιπροσωπευτικότερων εκθεμάτων, με βάση τις ελάχιστες δυνατότητες συντήρησης που έχουμε, έγινε από δύο υπαλλήλους της Βιβλιοθήκης. Το στήσιμο της έκθεσης έγινε, μέσα σε δεκαπέντε ημέρες, από τρεις ειδικούς για εκθέσεις. Στο ίδιο διάστημα γραφόταν και ο μνημειακός, όπως πιστεύω, κατάλογος, από οκτώ μελετητές. Τρεις υπαλλήλους της ΕΒ, δύο μέλη της Εφορείας της ΕΒ και τρεις ειδικευμένους στις αρχειακές συλλογές, με επικεφαλής τον Κωνσταντίνο Στάικο",όπως σημείωσε ο Γ. Κρεμμυδάς.

Ο Γ. Κρεμμυδάς όσον αφορά στα "γιατί" και τα "διότι" της έκθεσης, απάντησε: "Σκοπός της ιδέας μου να πραγματοποιηθεί η έκθεση αυτή ήταν να βγει η Εθνική Βιβλιοθήκη από τη μιζέρια της. Να επικοινωνήσει με τον κόσμο. Πιστεύω, λοιπόν, ότι η έκθεση και άνοιξε μια οδό επικοινωνίας της Βιβλιοθήκης με την κοινωνία και έδειξε ότι στην Εθνική Βιβλιοθήκη χάνονται θησαυροί και ότι πρέπει η πολιτεία να ενδιαφερθεί, να ασχοληθεί και να τους προστατέψει. Η Βιβλιοθήκη αφορά την κοινωνία και γι' αυτό πιστεύω ότι εκεί εγώ αντιπροσωπεύω την κοινωνία και όχι την πολιτεία".

Στο ερώτημά μας αν θα υπάρξει στο μέλλον και άλλη έκθεση, ο πρόεδρος της ΕΒ είπε: "Εχω σχέδια και για άλλη έκθεση. Η Βιβλιοθήκη έχει στις συλλογές της 4.000 χάρτες. Θα μπορούσε λ. χ. να παρουσιάσει μια έκθεση μόνο με χάρτες".

Η, επί δεκαετίες "εν πολλαίς αμαρτίες περιπεσούσα" - ιδεολογικές και άλλες - Εθνική Βιβλιοθήκη, θύμα κι αυτή του κυβερνητικού παρεμβατισμού σ' όλη την ιστορία της (και της χούντας βεβαίως) και αφανών σκοταδιστικών παραγόντων, λειτουργεί, ακόμα, με κατοχικό νόμο (!). Το Εφορευτικό Συμβούλιό της αποτελείται από 6 μέλη. Τα 4 διορίζονται από το υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων. Με ένα τακτικό και ένα αναπληρωματικό μέλος εκπροσωπείται ο Σύλλογος Υπαλλήλων της ΕΒ. Στο συμβούλιο όμως είχε και έχει λόγο - και μάλιστα καθοριστικό, με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει - και η Εκκλησία,με τακτικό και αναπληρωματικό εκπρόσωπό της, που ορίζει ο αρχιεπίσκοπος. Νυν εκπρόσωπός της είναι ο δεσπότης Καβάλας,ενώ ο προηγούμενος ήταν ο δεσπότης Περιστερίου.

Θέσαμε τα παραπάνω θεσμικά και ιδεολογικά προβλήματα στον Γ. Κρεμμυδά και του ζητήσαμε να μιλήσει σχετικά. "Η Βιβλιοθήκη λειτουργεί, πράγματι, με νόμο του 1943. Νόμος που απαγορεύει την είσοδο των φοιτητών στη Βιβλιοθήκη (!!!). Και χρειάστηκε - παρανομώντας κατά το νόμο - να επιμείνω πολύ για επιτραπεί η είσοδος στους φοιτητές",τόνισε ο συνομιλητής μας και επισήμανε: "Από το 1994 έχω δώσει σχέδιο νέου νόμου για ίδρυση Οργανισμού της Εθνικής Βιβλιοθήκης στο Υπουργείο, το οποίο υποσχέθηκε να το δει. Από τότε δεν προχώρησε τίποτα. Ετσι και το σχέδιο νόμου έχει κι αυτό ξεπεραστεί. Ξέρετε ότι από το 1985 κανένας υπάλληλος, καμιάς ειδικότητας, δεν μπήκε στη Βιβλιοθήκη; Σύντομα θα προσληφθούν πέντε υπάλληλοι, κυρίως για τη μηχανοργάνωση. Το σημερινό προσωπικό, που ανέρχεται στους 70,είναι "γηρασμένο", όχι ηλικιακά, αλλά από άποψη γνώσεων. Μερικοί εργάζονται επί τριάντα χρόνια. Η Εθνική Βιβλιοθήκη, όμως, χρειάζεται τουλάχιστον 300 υπαλλήλους. Τόσους έχω ζητήσει, με το σχέδιο Οργανισμού που έχω προτείνει".

Θίξαμε στον Γ. Κρεμμυδά και το μη ομολογούμενο, πλην μακρόχρονο, "κοινό μυστικό". Το γεγονός ότι ενώ πολλοί γνωρίζουν, κανείς δε μιλά για το ποιοι ευθύνονται ή εμπλέκονται στις, επί δεκαετίες, "απώλειες" κειμηλίων της ΕΒ. Κειμήλια που πήραν την άγουσα προς ιδιωτικές συλλογές, κρυφές αγοραπωλησίες και δημοπρασίες.Ο πρόεδρος της ΕΒ δεν αμφισβήτησε την επισήμανσή μας. Επιβεβαίωσε το γεγονός ότι "κανείς δε μιλά, κι έτσι δεν υπάρχουν αποδείξεις" και σημείωσε την κύρια πηγή του κακού: "Στην Εθνική Βιβλιοθήκη ποτέ δεν έγινε απογραφή, γι' αυτό και οι απώλειες. Τώρα αρχίζει η απογραφή".

Ζητήσαμε από τον Γ. Κρεμμυδά να μιλήσει για το οξύτατο, άλυτο επί χρόνια, στεγαστικό πρόβλημα της ΕΒ. Με πολύ συγκρατημένη αισιοδοξία μας είπε: "Τον τελευταίο μήνα υπάρχει κάποια προοπτική. Εχουν πειστεί όλοι οι αρμόδιοι ότι πρέπει να λυθεί το πρόβλημα με νέο κτίριο και νέο θεσμικό πλαίσιο". Ο Γ. Κρεμμυδάς προτείνει ένα νέο Οργανισμό, που να ανήκει στο Δημόσιο και ο οποίος να θέτει την ΕΒ επικεφαλής ενός εθνικού δικτύου βιβλιοθηκών.

Ως προς το κτιριακό πρόβλημα της Βιβλιοθήκης υπάρχουν πέντε χώροι - "λύσεις":

• Η πρώτη λύση, την οποία λόγω της θέσης του χώρου στο κέντρο της Αθήνας θεωρεί καλή ο Γ. Κρεμμυδάς, μιλά για τα δύο οικόπεδα των πανεπιστημιακών νοσοκομείων "Αρεταίειον" και "Αιγινίτειον",με χρησιμοποίηση των διατηρητέων κτιρίων τους και ανέγερση νέου στον αδόμητο οικοπεδικό χώρο τους. Το Πανεπιστήμιο Αθηνών δέχεται να φύγει από εκεί, υπό τον όρο να εξασφαλίσει τις κλίνες που θέλει (100), είτε με την επέκταση του "Σισμανόγλειου" είτε στο νέο νοσοκομείο στο Χαϊδάρι.
• Η δεύτερη, η οποία ο πρόεδρος της ΕΒ θεωρεί ως την καλύτερη, "αν βέβαια, μπορούσε να πραγματοποιηθεί σε πέντε χρόνια", αφορά στο "Πολιτιστικό Πάρκο",στην περιοχή του Κεραμεικού,στα πλαίσια της περιλάλητης από τη δεκαετία του '80, επί υπουργίας Μελίνας Μερκούρη, αλλά καρκινοβατούσας Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων.Το "Πολιτιστικό Πάρκο" ως σχέδιο επί χάρτου προβλέπει κτίριο Οπερας της Λυρικής Σκηνής,κτίριο της ΕΒ και νέο μητροπολιτικό ναό.
• Η τρίτη λύση αφορά το γήπεδο του Παναθηναϊκού,στη λεωφόρο Αλεξάνδρας. Αν προχωρήσει η λύση αυτή, με την αποχώρηση του αθλητικού συλλόγου που το χρησιμοποιεί, θα πρέπει να γίνει παραχώρηση της έκτασης από το Δήμο Αθηναίων.
• Η τέταρτη περίπτωση είναι οι προσφυγικές πολυκατοικίες απέναντι από τον "Παναθηναϊκό". Αν επιλεγεί αυτός ο χώρος θα σημαίνει και κατεδάφιση ορισμένων κτιρίων του ιστορικής σημασίας προσφυγικού οικισμού, που έπαιξε μεγάλο ρόλο στα χρόνια της Εθνικής Αντίστασης και βίωσε μεγάλο τρόμο στα Δεκεμβριανά.
• Η πέμπτη λύση είναι ο χώρος του νοσοκομείου "Ελπίς" (πίσω από το Αντικαρκινικό Νοσοκομείο "Αγιος Σάββας"), του οποίου τα κτίρια θα μπορούσαν να διατηρηθούν.

Σχετικά με τις κτιριακές ανάγκες της Βιβλιοθήκης ο Γ. Κρεμμυδάς τόνισε: "Η Εθνική Βιβλιοθήκη για να λειτουργήσει σωστά και εις βάθος, τουλάχιστον για έναν αιώνα, απαιτεί τεράστιους χώρους. Απαιτεί 30.000 τ. μ. Το κόστος του κτιρίου με όλο τον εξοπλισμό του θα ήταν 20 δισ. Αυτά είναι πολύ λίγα χρήματα. Αυτό που με ενδιαφέρει δεν είναι το να δοθούν τα χρήματα από το κράτος, γιατί είμαι βέβαιος ότι θα υπάρξουν χορηγοί για το κτίριο. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι να δοθεί το οικόπεδο. Κάναμε μια σύσκεψη στο υπουργείο Παιδείας για το θέμα της στέγης και αποφασίσαμε να ζητήσουμε από τη ΔΕΠΟΣ να κάνει μια μελέτη σκοπιμότητας για τους παραπάνω χώρους. Ελπίζω σε δύο τρεις μήνες να υπάρξει απάντηση. Αλλά και να υπάρξει απάντηση, για να γίνει νέο κτίριο της Εθνικής Βιβλιοθήκης χρειάζεται κυβερνητική απόφαση και βούληση...", κατέληξε ο Γ. Κρεμμυδάς.

Αριστούλα ΕΛΛΗΝΟΥΔΗ