Μια συνολική εικόνα για το ελληνικό κόσμημα στη διαχρονική του εξέλιξη, προσφέρει η έκθεση που εγκαινιάστηκε πριν λίγες μέρες, στο Μουσείο Μπενάκη. Τίτλος της: "Ελληνικά Κοσμήματα από τις Συλλογές του Μουσείου Μπενάκη".Παρουσιάζονται 250 εκλεκτά δείγματα των μουσειακών συλλογών, που καλύπτουν μια ευρύτατη χρονική περίοδο από τους νεολιθικούς χρόνους έως το 19ο αιώνα.Η πανάρχαια και πανανθρώπινη ανάγκη του στολισμού αποτυπώνει στα κοσμήματα των διαφόρων πολιτισμών το πνεύμα και το χαρακτήρα κάθε λαού. Ετσι και τα ελληνικά κοσμήματα, περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη κατηγορία καλλιτεχνικής δημιουργίας, αντανακλούν με συνέπεια τις πνευματικές και αισθητικές αξίες του ελληνισμού, σε όλες τις φάσεις της ιστορικής του διαδρομής, τόσο κατά την αρχαιότητα και την περίοδο της ρωμαϊκής κυριαρχίας, όσο και κατά τους βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς χρόνους.

"Μέσα από τα έργα της έκθεσης και με τη βοήθεια των εισαγωγικών κειμένων και των υπομνηματισμών που τη συνοδεύουν", μας λέει η αρχαιολόγος, υπεύθυνη των εκδόσεων του Μουσείου Μπενάκη, Ηλέκτρα Γεωργούλα,"ο επισκέπτης προσεγγίζει τις πνευματικές και αισθητικές αξίες, αλλά και τα ιστορικά, οικονομικά και κοινωνικά δεδομένα κάθε εποχής, τα οποία καθόρισαν αποφασιστικά την επιλογή των υλικών, των τεχνικών και των θεμάτων".

"Η μικρή εισαγωγική ενότητα της νεολιθικής περιόδου (6500 - 3200 πΧ), περιλαμβάνει έργα από θαλάσσια όστρακα, λίθο και μάρμαρο, τα οποία χρησιμοποιούνται ως κοσμήματα με πρόδηλο θρησκευτικό - φυλακτικό χαρακτήρα. Τα κοσμήματα των μυκηναϊκών χρόνων (16ος - 12ος αιώνας πΧ), από χρυσό και ημιπολύτιμους λίθους, αναδεικνύουν τα υψηλά επίπεδα της τεχνικής και τη δημιουργική φαντασία των καλλιτεχνών της εποχής".

"Η γεωμετρική περίοδος (9ος - 8ος αιώνας πΧ), αντιπροσωπεύεται από χάλκινα κοσμήματα, τα οποία χαρακτηρίζονται από την αυστηρή κατανομή των θεμάτων και συντίθενται από σταθερές ευθείες και κυκλικές γραμμές, σε μια απέραντη ποικιλία συνδυασμών. Τα κοσμήματα των αρχαϊκών και κλασικών χρόνων (7ος - 4ος αιώνας πΧ) από χρυσό και ασήμι, συχνά ποικιλμένα με σμάλτο, χαρακτηρίζουν μια συγκρατημένη διάθεση για πολυτέλεια και εντυπωσιασμό. Συχνή είναι η εμφάνιση μυθολογικών θεμάτων που έχουν άμεση σχέση με τον κόσμο της γυναίκας. Η τελευταία ενότητα της αρχαιότητας (3ος αιώνας πΧ - 3ος αιώνας μΧ) περιλαμβάνει μια πληθώρα εξαίρετων ελληνιστικών και ρωμαϊκών κοσμημάτων, από χρυσό με πολύτιμους λίθους.Χαρακτηρίζονται από μια επιδεικτική έξαρση της πολυτέλειας και στο θεματολόγιό τους είναι σαφείς οι υπαινικτικές αναφορές στη σχέση του καλλωπισμού με τη θεά του έρωτα".

"Ο βυζαντινός πολιτισμός αντιπροσωπεύεται από χρυσά και ασημένια κοσμήματα, τα οποία, παρά το γεγονός ότι δεν καλύπτουν όλες τις ιστορικές φάσεις της περιόδου, προσφέρουν μια ολοκληρωμένη εικόνα των νέων αισθητικών προσανατολισμών και του νέου θεματολογίου που επικράτησε με την καθιέρωση του χριστιανισμού ως θρησκείας της αυτοκρατορίας. Η τελευταία ενότητα της έκθεσης καλύπτει την περίοδο της φράγκικης και οθωμανικής κατοχής, της αφύπνισης του ελληνισμού και του αγώνα της Ανεξαρτησίας, καθώς και τα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια. Οι νεοελληνικές δημιουργίες, που αντιπροσωπεύονται με πληρότητα σε όλο το γεωγραφικό τους ανάπτυγμα, εικονογραφούν τη δυναμική και δημιουργική αφομοίωση των αισθητικών τάσεων της Ανατολής και της Δύσης".

Την έκθεση του Μουσείου Μπενάκη πλαισιώνουν δύο σημαντικές νέες εκδόσεις για το ελληνικό κόσμημα. Η μία, με τον ομώνυμο τίτλο, πραγματοποιήθηκε με τη συνεργασία μιας πλειάδας Ελλήνων και ξένων επιστημόνων και των εκδόσεων ΑΔΑΜ και πραγματεύεται το ελληνικό κόσμημα διαχρονικά, με αφετηρία το υλικό του Μουσείου Μπενάκη. Η έκδοση πραγματεύεται 172 δείγματα από τα σημαντικότερα των μουσειακών συλλογών και χωρίζεται σε τέσσερα μέρη. Το πρώτο αφιερώνεται στο μυκηναϊκό κόσμημα, το δεύτερο παρουσιάζει επιλογή κοσμημάτων από τους γεωμετρικούς χρόνους ως το τέλος της κλασικής περιόδου. Το τρίτο μέρος εικονογραφεί το βυζαντινό πολιτισμό και το τέταρτο τις νεοελληνικές δημιουργίες.

Η δεύτερη έκδοση με τίτλο "ΔΙΑΤΡΗΤΑ - Τα διάτρητα χρυσά κοσμήματα από τον 3ο έως τον 7ο αιώνα μΧ" και συγγραφέα τη βυζαντινολόγο Αιμιλία Γερουλάνου,εξετάζει διεξοδικά μία συγκεκριμένη κατηγορία κοσμημάτων στις συντεταγμένες του χρόνου και του χώρου που άνθησαν. Τα διάτρητα κοσμήματα, μια ξεχωριστή ενότητα της χρυσοχοϊκής τέχνης, αποτελούν ένα σύνολο που προσφέρει σημαντικά στοιχεία στη μελέτη και την κατανόηση της περιόδου που καλύπτουν, δηλαδή από τον 3ο έως τον 7ο αιώνα. Η εμφάνισή τους, ο χαρακτήρας, η εξέλιξη, η διάδοση, η παρακμή και το τέλος της παραγωγής τους διαγράφουν μία πορεία μεστή από στοιχεία, που μαρτυρούν καταβολές, επιδράσεις και νέες τάσεις, ενώ διατηρούν με συνέπεια ένα χαρακτήρα που διαμορφώθηκε από τις επιλογές και τους συνδυασμούς που συνέτειναν στη δημιουργία του.

Ηλιάνα ΜΟΡΤΟΓΛΟΥ