Τετάρτη 11 Αυγούστου 1999
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Σελίδα 16
Η περίοδος του μεσοπολέμου έως το τέλος του δεύτερου παγκόσμιου

Το 1920 η Αμερική έχει το προβάδισμα στην κινηματογραφική βιομηχανία παρά την ισχυρή αγορά της Γερμανίας και της Ιαπωνίας, που όμως παράγει ταινίες για εσωτερική κατανάλωση. Το 1925, γυρίζεται η βουβή πολεμική ταινία "Η Μεγάλη Παρέλαση" (The Big Parade), αλλά ο τίτλος είναι μάλλον σαρκαστικός. Πρόκειται για ένα πρωτόγνωρα ρεαλιστικό για την εποχή του φιλμ. Τρεις διαφορετικής ταξικής προέλευσης Αμερικανοί (ένας μπάρμαν, ένας τεχνίτης και ένας εκατομμυριούχος), κατατάσσονται στο στρατό με πατριωτικό ενθουσιασμό και με περηφάνια για τις καινούριες τους στρατιωτικές στολές και αναχωρούν με το τραγούδι στα χείλη για τη Γαλλία του Α Παγκοσμίου. Σταδιακά θα γνωρίσουν τον τρόμο της μάχης και το θάνατο, εκτός απ' τον ένα, που θα ζήσει τελικά με μια Γαλλίδα χωριατοπούλα. Η ταινία υπήρξε μάλλον η πιο προσοδοφόρα "βουβή" ταινία που έγινε ποτέ, και θα χρησιμοποιηθεί σαν αρχέτυπο όλων των μεταγενέστερων πολεμικών ταινιών. Ο σκηνοθέτης της, Κινγκ Βιντόρ, συγκρίνεται στην Αμερική σήμερα στην εκπνοή του αιώνα μας, με τον Στ. Σπίλμπεργκ. Ο Βιντόρ ήταν και ο πρώτος που σκηνοθέτησε το 1956, τρία χρόνια πριν το θάνατό του, το ρωσικό έπος "Πόλεμος και Ειρήνη", διάρκειας 207 λεπτών.

Στη Γαλλία του 1927, ο Αμπελ Γκανς αναπολεί τα χρόνια της γαλλικής αυτοκρατορικής εποποιίας με το ασπρόμαυρο φιλμ του "Ναπολέων" του

μονάρχη, που είπε πως "ο Θεός είναι με το μέρος του στρατεύματος, που διαθέτει τη μεγαλύτερη δύναμη". Ευτυχώς, δεν ισχύει αυτό. Πάντως, η πολεμική διαφήμιση των ικανοτήτων του ιμπεριαλιστή Κορσικανού θα κρατήσει σχεδόν 4 ώρες μέσα σε άπλετο λυρισμό.

Αντιπολεμικός προσανατολισμός

Ο Α Παγκόσμιος έχει τελειώσει και το 1930 σκηνοθετείται και βραβεύεται με Οσκαρ το συγκλονιστικό "Ουδέν Νεώτερο από το Δυτικό Μέτωπο" (All Quiet on the Western Front) από τον σκηνοθέτη Λιούις Μάιλστοουν. Είναι το πρώτο μεγάλης διάρκειας αντιπολεμικό φιλμ του ομιλούντος κινηματογράφου, βασισμένο στο ομώνυμο βιβλίο του Εριχ Μαρία Ρέμαρκ, που εμφανίζει για πρώτη φορά την πλευρά των Γερμανών με τις ηθικοσωματικές τους απώλειες από έναν απατηλό πόλεμο που παγίδεψε και τους ίδιους. Την ίδια χρονιά ανεβαίνει το "Αγγελοι της Κολάσεως" (Hell's Angels) όπου πρωταγωνιστούν η Βασιλική Αγγλική Αεροπορία του Α Παγκοσμίου Πολέμου και η 18χρονη Τζιν Χάρλοου, που θα πεθάνει λίγα χρόνια αργότερα.

Στη Γερμανία ο Παμπστ τονίζει τη φρίκη του Α Παγκοσμίου Πολέμου στο αντιπολεμικό φιλμ "Δυτικό Μέτωπο" (Westfront, 1930) όπου τέσσερις Γάλλοι στέλνονται στο μέτωπο να σκοτώσουν, ψυχικά νεκρούς, αντιπάλους. Τη δεκαετία του 1930, η βρετανική κυβέρνηση θα χρηματοδοτήσει το αφηγηματικό φιλμ που αφορά θέματα του Β Παγκοσμίου Πόλεμου, και οι Βρετανοί σκηνοθέτες (Ντέιβιντ Λιν, Μ. Πάουελ, Κ. Ριντ) θα το αναπτύξουν αξιόλογα. Από τη μαύρη αντιπολεμική σάτιρα θα ξεχωρίσει το κορυφαίο αριστούργημα των πρωταγωνιστών της, αδερφών Μαρξ "Σούπα από Πάπια" του 1933, με γρήγορους διαλόγους και σκηνές που κάνουν τον πόλεμο να δείχνει ανόητος, γελοιοποιώντας παράλληλα το φασισμό και την εν γένει αυταρχική νοοτροπία.

Οταν ο φασισμός σηκώνει κεφάλι

Στο μεταξύ, η νέα κατανομή του κόσμου κυοφορεί τις προϋποθέσεις για την προετοιμασία και το ξέσπασμα του Β Παγκοσμίου Πολέμου. Το 1933 η χιτλερική Γερμανία αποχωρεί από την Κοινωνία των Εθνών και αναλαμβάνει ελευθερία εξοπλισμών. Πολλοί καλλιτέχνες του θεάματος θα εγκαταλείψουν τη χώρα, λόγω της αντίθεσής τους με το ναζιστικό καθεστώς, ή από το φόβο των εκτελέσεων, όταν οι Ναζί θα πάρουν στα χέρια τους τον γερμανικό κινηματογράφο. Ο Χίτλερ, μικροαστός και ο ίδιος, γνωρίζει καλά την ψυχολογία της μάζας και θα περάσει το φασισμό του στην τέχνη, μέσω του εντυπωσιασμού, χρησιμοποιώντας τη συναισθηματική αστάθεια των μαζών. Ετσι θα διακινήσει την κρατική αντίληψη μέσα από ανούσια, αλλά θεαματικά, φιλμ, όπου δεκάδες ενδυματολόγοι θα χρησιμοποιηθούν για τις καλογυαλισμένες στολές των αξιωματικών που πολεμούν και παρελαύνουν στη μεγάλη οθόνη. Εκπρόσωπος σκηνοθέτης ο Λένι Ρίφενσταλ, θα δώσει το ντοκιμαντέρ "Ολυμπιάδα του 1936" κι άλλες ταινίες που αναδεικνύουν το ναζιστικό κόμμα. Κατ' εντολή και επίβλεψη του Ιωσήφ Γκέμπελς, υπουργού Προπαγάνδας του Χίτλερ, θα γυριστεί "Ο Αιώνιος Εβραίος" (The Eternal Jew), η γνωστότερη ναζιστική ταινία, όπου κατηγορούνται οι Εβραίοι της Πολωνίας ως άσχημοι, βρώμικοι και άθλιοι, και ο Αϊνστάιν αναφέρεται ως "ψευτοεπιστήμονας".

Η ένταση μεταξύ Σοβιετικών και Γερμανών εκείνη την περίοδο βγαίνει στον σοβιετικό κινηματογράφο. Ο Αϊζενστάιν σκηνοθετώντας τον "Αλέξανδρο Νέβσκι" (Alexander Nevskii, 1938), πολεμικό και ιστορικό έπος για έναν Ρώσο πρίγκιπα του 13ου αιώνα που απωθεί την εισβολή Τευτόνων (Γερμανών) ιπποτών, προειδοποιεί διακριτικά τους ναζιστές και καλεί το λαό να συσπειρωθεί γύρω από τον ηγέτη του, Ιωσήφ Στάλιν.

Στις αρχές του πολέμου, το 1940, ο Αλφρεντ Χίτσκοκ θα δώσει το "Ξένος ανταποκριτής" (Foreign Correspondent) πολεμικό θρίλερ, που τελειώνει, τονίζοντας στους Αμερικανούς θεατές την αναγκαιότητα να μπει η χώρα τους στον πόλεμο, κι ο μεγάλος κομμουνιστής Τσάρλι Τσάπλιν θα σκηνοθετήσει και θα υποδυθεί τον Αδόλφο Χίτλερ στον "Μεγάλο Δικτάτορα". Αυτή θα είναι και η τελευταία του ταινία ως "αλητάκος". Στο μεταξύ πολλοί Αμερικανοί σκηνοθέτες (Φ. Κάπρα, Τζον Χιούστον) θα βρεθούν στον αμερικανικό στρατό, για να φτιάξουν πολεμικά ντοκιμαντέρ. Ο Κάπρα θα σκηνοθετήσει το "Γιατί Πολεμάμε", σειρά από 7 φιλμ, που εξηγούσαν την ανάμειξη της ΗΠΑ στον πόλεμο, και ο Χιούστον τον "Πόλεμο του Σαν Πιέτρο".

Το 1941, που θα επιτεθεί η Γερμανία στην ΕΣΣΔ και η Ιαπωνία στην Αμερική, θριαμβεύουν οι πολεμικές ταινίες ηρωισμού που εμψυχώνουν τα πλήθη, όπως ο "Λοχαγός Γιορκ" (Sergeant York) με τον Γκάρι Κούπερ στην αληθινή ιστορία του Αλβιν Γιορκ, γνωστού Αμερικανού ήρωα του Α Παγκοσμίου Πολέμου και το "Κάθετος Βομβαρδισμός" (Dive Bomber) του Κέρτιτζ, με τον Ερολ Φλιν και εντυπωσιακές εναέριες λήψεις. Το 1942 ο Ρόμελ σπάει τις γραμμές των Βρετανών στην Αφρική, τους αναγκάζει σε υποχώρηση και φτάνει στο Ελ Αλαμέιν. Τότε ο Βρετανός Ντ. Λιν θα δώσει το "Στην Υπηρεσία Του" (Ιn Which We Serve), όπου προπαγανδίζεται η γενναιότητα των Βρετανών στρατιωτών εναντίον των Γερμανών και των Γιαπωνέζων. Και ενώ οι μάχες μαίνονται σε πολλά μέτωπα, γυρίζεται το "Καζαμπλάνκα" (1942), με τον Χάμφρεϊ Μπόγκαρτ σε μια ταινία - θρύλο, με φόντο τον πόλεμο και τις πατριωτικές και ρομαντικές του ίντριγκες. Ο Ζαν Γκρεμιγιόν στη Γαλλία του 1943 εξυμνεί τον ηρωισμό της θρυλικής γαλλικής Αντίστασης στο "Ο Ουρανός Ανήκει σε Σας".

Και η εποχή του μακαρθισμού

Στα χρόνια που θ' ακολουθήσουν, ο πόλεμος θα θερίσει τους καρπούς του. Οι μύθοι και τα ιδεολογικά σύμβολα θα καταρριφθούν μόλις οι στρατιώτες βρεθούν μακριά απ' το πεδίο της μάχης και επιστρέψουν σπίτι τους. Η δυσκολία της κοινωνικής τους επανένταξης θα καταγραφεί στην τρίωρη ασπρόμαυρη ταινία που έδωσε το δεύτερο Οσκαρ στον σκηνοθέτη της Γ. Βίλερ, με τον ειρωνικό τίτλο "Τα Καλύτερα Χρόνια της Ζωής μας" (The Best Years of Our Lives, 1946). Η ταινία αναφέρεται στους βετεράνους του Β Παγκοσμίου Πολέμου, που, ενώ στον πόλεμο "πέρασαν καλά", επιστρέφοντας αντιμετώπισαν προβλήματα προσαρμογής. Το φιλμ έκανε τις μεγαλύτερες εισπράξεις από την εποχή του "Οσα Παίρνει ο Ανεμος" (Gone With the Wind, 1939), έργο επικό που αναφέρεται στον πόλεμο του Εμφυλίου, με στοιχεία κλασικού μύθου.

Στη δεκαετία μεταξύ 1940 και 1950, το Αμερικάνικο Κογκρέσο εξαπολύει "εκκαθάριση" στις κινηματογραφικές επιχειρήσεις, οπουδήποτε υπάρχουν πληροφορίες πως εργάζονται μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος Αμερικής. Πολλές εταιρίες απολύουν ή αρνούνται να προσλάβουν σκηνοθέτες και ηθοποιούς, ή να προωθήσουν έργα αριστερών συγγραφέων, τρομοκρατημένοι από το διωγμό που έμεινε γνωστός ως μακαρθισμός. Καταδότες θα δώσουν ονόματα που καταγράφηκαν σε μυστική Μαύρη Λίστα, γι' αυτό και ποτέ δε μαθεύτηκε ο ακριβής αριθμός των ανθρώπων που εκδιώχτηκαν. Κάποιοι από αυτούς δήλωσαν μετάνοια (Ηλίας Καζάν), άλλοι αρνήθηκαν, προτιμώντας να καταδικαστούν σε επαγγελματικό αποκλεισμό (Μάρτιν Ριτ, Τσάρλι Τσάπλιν, Ντάλτον Τράμπο, Ζίρο Μοστέλ). Ενα γκρουπ 10 ατόμων, η λεγόμενη Δεκάδα του Χόλιγουντ, από συγγραφείς, σκηνοθέτες και παραγωγούς που κλήθηκαν να δηλώσουν αν είναι ή όχι κομμουνιστές, και αρνήθηκαν, επικαλούμενοι τα ανθρώπινα περί της ελευθερίας δικαιώματα, καταδικάστηκαν σε ποινή φυλάκισης έως ένα χρόνο. Σταδιακά η Μαύρη Λίστα επεκτάθηκε στους συνδικαλιστικούς χώρους και στις αντιρατσιστικές οργανώσεις. Οποιους κατηγορούσαν ή έστω υποψιάζονταν για κομμουνιστές, απολύονταν. Μέχρι τη δεκαετία του 1960 καταστράφηκαν πολλές οικογένειες και πολλές καριέρες, και μάλιστα ανθρώπων που δεν είχαν διαπράξει καμιά παρανομία. Αξίζει να αναφερθεί η σχετική με το θέμα ταινία του εκδιωχθέντος Μάρτιν Ριτ, "Η Βιτρίνα" (The Front, 1976), εν μέρει αυτοβιογραφική, αφού πολλοί συντελεστές της ταινίας υπήρξαν παθόντες της μακαρθικής εκκαθάρισης.

ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΘΕΜΑΤΑ
Μικρές, δροσιστικές ταινίες! (2016-07-14 00:00:00.0)
Πόλεμος και Ειρήνη (2015-12-24 00:00:00.0)
Εν μέσω θερμής βδομάδας... (2013-07-11 00:00:00.0)
Ενας συγγραφέας - Πέντε σκηνοθέτες - Ενα διήγημα! (2008-05-08 00:00:00.0)
«Πορτρέτο» του Ρομπέρτο Ροσελίνι (2006-10-16 00:00:00.0)
Από τον Μουρ στον Κασσαβέτη (2004-09-16 00:00:00.0)

Κορυφή σελίδας
Ευρωεκλογές Ιούνη 2024
Μνημεία & Μουσεία Αγώνων του Λαού
Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ