ΒΙΒΛΙΟ

Ζωή σαν... θάνατος

Τι είναι ο θάνατος; Η αντίπερα όχθη της ζωής. Ισως και η τελική απόδειξη κάθε ανθρώπινης ύπαρξης, που ενώ ζώντας έχει δικό της όνομα, στην "πολιτεία" των νεκρών μπορεί και να το χάσει. Η ζωή και ο θάνατος είναι ο εκρηκτικός θεματικός "πυρήνας" του μυθιστορήματος του σπουδαίου Πορτογάλου κομμουνιστή και νομπελίστα συγγραφέα Ζοζέ Σαραμάγκου "Ολα τα ονόματα" (εκδόσεις Καστανιώτη,εξαίρετη μετάφραση Αθηνάς Ψύλλια). Ο 77χρονος, σήμερα, Ζ. Σαραμάγκου, το άλλοτε αγροτόπαιδο, που ενώ η φτώχεια το απόκοψε από το γυμνάσιο εξελίχθηκε σε εξέχοντα δημοσιογράφο, κριτικό της λογοτεχνίας και πολυμεταφρασμένο συγγραφέα, έγραψε αυτό το ελκυστικότατο μυθιστόρημα ορμώμενος από μια πικρότατη εμπειρία του, όπως ο ίδιος αποκάλυψε. Οταν ήταν δύο χρονών πέθανε ξαφνικά, υποτίθεται από κοκίτη, ο μεγαλύτερος, (τετράχρονος) αδελφός του. Πριν εφτά χρόνια ο συγγραφέας, θέλοντας να εξιχνιάσει αυτό το θάνατο, αναζήτησε από τα ληξιαρχικά αρχεία του Δημαρχείου Λισαβόνας και των νεκροταφείων της πόλης τα στοιχεία ζωής και θανάτου του αδελφού του. Το μόνο που βρέθηκε ήταν ένας τάφος...

Ο Σαραμάγκου, συλλογιζόμενος ότι "τα νεκροταφεία είναι τα αναπαυτήρια όλων των ονομάτων", έγραψε αυτό το ιδιοφυούς σύλληψης και πλοκής, "δηλητηριώδους" χιούμορ, παραστατικότατο στις περιγραφές του, ερεθιστικά πρωτότυπης γραφής (ιδιαίτερα με τους ενταγμένους σε μικρές κύριες φράσεις εκτενείς, χωρισμένους μόνο με κόμματα, διαλόγους που απαιτούν την προσοχή, αλλά και προκαλούν την ψυχοδιανοητική συμμετοχή του αναγνώστη) μυθιστόρημα. Μυθιστόρημα που στοχάζεται τα της ζωής και του θανάτου, σαρκάζει το χάος και την ανεπάρκεια της κρατικής γραφειοκρατίας, επικρίνει την ανισότιμη αστική κοινωνία, αμφισβητεί την αξία της "διασημότητας", ψυχογραφεί και συμπονά το στερημένο λαϊκό άνθρωπο, όπως ο "ήρωάς" του. Ο Ζοζέ (ο συγγραφέας του δάνεισε το όνομά του), ο μεσήλικας γραφιάς του Γενικού Ληξιαρχείου του Κράτους, που "παρηγορεί" τη μοναξιά του συλλέγοντας βιογραφικά στοιχεία (ληξιαρχικά και δημοσιεύματα) διασημοτήτων. Τυχαία, στη συλλογή του "παρεισφρέει" και η - λειψών στοιχείων - ληξιαρχική καρτέλα μιας ανώνυμης, άγνωστής του, γυναίκας, που "κυριεύει" τη ζωή του. "Ερευνώντας" το βίο της, μαθαίνει ότι, πρόσφατα, αυτοκτόνησε. Αναζητώντας ένα "ίχνος" της, έστω το όνομά της σε κάποιον από τους τάφους των μη επωνύμων στο νεκροταφείο, αντικρίζει τάφους χωρίς ονόματα, μόνο με αριθμούς, αφού για την πλειοψηφία των ανθρώπων του λαού ο θάνατος, αλλά κι "αυτή που τη λένε ζωή είναι βαλμένη ανάμεσα στο τίποτα και στο τίποτα".

Αρ. ΕΛΛΗΝΟΥΔΗ