Οπως είναι φυσικό, αυτές τις μέρες ανάμεσα στ' άλλα πλανιέται το ερώτημα που τίθεται μετά από κάθε φυσική καταστροφή σε πόλεις (πλημμύρες, φωτιές) ή σε κτίρια (καταρρεύσεις): "Εχουν ευθύνη οι μηχανικοί;".

Πολλά επιχειρήματα ακούγονται και γράφονται. Τα κύρια επιχειρήματα είναι πρώτον ότι η όλη διαδικασία είναι σάπια, άρα φταίει το κοινωνικό σύστημα, δεύτερο ότι ο μηχανικός είναι ένα γρανάζι μέσα στην όλη διαδικασία κατασκευής και τρίτο ότι η νομοθεσία δεν επιβάλλει κανονισμούς ασφαλείας σε ειδικά, κρίσιμα και συγκεκριμένα θέματα, όπως για παράδειγμα η εδαφοτεχνική μελέτη.

Η "άτιμη η κοινωνία", σωστότερα το καπιταλιστικό σύστημα, είναι άτιμο, κερδοσκοπικό, με κέρδη βαμμένα στο αίμα, και όχι μόνο στην οικοδομή. "Οι νεκροί, οι τραυματίες και οι άστεγοι δεν είναι το μοιραίο αποτέλεσμα ενός μεγάλου σεισμού. Είναι το φυσικό επακόλουθο μιας αντιλαϊκής πολιτικής, που υποτάσσει πλήρως την ανθρώπινη ζωή στους νόμους του κέρδους. Οι αιτίες της τραγωδίας από το σεισμό χιλιάδων εργαζομένων πρέπει πιο ειδικά ν' αναζητηθούν στην αντιλαϊκή πολιτική γης και στη χρήση της, στην ανυπαρξία προγραμμάτων λαϊκής στέγης, στην απουσία αντισεισμικής θωράκισης, που αποτελούν μερικές από τις βασικές πλευρές του προβλήματος που ζούμε σήμερα. (...)

Ιστορικές είναι οι ευθύνες του κράτους, όσον αφορά στην κατεύθυνση, στην επάρκεια και στη μη ουσιαστική εφαρμογή του υπάρχοντος θεσμικού πλαισίου. Οπως, επίσης, πολιτικό είναι και το ζήτημα της αντιμετώπισης του σεισμού και, ιδιαίτερα, της προστασίας και της ασφάλειας των εργαζομένων". (Ανακοίνωση του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, "Ρ", 12/9/99).

Δεν υπάρχει νομοθεσία για ειδικά θέματα αντοχής. Η νομοθεσία, ορίζει ότι η οικοδομή κτίζεται "σύμφωνα με τους κανόνες της τέχνης και της τεχνικής". Αυτό πολύ απλά σημαίνει ότι υπάρχει ασαφές πλαίσιο για το μελετητή μηχανικό, σ' αυτά τα θέματα. Βεβαίως ένας μελετητής μηχανικός, βασικά είναι υπεύθυνος σε όσα του ζητά το αρμόδιο πολεοδομικό γραφείο (αρχιτεκτονικά, στατικά, υδραυλικά κλπ). Αλλά αντικειμενικά πρέπει να εφαρμόσει όλα όσα έχει διδαχτεί για να πάρει το δίπλωμά του και την άδεια άσκησης επαγγέλματος. Κατά συνέπεια, μπορεί η πολεοδομία, (και εδώ έχει ευθύνη η πολιτεία, το κράτος, για το ανύπαρκτο νομοθετικό πλαίσιο), να μη ζητά εδαφοτεχνική μελέτη. Ομως, ο διπλωματούχος μηχανικός γνωρίζει "εξ αντικειμένου" τη σημασία της ποιότητας εδάφους στην ασφάλεια της οικοδομής, ιδιαίτερα σε πολυώροφες κατασκευές και ιδιαίτερα σε συγκεκριμένες περιοχές που δόξα τω θεώ είναι γνωστές π.χ. για την Αθήνα, και φυσικά γνωρίζει και τι πρέπει να κάνει σε κάθε περίπτωση. Ετσι, αν θέλει να κάνει ολοκληρωμένα και σωστά τη δουλιά του, είναι υποχρεωμένος να παίρνει τα μέτρα του κατ' αρχήν ως μελετητής, εκπονώντας τη μελέτη θεμελίωσης. Με απλά λόγια, μια εδαφοτεχνική μελέτη εμπεριέχεται λογικά στη μελέτη και του πιο απλού κτιρίου, πράγμα όμως που δεν προβλέπεται από το νόμο, ενώ ανεβάζει το συνολικό κόστος της οικοδομής και εδώ βρίσκεται η αιτία της ανύπαρκτης νομοθεσίας που δεν υποχρεώνει το μηχανικό να κάνει την ανάλογη μελέτη. Από την άλλη μεριά ο επιβλέπων μηχανικός, αν διαπιστώσει κατά τη διάρκεια των εργασιών προβλήματα στο έδαφος έχει ευθύνη για τη συνέχιση του έργου, και οφείλει να επιβάλλει μελέτη και προσαρμογή της κατασκευής. Αλλωστε, είναι γνωστό ότι αυτό γίνεται τόσο σε δημόσια έργα όσο και σε πολυτελείς ιδιωτικές κατασκευές, αλλά δε γίνεται στη στέγη που προορίζεται για τα λαϊκά στρώματα, τα θύματα του καπιταλισμού, και στην οικοδομή, γιατί μη μου πείτε ότι ο μηχανικός φροντίζει το ίδιο για τη λαϊκή πολυκατοικία και το ίδιο για τη βίλα στην Εκάλη;!

Ο μηχανικός - γρανάζι στη διαδικασία οικοδομής. Βάσει του νόμου, - αλλά και της λογικής - ο μηχανικός είναι αφ' ενός υπεύθυνος για την εκπόνηση της μελέτης, και αφ' ετέρου για την εφαρμογή της, αυτό που λέγεται νομικά "επίβλεψη". Ετσι, όσο ασυνείδητος ή αγράμματος να είναι ένας κατασκευαστής, αν ο επιβλέπων μηχανικός θέλει, δεν μπορεί να κάνει τίποτα ο κατασκευαστής χωρίς την έγκρισή του. Σε αντίθετη περίπτωση, ο επιβλέπων, κάνει αμέσως δήλωση στην Πολεοδομία ότι διακόπτει την επίβλεψη, και η οικοδομή σταματά αμέσως. Επομένως, η ευθύνη για ό,τι κατασκευαστεί λάθος ή έξω από τους κανόνες της καλής κατασκευής, ανήκει στον επιβλέποντα μηχανικό, ο οποίος βεβαίως, κινείται μέσα στο υπάρχον νομοθετικό πλαίσιο, το οποίο δεν εξασφαλίζει όλους τους όρους της ασφάλειας στην οικοδομή. Και βεβαίως υπάρχουν και οι περιπτώσεις που μπορεί να παραβιάζεται και από μηχανικούς ακόμη και αυτό το ελλιπές πλαίσιο λόγω κέρδους.

Ακούγεται και κάτι ακόμη, που ηχεί σοβαρά: ότι δηλαδή οι εταιρίες κατασκευής ετοίμου σκυροδέματος ή οικοδομικού σιδήρου διοχετεύουν στην αγορά σκάρτα υλικά. Δεν έχω κανένα πρόβλημα να μην αποδεχτώ μια τέτοια καταγγελία, και εδώ ίσως ο μεμονωμένος μηχανικός να μην μπορεί εύκολα να αυτοπροστατευτεί, (παρ' όλο που μπορεί να ελέγξει τα υλικά του και να προσαρμόσει τη μελέτη του, αυξάνοντας ανάλογα π.χ. τον οπλισμό), όμως τι κάνουν τα συλλογικά του όργανα, το ΤΕΕ και ο Σύλλογος Πολιτικών Μηχανικών ή ο Σύλλογος Εργοληπτών κλπ; Δε θα όφειλαν να διεκδικήσουν και να επιβάλλουν στην πολιτεία τους σχετικούς ελέγχους για την προστασία τόσο των πολιτών όσο και των ίδιων των μελών τους;

Με λύπη μου σημειώνω ότι σε περιπτώσεις άλλες π.χ. αύξησης των Συντελεστών Δόμησης, ευθέως ή από το παράθυρο, (διάβαζε την απάτη των "ημιπαίθριων χώρων" κ.α.) ή των άλλων διατάξεων που ευνοούν τους οικονομικούς διακανονισμούς των εργοληπτών με το Δημόσιο, εκεί κυριολεκτικά "έχουν στο τσεπάκι τους" όλους, μα όλους τους υπουργούς Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Εργων... (για να μην θίξουμε και την παντοδύναμη "πολεοδομική μαφία" που από μηχανικούς αποτελείται και για την οποία κανένα συλλογικό όργανο δεν παίρνει θέση).

Συμπέρασμα: Ο μηχανικός, τόσο ο μελετητής όσο και ο επιβλέπων, έχουν ανεξάρτητα μεταξύ τους (άσχετα αν συνήθως ταυτίζονται στο ίδιο πρόσωπο) ευθύνη, ο καθένας στην περιοχή του (μελέτη ή επίβλεψη) για ό,τι συμβεί στην κατασκευή, όποτε και να συμβεί αυτό.

Βέβαια, υπάρχει και η πολύ συνήθης περίπτωση, μετά τη λήξη της κατασκευής (που πιστοποιείται με σχετική δήλωση του επιβλέποντα στην πολεοδομία) να παρέμβει ο ιδιοκτήτης, ο ενοικιαστής ή άλλοι, και να αρχίσουν να κόβουν κολόνες, να φορτώνουν έξω από τα δεδομένα της μελέτης το κτίριο, να ανοίγουν βόθρους στα θεμέλια, να προσθέτουν τμήματα ή και ορόφους αυθαίρετα κλπ. Τότε φυσικά δεν έχει ευθύνη ο μηχανικός, αλλά αυτό τεχνικά και δικαστικά μπορεί να αποδειχθεί, και βεβαίως τις ευθύνες τις επωμίζονται άλλοι.

Και ένα συμπέρασμα χρήσιμο για τους εισαγγελείς που ερευνούν τα 27 κτίρια που κατέρρευσαν και σκότωσαν κόσμο: Δε φθάνει, σύμφωνα με τα παραπάνω ο έλεγχος των φακέλων. Αυτό θα αποκαλύψει τις πιθανές ατέλειες των μελετών. Ομως το δεύτερο σκέλος, της κατασκευής και των αβλεψιών της ή και παραβάσεων που έγιναν κατά τη διάρκειά της ή και μετά το τέλος της, μπορεί να ερευνηθεί μόνον επιτόπου. Ετσι ο καθαρισμός του χώρου από τα συντρίμμια θα εξαφανίσει πολύτιμα στοιχεία, και τουλάχιστον θα πρέπει να πραγματοποιηθεί μια πρώτη πραγματογνωμοσύνη πριν τον καθαρισμό, και οπωσδήποτε μια λήψη δειγμάτων υλικών που θα μπορεί να εξεταστεί εν καιρώ, αν θέλουμε πράγματι να αποδοθούν οι ευθύνες εκεί όπου ανήκουν και να μην πάνε στο αρχείο όταν περάσει η μπόρα, και τα ξαναθυμηθούμε στον επόμενο σεισμό.

Γεώργιος Μ. ΣΑΡΗΓΙΑΝΝΗΣ

Καθηγητής Πολεοδομίας ΕΜΠ