«Το παιχνίδι είναι για το παιδί ο δρόμος για την κατανόηση του κόσμου, στον οποίο ζουν και καλούνται να τον αλλάξουν...». Με τα λόγια αυτά, ο Μαξίμ Γκόρκι μιλούσε για τη σημασία που έχει το παιχνίδι στη ζωή και στην ανάπτυξη του παιδιού. Μια έννοια που στις μέρες μας τείνει να εκλείψει, αφού τα περισσότερα και τα πιο πολυδιαφημισμένα παιχνίδια που κυκλοφορούν σήμερα στο εμπόριο, κάθε άλλο παρά την ιδέα αυτή υπηρετούν.

Μπορεί παλιότερα να αρκούσε μια μπάλα, μια πάνινη κούκλα, ένα σακουλάκι βόλοι για να δώσουν χαρά σε ένα παιδί, σήμερα όμως χρειάζονται πιο ...πολύπλοκα πράγματα για να λάμψουν τα παιδικά μάτια. Χρόνο με το χρόνο και τα πράγματα δυστυχώς γίνονται χειρότερα στην αγορά παιχνιδιών, αφού τα καταστήματα κατακλύζονται βασικά από αυτά που προβάλλονται από την τηλεόραση, ενώ τα άλλα παιχνίδια, τα ομαδικά, τα παιχνίδια δεξιοτήτων, εξοβελίζονται ή καταλαμβάνουν πολύ μικρό χώρο στα μαγαζιά.

Στο πλαίσιο της έρευνας για το παιδικό παιχνίδι, ο «Ρ» επισκέφτηκε πολυκαταστήματα που ανήκουν σε μεγάλες αλυσίδες, αλλά και άλλα μικρότερα, προκειμένου να καταγράψει τα παιχνίδια που αγοράζονται αυτές τις μέρες. Ρομπότ, τέρατα, εξωγήινοι, βασιλοπούλες, φωτομοντέλα, είναι αυτά που κατακλύζουν τα μαγαζιά. Ενώ ξεχωριστή θέση στην αγορά κατέχουν τα ηλεκτρονικά παιχνίδια και τα βιντεοπαιχνίδια, τα οποία όσο πιο πολύ «αίμα και βία» έχουν τόσο πιο πολύ πουλάνε, ενώ τα αγοράζουν παιδιά - ιδιαίτερα αγόρια - ακόμα και πολύ μικρής ηλικίας.

«Τέτοιου είδους παιχνίδια οδηγούν τα παιδιά στην αποχαύνωση και στην αναπαραγωγή έτοιμων κοινωνικών μοντέλων», τονίζουν οι ψυχολόγοι, ωστόσο όταν το παιδί ζητά ένα παιχνίδι και μάλιστα την περίοδο των γιορτών δύσκολα οι γονείς μπορούν να του πουν «όχι».

Για τα κορίτσια τα πράγματα είναι πιο «ξεκάθαρα», αφού οι ρόλοι που καλούνται να αναλάβουν είναι πιο ...σαφείς και ευδιάκριτοι. Τα κορίτσια μέσα από τα παιχνίδια προορίζονται για το ρόλο της νοικοκυράς, της συζύγου, της μητέρας, της «ωραίας». Για τους ρόλους αυτούς επιστρατεύονται: Ηλεκτρικές σκούπες, μίξερ, σιδερωτήρια, αλλά και κούκλες που μοιάζουν με τα υποσιτισμένα μοντέλα που κυριαρχούν στην τηλεόραση. Αντίθετα, η κοινωνική διάσταση της γυναίκας, που εργάζεται και παλεύει για ένα καλύτερο αύριο, λείπει εντελώς από το χώρο του παιχνιδιού.

Οπως πλέον σε όλους τους τομείς της παραγωγής και της οικονομίας, έτσι και στο χώρο του παιχνιδιού, αυτές που κυριαρχούν είναι οι πολυεθνικές, οι οποίες, αν και μετριούνται στα δάχτυλα του ενός χεριού, ωστόσο κρατούν όλη την αγορά στα «χέρια τους». «Hasbro» (Μονόπολη, Ταμπού, Πλέισχουλ, Τζι Αϊ Τζο, κ.ά.), «Mattel» (Μπάρμπι, Φίσερ Πράις, Ούνο, κ.ά.), «Lego», «Playmobil», «AS Company» είναι οι πολυεθνικές που παράγουν και προωθούν το 90% των παιχνιδιών που υπάρχουν στις προθήκες των καταστημάτων και το 100% αυτών που διαφημίζονται από την τηλεόραση.

Από την άλλη πλευρά, το ελληνικό παιχνίδι έχει περιοριστεί σε πολύ μεγάλο βαθμό, αφού χρόνο με το χρόνο οι βιοτεχνίες που παράγουν παιχνίδια λιγοστεύουν. Οι ελληνικές βιοτεχνίες περιορίζονται στην παραγωγή ξύλινων εκπαιδευτικών παιχνιδιών, τα οποία μπορεί να μην είναι τόσο φαντασμαγορικά όσο τα άλλα που προβάλλονται από τις διαφημίσεις, ωστόσο όμως επιδρούν σωστά στην ανάπτυξη της προσωπικότητας των παιδιών.

Μπροστά σε αυτά τα διλήμματα, οι γονείς κάθε φορά καλούνται να πουν το μεγάλο «όχι» και να σπρώξουν τα παιδιά σε ένα άλλο είδος παιχνιδιού και προς έναν άλλο τρόπο διαπαιδαγώγησης και ψυχαγωγίας.

Η διαφήμιση είναι ένα καθοριστικό μέσον προώθησης των προϊόντων που θέλουν οι πολυεθνικές και για το χώρο του παιχνιδιού. Τόσο οι μικροί όσο και οι μεγάλοι καταναλωτές «βομβαρδίζονται» μήνες πριν τα Χριστούγεννα και σε καθημερινή βάση μέσα από την τηλεόραση από εκατοντάδες διαφημίσεις που αφορούν παιδικά παιχνίδια. Μοναδικός στόχος των διαφημίσεων των πολυεθνικών του κλάδου είναι να κατευθύνουν τις ανάγκες και τις προτιμήσεις του παιδιού που ακόμα δεν έχει ούτε την παιδεία ούτε την εμπειρία, ώστε να επιλέξει ποιο παιχνίδι είναι αυτό που θα του κάνει πραγματικά καλό και ποιο όχι. Σκοπός τους είναι τόσο τα κέρδη όσο και η διαμόρφωση της συνείδησης των ίδιων παιδιών - αλλά και των γονιών τους - και κατ' επέκταση η διαμόρφωση μιας ολόκληρης κοινωνίας.

Για την προστασία των μικρών παιδιών από τις διαφημίσεις που προβάλλονται κατά συρροήν τις μέρες των γιορτών και όχι μόνον, υπάρχει ο νόμος περί διαφημίσεων 2251 του 1994. Ο νόμος απαγορεύει ρητά τη μετάδοση από την τηλεόραση διαφημιστικών μηνυμάτων που αφορούν στα παιδικά παιχνίδια από τις 7.00 το πρωί έως τις 10.00 το βράδυ.

Αρκεί, βέβαια, κάποιος να παρακολουθήσει τηλεόραση, ειδικά Σαββατοκύριακο, και θα διαπιστώσει ότι ο νόμος αυτός καταστρατηγείται στο έπακρο, αφού διαφημίσεις με παιδικά παιχνίδια προβάλλονται όλες τις ώρες από τους τηλεοπτικούς σταθμούς. Υπάρχουν, μάλιστα, πλέον και «ειδικά» κανάλια που απευθύνονται σε παιδιά, στα οποία τα προγράμματα κατακλύζονται στην κυριολεξία από διαφημίσεις - «σφήνες» που απευθύνονται στα παιδιά.