Είναι γεγονός ότι ο τόπος μας διαθέτει έναν ανεξάντλητο θησαυρό παραμυθιών, αινιγμάτων, παροιμιών, νανουρισμάτων, τραγουδιών και παιχνιδιών που παραμένουν αναξιοποίητα, γι' αυτό και άγνωστα στα Ελληνόπουλα.

Αυτόν το θησαυρό θυμηθήκαμε διαβάζοντας ένα πρόσφατο άρθρο του Μανώλη Μιλτ. Παπαδάκη στην εφημερίδα «Ανατολή» της Κρήτης, με τίτλο «Οι μαντινάδες στη ζωή και το έργο της Μαρίας Λιουδάκη».

Ο αρθρογράφος - εκπαιδευτικός, συγγραφέας και ακούραστος ιστορικός ερευνητής, ήταν αυτός που «ανακάλυψε» την Μαρία Λιουδάκη και απαθανάτισε τη ζωή και το έργο της. Στο βιβλίο του «Μαρία Λιουδάκη, η ιέρεια της Παιδείας» (Εκδοση Μορφωτικής Στέγης Ιεράπετρας, δεύτερη έκδοση 2004) θα διαβάσουμε με τι ενθουσιασμό η μάρτυρας δασκάλα κατέγραφε σ' όλη της τη ζωή χιλιάδες μαντινάδες, παραμύθια, μοιρολόγια, γνωμικά, γλωσσοδέτες και όλα τα έθιμα του κρητικού λαού. Εκατοντάδες παραμύθια βρίσκονται ακόμα στο Λαογραφικό Αρχείο της Ακαδημίας Αθηνών και περιμένουν να δουν το φως και να ζωντανέψουν μέσα από τα μάτια και τα αυτιά των μικρών αναγνωστών.

«Η Μαρία Λιουδάκη ήταν γέννημα και θρέμμα της κρητικής υπαίθρου, λέει ο Μανώλης Μιλτ. Παπαδάκης. Βίωσε τα ακούσματα των "μαντινάδων" στα χωράφια την ώρα της δουλειάς, στις συναναστροφές, στους χορούς....

...Εκεί, στον αγροτικό χώρο, όπου γεννήθηκε και ανατράφηκε, ζυμώθηκε με τους ανθρώπους του μόχθου και της βιοπάλης, τους αγάπησε, τους θαύμασε και τους υπηρέτησε με συγκινητική αφοσίωση».

Το μεράκι της για τη συλλογή των λαϊκών μας δημιουργημάτων προσπάθησε να καλλιεργήσει και στις ψυχές των μαθητών της. Ο Γιάννης Γαϊτανάκης σημειώνει σχετικά:

«Σε μας, τους μαθητές των τελευταίων τάξεων ανέθετε να της φέρνουμε παροιμίες, αινίγματα, γητειές, παρατηρήματα (προλήψεις), μαντινάδες, ανέκδοτα κι ό,τι άλλο είχε σχέση με το λαϊκό μας πολιτισμό, έτσι όπως μας τα 'λεγαν οι γονείς και οι παππούδες μας. Κι εκείνη τα σύνταζε με ζήλο, τα ταξινομούσε με γνώση κι επιστημοσύνη».

Η ίδια γύριζε Κυριακή και σχόλη την ύπαιθρο συγκεντρώνοντας υλικό. Συμπαραστάτης στο λαογραφικό έργο της ο αγωνιστής Ναπολέων Σουκατζίδης, που είχε αρραβωνιαστεί την αδελφή της Χαρά. Πλήθος μαντινάδες και άλλο υλικό αποθησαύρισε ο ίδιος. Η Μαρία τον θεωρούσε συνεχιστή του έργου της. Αλίμονο! Σ' αυτήν έστειλε το τελευταίο μήνυμα γραμμένο σε ένα κουτί τσιγάρα, την ώρα που τον πήγαιναν για εκτέλεση με τους διακόσιους της Καισαριανής...

To 1929 δημοσιεύτηκε η πρώτη της συλλογή «Κρητικές μαντινάδες». Κορυφαίοι Ελληνες γλωσσολόγοι και λαογράφοι ασχολήθηκαν με τη συλλογή αυτή και την επαίνεσαν (ανάμεσα σε άλλους ο Γεώργιος Χατζιδάκις, ο Νικόλαος Τωμαδάκης, ο Γεώργιος Σπυριδάκης). Το 1936 παρουσιάστηκε η Β΄ Εκδοση με τον τίτλο «Λαογραφικά Κρήτης, τόμος Α΄ Μαντινάδες» που περιείχε 4.500 μαντινάδες. Ο Σπύρος Μελάς θα γράψει γι' αυτήν τη συλλογή: «Οι Κρητικοί είναι παλικαράδες και πολεμικοί. Είναι συγχρόνως και μεγάλοι ερωτιάρηδες... Ο έρωτας και ο πόλεμος είναι αδέλφια δίδυμα, δυο εκδηλώσεις της ζωτικότητας ενός λαού. Ο θερμότατος ερωτισμός των Κρητικών πλημμυρίζει τη λαογραφική συλλογή της Λιουδάκη».

Ηδη η Ακαδημία Αθηνών είχε απονείμει το πρώτο βραβείο στην Λιουδάκη για την εργασία της «Λεξιλόγιο Ανατολικής Κρήτης». Μετά την πρώτη βράβευση, το 1932, της απένειμε και πάλι το πρώτο βραβείο το 1939 σε λαογραφικό διαγωνισμό «διά την καλυτέραν μονογραφίαν, την σχετικήν προς το παιδίον...» με τον τίτλο «Το παιδί μου και τ' αρνί μου».

Χαρακτηριστικός είναι ο πρόλογος της Λιουδάκη στο ανέκδοτο βιβλίο της «Το παιδί στην Κρήτη»:

«Εδώ μέσα θα ιδεί ο καθένας πόσο είναι δεμένη με τη φύση η αγρότισσα μάνα και το παιδί της... Η αγρότισσα τ' αγαπά τα παιδιά και το σπίτι της, όσο καμία μάνα στον κόσμο, μα η ανάγκη δεν την αφήνει. Γνώρισα την αγρότισσα μάνα στο σπίτι, στο χωράφι, στο αμπέλι, κοντά στο παιδί και στον άντρα της και θαύμασα την αντοχή και την καρτερικότητά της. Γονάτισεν η ψυχή μου μπροστά της, όπως θα γονάτιζε μπροστά στην πιο μεγάλη ηρωίδα, γιατί κι ο δικός της ηρωισμός είναι αφάνταστος... Αυτή είναι "ο στύλος του σπιτιού", αυτή είναι που δημιουργεί το ελληνικό σπίτι και υποστηρίζει την εθνική οικονομία και την κοινωνική πρόοδο. Με το αίμα της ποτίζονται τα ελληνικά προϊόντα της υπαίθρου, ίσαμε να φτάσουνε στην αγορά, που τα χαίρονται οι πρωτευουσιάνοι και οι παραλήδες, ενώ αυτή και τα παιδιά της τα λαχταρίζουν».

Από τα υπέροχα παραμύθια που έχει αποθησαυρίσει η Λιουδάκη ελάχιστα είχαν κυκλοφορήσει, εκδομένα στις αρχές της δεκαετίας του '50...

«Στης Γιαγιάς τα γόνατα», «Στου παππού τα γόνατα», «Γύρω στο μαγκάλι», «Ο αφέντης Πολυροβιθάς». Από τότε, τίποτα! Κι όμως ήταν βιβλία με ωραία εικονογράφηση και εκτός από παραμύθια συμπεριλάμβαναν μαντέματα, παιδικά παιχνίδια, γλωσσοδέτες, δίστιχα, παροιμίες και δημοτικά τραγούδια.

Μέχρι τις τελευταίες ώρες της ζωής της η Μαρία Λιουδάκη κατέγραφε μαντινάδες... Εκεί, στους «στάβλους του Μπαντουβά», όπου την είχαν κλείσει μαζί με την συναγωνίστριά της Μαρία Δρανδάκη. Ηταν στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, λίγο πριν οδηγηθεί στον τόπο του μαρτυρίου:

Παρακρατικοί σκότωσαν τις δυο γυναίκες - που δεν είχαν δεχτεί να κάνουν «δήλωση» - και τις κατακρεούργησαν. Δεν έχουν όλα τα παραμύθια καλό τέλος...

Με πρόταση του Μανώλη Μιλτ. Παπαδάκη έχει καθιερωθεί από το 1992 Παγκρήτιος Διαγωνισμός Μαντινάδας που διοργανώνει η Μορφωτική Στέγη Ιεράπετρας, στη μνήμη της αγωνίστριας δασκάλας, λαογράφου και μάρτυρα. Είναι μια ζωντανή συνέχεια του έργου της και ίσως το καλύτερο βραβείο για την προσφορά της. Ομως η έκδοση των έργων της για παιδιά, των έργων αυτών που έχουν «θαφτεί», θα ήταν μια ακόμα προσφορά όχι μόνο στη μνήμη της, αλλά και στα παιδιά του τόπου μας. Κι ακόμα ένα «βραβείο» στη μνήμη της θα ήταν η έκδοση από τον Μανώλη Μιλτ. Παπαδάκη βιβλίου για τον Ναπολέοντα Σουκατζίδη, που τόσο αγάπησε η αδικοχαμένη δασκάλα. Ηδη, ο ερευνητής έχει παρουσιάσει ανακοίνωση για το συγγραφικό έργο του Σουκατζίδη, στο Κρητολογικό Συνέδριο του 1996 και έχει συγκεντρώσει πολύτιμο υλικό για τον ήρωα αγωνιστή...