Μια φορά και έναν καιρό... το 1947 όταν στη χώρα μας η ντόπια πλουτοκρατία με τους Αγγλοαμερικάνους συμμάχους της είχαν επιβάλει τον εμφύλιο πόλεμο, στο Νοσοκομείο «Ιπποκράτειο» της Αθήνας διάβαζαν στα άρρωστα παιδιά παραμύθια της λαϊκής μας παράδοσης... από το βιβλίου της λαογράφου και δασκάλας Μαρίας Λιουδάκη. Κανείς δεν ήξερε εκείνη την ώρα πως η διακεκριμένη λαογράφος και αγωνίστρια σκοτωνόταν άνανδρα από τους παρακρατικούς, που σαν άλλοι δράκοι την έκαναν κομμάτια και την εξαφάνισαν.

Εξήντα χρόνια αργότερα, η Λιλή Αλιβιζάτου, σύζυγος του αείμνηστου καθηγητή Κ. Ν. Αλιβιζάτου (που διηύθυνε τότε το νοσοκομείο) βρίσκει στο Διαδίκτυο λεπτομέρειες γι' αυτήν τη δολοφονία, που τότε αγνοούσε, σε δημοσίευμα του «Ριζοσπάστη» των τελευταίων χρόνων... Μας το αποκάλυψε με την ευκαιρία του βιβλίου της με τίτλο «Από τα παιδιά του πολέμου στον κόσμο των παραμυθιών - Ζωγραφιές από τον παιδικό θάλαμο, Ιπποκράτειο νοσοκομείο 1945-1948 (Εκδόσεις "Εστία")».

Πρόκειται για ζωγραφιές θαυμαστές και σαν χρώμα και σαν σύλληψη από παιδάκια καθηλωμένα στο κρεβάτι, εικόνες της Κατοχής και του Εμφυλίου, αλλά και παραστάσεις ονειρικές, εμπνευσμένες απ' τον κόσμο των παραμυθιών που διάβαζαν. Τα έργα αυτά δημιουργήθηκαν στον πρώτο νοσοκομειακό θάλαμο για παιδιά που ίδρυσε ο Κωνσταντίνος Αλιβιζάτος. Ο μετέπειτα τακτικός καθηγητής της Προπαιδευτικής Χειρουργικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Τις ζωγραφιές, με τη μεγάλη ιστορική, αλλά και αισθητική αξία, μπορούμε να τις δούμε στην έκθεση στο Μουσείο της Ελληνικής Παιδικής Τέχνης, που θα διαρκέσει μέχρι τις αρχές Νοέμβρη.

Η Λιλή Αλιβιζάτου, που διαφύλαξε όλα αυτά τα χρόνια τα έργα των μικρών και τα παραχώρησε στο Μουσείο (Κόδρου 9, προέκταση οδού Βουλής), είναι ιδιαίτερα γλαφυρή στην εξιστόρησή της: «...Είναι μαρτυρία μιας εποχής, που όσοι ζήσαμε δεν μπορούμε να την ξεχάσουμε. Μιας εποχής που τα κινούμενα σχέδια και η τηλεόραση δεν είχαν ακόμη κατακτήσει τα παιδιά. Τότε, μαζί με τον πόλεμο, ζούσαν τη μαγεία των παραμυθιών, με τις νεράιδες και τα πάγανα, τα βασιλόπουλα και τους σαράντα δράκους.

Πάνε εξήντα χρόνια από τότε που έγιναν αυτές οι ζωγραφιές, όταν το 1947 ανέλαβε ο άνδρας μου τη Διεύθυνση της Πανεπιστημιακής Χειρουργικής Κλινικής, στο "Ιπποκράτειο" Νοσοκομείο. Επρόκειτο για μια υποτυπώδη κλινική, με σαράντα στρατιωτικά κρεβάτια και ελάχιστα εργαλεία. Τα νοσοκομεία ήταν ακόμη αποδιοργανωμένα από την Κατοχή. Το "Ιπποκράτειο" είχε χρησιμεύσει, από το 1941, ως αναρρωτήριο των κατοχικών στρατευμάτων. Στα "πεπραγμένα" της κλινικής 1945-1946, σημειώνεται ότι "εν τη Κλινική υπήρχον σχεδόν πάντοτε περί τα 12-15 παιδιά κάτω των 12, άτινα ενοσηλεύοντο ανάμιξ μετά των ενηλίκων και προς αποφυγήν του συγχρωτισμού των μικρών τούτων παίδων μετά των τελευταίων και προς αρτιωτέραν παρακολούθησιν αυτών" αποφασίστηκε να τα συγκεντρώσουν τουλάχιστον σε έναν ιδιαίτερο θάλαμο. Πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι ορισμένα απ' αυτά είχαν έρθει από την επαρχία και, λόγω των συνθηκών που επικρατούσαν τότε στην ύπαιθρο, δεν μπορούσαν να επιστρέψουν στα χωριά τους. Γι' αυτό, μετά την αποθεραπεία τους, έμεναν για μήνες στο νοσοκομείο. Ετσι, περιφέρονταν στους θαλάμους, ξυπόλυτα, αδύνατα και ρακένδυτα, ζώντας τον πόνο, τα βογκητά των νοσηλευόμενων, ακόμα και το θάνατο».

«...Τότε ο αλησμόνητο Μανόλης Τριανταφυλλίδης, μας συμβούλευσε να δώσουμε στα παιδιά χαρτί και μολύβια και να τα παροτρύνουμε να ζωγραφίσουν το χωριό τους, για να βγάλουν, μέσα από την ψυχή τους ό,τι θυμόταν από την περασμένη τους ζωή. Ακόμη, να διαβάζουμε μαζί τους παραμύθια και να τα παρακινήσουμε να ζωγραφίσουν μια εικόνα που τους έκανε εντύπωση.

Αξίζει να σημειωθεί ότι στην πρώτη Διεθνή Εκθεση Παιδικού Σχεδίου που έγινε στο Παρίσι, το 1947, εστάλησαν 20.000 σχέδια από 40 χώρες και εκτέθηκαν περί τα 1.200. Ανάμεσα στα 17 που προκρίθηκαν από την Ελλάδα, τα 6 ήταν από τον παιδικό θάλαμο. Τα είχαμε στείλει ύστερα από υπόδειξη και πρόκριση του καλού μας φίλου Σπύρου Βασιλείου, που είχε ασχοληθεί με το παιδικό σχέδιο... Με ευγνωμοσύνη θυμούμαι πάντα τον Σπύρο Βασιλείου, τον Ηλία Βενέζη και τον Μανόλη Τριανταφυλλίδη, τους τρεις αυτούς πνευματικούς ανθρώπους, που μας συμπαραστάθηκαν με γνώση και στοργή σ' αυτή την προσπάθεια».

«Το πουλί με τα διαμαντένια αυγά», «Οι σαράντα δράκοι», «Τα τρία κεράκια» θα εμπνεύσουν τους μικρούς καλλιτέχνες για θαυμάσια σχέδια και χρωματιστές συνθέσεις. Ομως, τους εμπνέει και η σύγχρονή τους ιστορία μαζί με τις καθημερινές εμπειρίες στο νοσοκομείο, το σπίτι τους και το χωριό που άφησαν πίσω. Ο πόλεμος στα βουνά, ο βομβαρδισμός, η μάχη και η απελευθέρωση της Κρήτης και των Δωδεκανήσων είναι ακόμη εικόνες πρόσφατες γι' αυτά τα παιδιά.

Ομως, μέσα από τη φρίκη ξεπηδά με τα χρώματά της η χαρά της ζωής, της παντοδύναμης. Τα μολύβια τους την απαθανατίζουν... Ο Ηλίας Βενέζης είχε επισκεφτεί το θάλαμο και συζητούσε με τα παιδιά. Σε ένα κείμενό του, στην εισαγωγή του βιβλίου, διαβάζουμε: «Πώς να γίνει αυτά τα ακίνητα παιδιά με τα μεγάλα μάτια, τα στυλωμένα ώρες στους τοίχους, με τα μάτια αυτά, που ήθελαν να σπάσουν τους τοίχους και να ξεχυθούν εκεί που είναι τα δέντρα και η θάλασσα, πώς να γίνει να ταξιδέψουν; Ετσι ήρθε η σειρά της μαγικής δύναμης που πάνω απ' όλες τις ανάγκες έγινε ίσως γι' αυτό, για να μας δίνει βοήθεια. Η σειρά της τέχνης. Του λόγου και της γραμμής...

Το μικρό αγόρι της Κρήτης, δύο χρόνια ακίνητο στο κρεβάτι, κάνει στο χαρτί δέντρα, κάνει πουλιά. Ομως, όλα αυτά δεν μπορεί να τα αισθανθεί παρά μονάχα μέσα σε μια σύνθεση κορυφαία. Τη λέει: "Ο βομβαρδισμός της Κρήτης".

"Και πόσο χρονώ ήσουν εσύ, όταν Γερμανοί ήρθαν στην Κρήτη;".

"Ημουν τριώ χρονώ. Δεν είδα αεροπλάνα που ρίχνανε, όμως είδα το σκοτωμένο Γερμανό".

"Είδες το σκοτωμένο Γερμανό;".

"Μισάνοιξε η πόρτα, ρίξανε μέσα το λαβωμένο Γερμανό. Η μάνα μου πάει, παίρνει μια κούπα νερό, δίνει στο Γερμανό να πιει νερό. Ο Γερμανός αρπά την κούπα, τη ρίχνει απάνω στη μάνα μου. Ο Γερμανός γύρισε απ' την άλλη, ψυχομάχησε και πέθανε".

Και το άλλο, το κοριτσάκι από τα Δωδεκάνησα. Αυτό έβλεπε τα καΐκια των ψαράδων του λιμανιού του, τις πένες τους με το ένα πανί. Τώρα που είναι άρρωστο, θέλει να ονειρεύεται το μεγάλο συμβάν της πατρίδας της. Το άκουγε από μικρή να το ψιθυρίζουν στο καλύβι τους και τα μάτια των μεγάλων τότε λάμπανε. Η Ελευθερία. Το σχέδιό της τώρα είναι: Πώς πήγε η ελευθερία στο νησί τους. Το παιδί από τα Δωδεκάνησα δε βλέπει στρατιώτες. Δε βλέπει πολεμικά καράβια. Σχεδιάζει τρία καΐκια της πατρίδας της με ψηλές μάσκες, έχουν χρωματιστά πανιά, ταξιδεύουν σε χρωματιστά κύματα. Αυτό είναι η "Απελευθέρωσις της Δωδεκανήσου"».

«Τα τέσσερα παραμύθια που αναδημοσιεύονται σε αυτό το μικρό αφιέρωμα είναι εκείνα που εμπνεύσανε τις ζωγραφιές των παιδιών - σημειώνει η Λιλή Αλιβιζάτου - και ανήκουν στις συλλογές "στης γιαγιάς τα γόνατα" της Μ. Λιουδάκη και "παραμύθια και άλλα" της Πηνελόπης Δέλτα. Η μοίρα το έφερε οι δύο αυτές αξιόλογες γυναίκες να πέσουν θύματα της μαύρης εποχής που αναφέρεται πιο πάνω. Η Π. Δέλτα έδωσε τέλος στη ζωή της τη μέρα που μπήκαν οι Γερμανοί στην Αθήνα, τον Απρίλη του 1941. Η Μαρία Λιουδάκη δολοφονήθηκε στον Εμφύλιο στην Κρήτη από τους παρακρατικούς γιατί αρνήθηκε να κάνει "δήλωση". Ηταν Νοέμβρης του 1947, την ώρα που διαβάζαμε με τα παιδιά τα παραμύθια της λαϊκής μας παράδοσης, που έχει συλλέξει η διακεκριμένη λαογράφος».