Στις 30 Αυγούστου θα δοθεί η πρεμιέρα της ταινίας του Αλεξάντερ Σοκούροφ «Αλεξάντρα». (Μια γιαγιά στην καρδιά του πολέμου της Τσετσενίας). Με την ευκαιρία αυτής της πρεμιέρας, το γραφείο που θα διανέμει την ταινία αποφάσισε και ένα μικρό - και επιλεκτικό - αφιέρωμα στον Ρώσο δημιουργό (πέντε ταινίες).

Ο Αλεξάντερ Σοκούροφ είναι, το δίχως άλλο, ένας πολύ καλός σκηνοθέτης. Πολλοί, ιδιαίτερα κριτικοί και θεωρητικοί, τον θεωρούν ισάξιο ή και καλύτερο του Ταρκόφσκι. Οι εικόνες του έχουν σπάνια πλαστικότητα και ομορφιά. Σε πολλές ταινίες του αγγίζουν τη «μαγεία». Το εξεζητημένο του στιλ, όμως, ο φορμαλισμός του καλύτερα και, κυρίως, η ιδεολογική σύγχυση σε πολλές ταινίες του, η οποία είναι αποτέλεσμα της βαθιάς μεταφυσικής θεώρησής του για την ιστορία και τον κόσμο, δυσκολεύει το μέσο θεατή, εμποδίζοντας έτσι το έργο του να αγκαλιαστεί από τις μεγάλες μάζες των φίλων του κινηματογράφου.

Για να εξηγήσουμε - και όχι για να δικαιολογήσουμε - τον Αλεξάντερ Σοκούροφ, θα πρέπει να θυμηθούμε το περιβάλλον μέσα στο οποίο ανατράφηκε κινηματογραφικά. Το 1980, που ουσιαστικά ξεκίνησε την καριέρα του, είχε ήδη εισχωρήσει το μικρόβιο της αντεπανάστασης στους καλλιτεχνικούς κύκλους της ΕΣΣΔ. Το οποίο μικρόβιο, βέβαια, έπαιρνε διάφορες μορφές. Αλλοτε εμφανιζόταν σαν κριτική, με «πόνο» και από τα «αριστερά» για τα «κακά» του σοσιαλισμού (γραφειοκρατία, αναξιοκρατία, κ.ά.), και άλλοτε σαν βαθύτερες υπαρξιακές ανησυχίες των δημιουργών «πέρα» από την πολιτική. Υπαρξιακές ανησυχίες που τους οδηγούσαν στη μεταφυσική και στη θρησκεία.

Αυτό το χάος και η ιδεολογική σύγχυση, που επικρατούσε στα καλλιτεχνικά πράγματα της ΕΣΣΔ, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια πριν την ανατροπή, ήταν τεχνητό δημιούργημα των αντεπαναστατικών δυνάμεων, οι οποίες είχαν κατορθώσει, και με την ανοχή μεγάλης μερίδας καλλιτεχνών, να εισχωρήσει σε όλο το φάσμα της σοβιετικής ζωής. Πολλοί καλλιτέχνες ήταν συνειδητό μέρος αυτής της εισβολής. Αλλοι ήταν θύματα της προπαγάνδας. Και άλλοι, κυρίως από αριβισμό, έτρεξαν να πιάσουν στασίδι στη νέα κατάσταση την οποία έβλεπαν να έρχεται.

Δεν είναι της παρούσας στιγμής, και κυρίως της παρούσης παρουσίασης, για μια βαθιά ματιά στη στάση των Σοβιετικών καλλιτεχνών κατά την ανατροπή του σοσιαλισμού στη μεγάλη χώρα του Λένιν. Εκείνο που θέλω να τονίσω με το παρόν σημείωμα - εισαγωγή είναι πως ο μέσος θεατής (ο λιγότερο πληροφορημένος για ανθρώπους και πράγματα) πρέπει να έχει στο νου του όλα τα παραπάνω, όταν θα βρίσκεται απέναντι από έναν Σοβιετικό δημιουργό. Ιδιαίτερα, όταν αυτός ο δημιουργός έχει συνδέσει το όνομά του με πράξεις ή παραλείψεις. Οπως ο Αλεξάντερ Σοκούροφ, ο οποίος από τα πρώτα του βήματα κράτησε σχεδόν αρνητική ή «ουδέτερη» στάση απέναντι στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού. (Σήμερα, ζώντας τη νέα πραγματικότητα, την παλινόρθωση του καπιταλισμού στη χώρα του, έχει μεταβάλει αρκετά την παλιά στάση του. Τουλάχιστον στα λόγια του).

Το έργο του Σοκούροφ, βέβαια, ή τέλος πάντων το μεγαλύτερο μέρος του έργο του, δεν μπορεί να χαριστεί στην αντίδραση. (Υπάρχουν και εργασίες του, ιδίως τηλεοπτικές, που είναι καθαρά αντιδραστικό έργο). Ο Σοκούροφ, όπως και άλλοι μη ένθερμοι φίλοι του σοσιαλισμού, έχοντας ωστόσο μπολιαστεί από τις ανθρωπιστικές αξίες του κομμουνισμού και τα επιτεύγματά του στην Τέχνη, και ζώντας τις καθημερινές αλλαγές που έφεραν οι μαρξιστικές ιδέες και η μαρξιστική καθημερινή πρακτική, στην ποιότητα των ανθρώπων, δημιούργησαν και μεγάλα - και προοδευτικά - καλλιτεχνικά έργα. Και αυτά τα έργα αξίζουν τις προσοχής μας.