Είναι γνωστό ότι ο θεσμός των ΔΗΠΕΘΕ αποτελεί ιστορική κατάκτηση του ελληνικού θεάτρου. Ετος ιδρύσεως θεωρείται το 1983, όταν η Μελίνα Μερκούρη δημιούργησε ένα περιφερειακό θεατρικό δίκτυο, με έδρες πόλεις της χώρας και φορείς τους Δήμους. Θεωρήθηκε τότε ότι ο καλύτερος τρόπος για να αναπτυχθεί και να διασωθεί το θέατρο στην περιφέρεια ήταν η δημιουργία Δημοτικών Περιφερειακών Θεάτρων, την ευθύνη λειτουργίας των οποίων θα έχει η Τοπική Αυτοδιοίκηση, με την ενεργό συμμετοχή των τοπικών πολιτιστικών και άλλων φορέων.

Ηταν μια προσπάθεια να αποκτήσει η περιφέρεια την πολιτιστική της φυσιογνωμία, οι Δήμοι και οι κοινότητες να μη δέχονται παθητικά τα πολιτιστικά αγαθά του κέντρου, αλλά να δοθεί η ευκαιρία στους νέους της περιφέρειας να εκφράσουν τις καλλιτεχνικές τους ανησυχίες, να τονωθεί η πολιτιστική ζωή που ήταν υποβαθμισμένη και γενικότερα να δοθούν ευκαιρίες και δυνατότητες για γενικότερη πολιτιστική άνθηση.

Το Σεπτέμβρη του 1983 επιλέχτηκαν οι εξής πόλεις: Καλαμάτα, Αγρίνιο, Ιωάννινα, Λάρισα, Βέροια, Χανιά. Ιδρύθηκαν τα πρώτα έξι Δημοτικά Περιφερειακά Θέατρα με τη μορφή του Νομικού Προσώπου Δημοσίου Δικαίου και άρχισαν να οργανώνονται από το Νοέμβρη του 1983. Τον επόμενο χρόνο, μετεξελίχθηκαν σε ΔΗΠΕΘΕ τα δύο κλιμάκια του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος στις Σέρρες και στην Κομοτηνή. Το 1985, με την ένταξη στο θεσμό των ΔΗΠΕΘΕ του Δημοτικού Θεάτρου Ρούμελης, με έδρα τη Λαμία, τα ΔΗΠΕΘΕ ανήλθαν σε εννέα. Δύο χρόνια αργότερα ιδρύθηκαν τα ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας και Ρόδου. Ακολουθεί το 1992 η ίδρυση του ΔΗΠΕΘΕ Καβάλας. Το 1994 ιδρύθηκε το ΔΗΠΕΘΕ Βόλου, το 1995 το ΔΗΠΕΘΕ Βορείου Αιγαίου, με έδρα τη Χίο, και το 1997 τα ΔΗΠΕΘΕ Κοζάνης και Κέρκυρας.

Βασικός στόχος του ΔΗΠΕΘΕ είναι: α. Η προώθηση και ανάπτυξη της θεατρικής τέχνης, με την παραγωγή και οργάνωση παραστάσεων ποιότητας, β. Η πραγματοποίηση σειράς περιοδειών στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή, γ. Η ενεργοποίηση των τοπικών καλλιτεχνικών δυνάμεων και η ευαισθητοποίηση της νεολαίας, όχι μόνο με τις παραστάσεις, αλλά και με άλλες παράλληλες δραστηριότητες και πρωτοβουλίες συναφείς με τη θεατρική τέχνη, δ. Οι συμπαραγωγές και οι ανταλλαγές θεατρικών παραστάσεων με άλλα ΔΗΠΕΘΕ, οι αναθέσεις νέων θεατρικών έργων, οι μεταφράσεις αρχαίου δράματος ή ξένου έργου εκεί που υπάρχει στο δραματολόγιο, η πρωτοποριακή και ερευνητική δουλειά, ε. Η συμμετοχή σε αναγνωρισμένου κύρους διεθνή Φεστιβάλ και η προώθηση του νεοελληνικού έργου, στ. Η βελτίωση του επιπέδου της παρεχόμενης θεατρικής και γενικότερα καλλιτεχνικής παιδείας σε όλα τα επίπεδα, ζ. Η συστηματική συνεργασία με την εκπαιδευτική κοινότητα.

Το Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο αντιμετώπισε και αντιμετωπίζει βεβαίως ποικίλα εμπόδια: τα οικονομικά προβλήματα του Δήμου που δεν επιτρέπουν την έγκαιρη κατάθεση της επιχορήγησης, οι καθυστερήσεις της επιχορήγησης και από την πλευρά του ΥΠΠΟ, η δυσκολία αλλαγής των νοοτροπιών, τις συγκρούσεις τοπικιστικού περιεχομένου, τους προσωπικούς εγωισμούς κ.ά.

Τα λειτουργικά έξοδα ενός ΔΗΠΕΘΕ φθάνουν ή ξεπερνούν το 50% της χρηματοδότησης και μένουν τα υπόλοιπα για τρεις παραγωγές ετησίως, πέρα από τις γενικότερες πολιτιστικές δραστηριότητες που οφείλει να ασκεί ένα θέατρο της περιφέρειας αν θέλουμε να πούμε πως ανταποκρίνεται στους σκοπούς για τους οποίους ιδρύθηκε. Πολλοί καλλιτεχνικοί διευθυντές ομολογούν ότι από ένα σημείο και πέρα αναγκάζονται να στηριχτούν στον ηρωισμό των φίλων που κάποιες φορές τυχαίνει να μοιράζονται το όνειρο μαζί τους. Πόσο βιώσιμη είναι όμως μια τέτοια τακτική; Μοναδική διέξοδος οι συμπαραγωγές που εγκαινιάστηκαν τα τελευταία χρόνια. Πέρα από μια ενδιαφέρουσα καλλιτεχνική ανταλλαγή, αποτελούν κυρίως τη μοναδική δυνατότητα οικονομικής επιβίωσης.

Ανεξαρτήτως των όποιων προβλημάτων ο θεσμός των δημοτικών περιφερειακών θεάτρων διέγραψε έναν κύκλο θετικό και αποδοτικό. Ολοι θεωρούν απαραίτητο τον επανακαθορισμό του θεσμού επάνω σε νέες βάσεις, οι οποίες θα ακολουθούν τόσο τις καλλιτεχνικές όσο και τις ευρύτερες κοινωνικές εξελίξεις, σε καμιά περίπτωση όμως αυτό δεν μπορεί να σημαίνει κατάργηση κάποιων θεάτρων όπως συζητείται.