Μετά την εισαγωγική ομιλία, η Αλ. Παπαρήγα απάντησε σε ερωτήσεις δημοσιογράφων. Ακολουθεί η συζήτηση που έγινε:

-- Για να δεις τα λάθη σου ως κόμμα και για να προλάβεις άλλα λάθη, ποια σημεία θεωρείτε ως δικλίδες ασφαλείας;

-- Αυτό το λέμε και από το 1995. Και μάλιστα το λέμε και από το 14ο Συνέδριο, όπου κάνουμε την τοποθέτηση - πυρήνα, για το τι συνέβη στις σοσιαλιστικές χώρες. Ενας βασικός παράγοντας είναι, δε θα χρησιμοποιήσω απλώς τον όρο θεωρητική επάρκεια, θα έλεγα η ικανότητα έγκαιρης πρόγνωσης των ζητημάτων, διότι ακόμα και όταν κάνεις ένα μεγάλο βήμα, μέσα εκεί αναδεικνύονται καινούρια προβλήματα και υπάρχει το σπέρμα μιας νέας αντίφασης προς τα μπρος.

Πάντως, το συγκεκριμένο ζήτημα είναι η θεωρητική ανεπάρκεια. Ενα αυτό. Δεύτερο, αυτό που είπαμε, η συνεχής παρακολούθηση των αποτελεσμάτων και το βασάνισμα των αποτελεσμάτων. Αυτό δεν μπορεί να γίνεται κάθε μέρα. Θα γίνεται σε ένα διάστημα.

Να ξεκαθαρίσουμε όμως το εξής: Φέρουμε ατομική ευθύνη ως Κόμμα, αλλά δεν πρόκειται να σηκώσουμε το σταυρό του μαρτυρίου για όλο το κομμουνιστικό κίνημα. Εμείς δεν ήμαστε στην εξουσία. Εμείς δε ζήσαμε στη Σοβιετική Ενωση. Επρεπε να προβληματιστούμε για ορισμένα πράγματα, να τα δούμε, βάζουμε έναν υψηλό πήχη, αλλά από εκεί και πέρα δε θα πάρουμε εμείς όλη την ευθύνη. Υπήρχαν γύρω στα 100 Κομμουνιστικά Κόμματα εκείνη την περίοδο. Υπήρχαν και τα Κομμουνιστικά Κόμματα μέσα στις ίδιες τις χώρες και τα οποία ήταν και ηρωικά Κομμουνιστικά Κόμματα, δεν ήταν οτιδήποτε.

Επομένως, δεν μπορώ να σου πω ότι υπάρχει κάτι που σε σώζει. Ενα θέμα είναι αυτό που λέμε επαναστατική θεωρία, επαναστατική πράξη, η συνεχής μελέτη, εξακρίβωση. Οταν μιλάμε για το σοσιαλισμό έχει να κάνει και με το εξής πράγμα: Η σχέση της πρωτοπορίας με την εργατική τάξη, με το λαό. Εχει να κάνει και με τις σοσιαλιστικές σχέσεις παραγωγής και με τη θεωρία, έχει να κάνει και με το πώς λειτουργούσε και το πολιτικό οικοδόμημα. Το ένα φέρνει το άλλο.

Πάντως, θα έλεγα, στην προκειμένη περίπτωση, είχαμε να αντιμετωπίσουμε νέα θεωρητικά ζητήματα που δεν ευοδώθηκαν να λυθούν σωστά. Δεν ξεκινάμε δηλαδή απ' το ότι ξεκίνησαν κάποιοι συνειδητά να κάνουν κακό στο σοσιαλισμό. Στην πορεία βεβαίως έκαναν.

-- Ηθελα να σας ρωτήσω το εξής: Μετά το θάνατο του Λένιν συγκρούστηκαν δύο απόψεις στη Σοβιετική Ενωση. Η μία άποψη ήταν η άποψη του Στάλιν για τη δυνατότητα οικοδόμησης του σοσιαλισμού σε μία χώρα και η άλλη ήταν η άποψη του Τρότσκι. Εσείς πιστεύετε σήμερα, με τα σημερινά πλέον κριτήρια, ότι ήταν σωστή η άποψη του Στάλιν για τη δυνατότητα οικοδόμησης του σοσιαλισμού σε μία χώρα;

-- Πρώτον, αυτό που είπες ως δύο απόψεις Στάλιν και Τρότσκι, επί της ουσίας, αυτές οι δύο απόψεις -με την έννοια ότι ήταν χαρακτηριστικές και αντιπροσωπευτικές - άρχισαν να υπάρχουν από τότε που ο Μαρξ είπε «το φάντασμα του κομμουνισμού υπάρχει πάνω απ' την Ευρώπη». Αυτή η διαπάλη προϋπήρξε και δεν ξεκίνησε από τον Στάλιν και τον Τρότσκι, υπήρχε και επί Λένιν και μάλιστα είναι γνωστή η θέση και του Τρότσκι και του Κάμενεφ και του Ζινόβιεφ, κλπ. για το θέμα της σοσιαλιστικής επανάστασης, που μάλιστα έφτασαν στο σημείο μέχρι και να φανερώσουν την έναρξή της. Αυτή η διαπάλη υπήρχε. Δεν εγκαινιάστηκε από τον Στάλιν και τον Τρότσκι. Τη βρήκε ο Στάλιν ως διαπάλη. Δε δικαιώθηκαν όλοι αυτοί που λένε ότι δεν μπορεί να υπάρξει σοσιαλισμός σε μία χώρα. Διότι ο σοσιαλισμός οικοδομήθηκε και οικοδομείται στη δική του βάση.

Αλλο πράγμα ότι σε όσο περισσότερες χώρες οικοδομείται ο σοσιαλισμός, και αυτό βεβαίως δεν μπορεί να γίνει ταυτόχρονα, θα γίνεται διαδοχικά, όσο καλύτερος είναι ο περίγυρος, είναι πιο εύκολη η αντιμετώπιση της ιμπεριαλιστικής επίθεσης, βεβαίως.

Εδώ, η Σοβιετική Ενωση μέχρι το '48, '47, ήταν μόνη της. Και όχι μόνο ήταν μόνη της, ήταν μόνη της σε συνθήκες Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Και κράτησε. Και ήταν ο αποφασιστικός παράγοντας στη νίκη, γιατί μη φανταστούμε τώρα ότι η απόβαση της Νορμανδίας απελευθέρωσε την Ευρώπη. Πώς δεν κράτησε; Γιατί ανατράπηκε; Ποιες πλευρές, τις είπαμε ήδη, το γεγονός ότι θέλει μάτια, πόδια, αυτιά, αλλά και με σύγχρονες συνθήκες, γιατί δεν επαναλαμβάνεται πάντα η ιστορία με τον ίδιο τρόπο. Δεν μπορείς να πεις νίκησε η επαναστατική εξουσία, άρα δεν κινδυνεύει από πισωγύρισμα. Αυτό είναι λάθος. Ακριβώς επειδή ο σοσιαλισμός είναι μία ατελής βαθμίδα, έχει σημασία ότι διατρέχεις τον κίνδυνο της οπισθοδρόμησης και διατρέχεις τον κίνδυνο της οπισθοδρόμησης όχι μόνο από τα λάθη που μπορεί να κάνεις, διότι και με τη νίκη της εργατικής εξουσίας ο ταξικός αντίπαλος είναι μέσα. Τα μονοπώλια, για να μιλήσουμε, τότε ήταν οι καπιταλιστές μέσα και έξω, ήταν οι τσιφλικάδες, ήταν οι κουλάκοι. Και τότε αρχίζει, για να κοινωνικοποιήσεις τα βασικά μέσα παραγωγής και να κάνεις και συνεταιρισμό, πρέπει να συγκρουστείς. Επομένως, υπάρχουν κίνδυνοι οπισθοδρόμησης, αλλά δεν είναι νομοτέλεια η οπισθοδρόμηση. Υπάρχουν κίνδυνοι.

Η Κούβα τόσα χρόνια και αντέχει, βεβαίως υπάρχουν δυσκολίες και μετά την ανατροπή του σοσιαλιστικού συστήματος. Μία χώρα η οποία επιβίωνε και αναπτυσσόταν με τη βοήθεια του σοσιαλιστικού συστήματος. Η επανάσταση δεν μπορεί να γίνει παγκόσμια ταυτόχρονα. Θα γίνει σε μια χώρα, σε δυο χώρες. Από εκεί και πέρα υπάρχουν και ιδιομορφίες. Να σας πω ένα παράδειγμα. Αν, π.χ., γίνουν σε 3-4 χώρες διαδοχικά και υπάρχει και μια μικρή χώρα από δίπλα, μπορεί και αυτή να παρασυρθεί απ' αυτό τον περίγυρο. Αυτοί που λένε ότι η επανάσταση δε γίνεται σε μία χώρα, είναι υπέρ της αιωνιότητας του καπιταλισμού. Κάτι τέτοιες θεωρίες τις λένε μερικοί οι οποίοι, άκουσα ότι σε ένα Σαββατοκύριακο διαβάζουν και τον Μαρξ! Πόσο εύκολα να τον διαβάσεις τον Μαρξ! Εμείς δυστυχώς θεωρούμε ότι λίγα ξέρουμε, παρά το γεγονός ότι ασχολούμαστε τόσα χρόνια.

Και ανακαλύπτουν ότι δεν μπορεί να γίνει σοσιαλισμός στην Ελλάδα, γι' αυτό ας περιοριζόμαστε να λέμε να γίνει ένα καλό Σύμφωνο Σταθερότητας ή ένα ΝΑΤΟ πιο καλό ή να γίνει μία τράπεζα που να βάζει τον άνθρωπο πάνω από τα κέρδη. Δηλαδή ο ΣΥΡΙΖΑ, ξέρετε για τι μιλάω.

-- Μιλήσατε για λάθη που δε διορθώθηκαν και οδήγησαν σε εξιδανικεύσεις και παρεκκλίσεις. Επίσης, μιλήσατε για εμπειρίες που πρέπει να αξιοποιηθούν. Και είπατε για έλλειψη επαφής των Κομμουνιστικών Κομμάτων σε κρίσιμες περιόδους. Αυτή η έλλειψη επαφής των Κομμουνιστικών Κομμάτων συνεχίζεται ακόμα και σήμερα; Γιατί στην Ελλάδα βλέπουμε ότι υπάρχει μια κίνηση από τον κ. Τσίπρα, ο οποίος μιλάει για μια αριστερή κυβέρνηση, για μια αλλαγή. Εσείς αυτό πώς το ακούτε;

-- Τώρα με πήγες από τον Αγιο Θόδωρο στη Φανερωμένη! Συναντήσεις και επαφές με τα Κομμουνιστικά Κόμματα υπήρχαν. Και το Κόμμα μας πρέπει να σας πω σε όλη την 90χρονη πορεία του είχε ένα ευρύ φάσμα σχέσεων με Κομμουνιστικά Κόμματα και γίνονταν και διεθνείς συναντήσεις.

Ποια εμπειρία βγάζουμε; Οτι πρέπει να συζητάμε θεωρητικά ζητήματα, να βγάζουμε συμπεράσματα από τη στρατηγική του ιμπεριαλισμού, από τη στρατηγική που πρέπει να έχει το κομμουνιστικό κίνημα, ή και από την πείρα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Να ανταλλάσσουμε απόψεις. Αυτές οι συζητήσεις λέμε ήταν τυπικές.

Να το ξεκαθαρίσω, δε μας εμπόδισε κανείς να πούμε τη γνώμη μας. Ούτε φοβηθήκαμε ως Κόμμα να πούμε τη γνώμη μας. Απλώς το θεωρητικό επίπεδο και το είδος των συζητήσεων δε βοηθούσε να εμβαθύνεις, και μέσα σε αυτή την εμβάθυνση να ανταλλάξεις απόψεις, να ακούσεις, να εξηγήσεις, να σκεφτείς.

Από αυτή την άποψη και σήμερα εμείς δίνουμε πολύ μεγάλη σημασία. Γίνονται κάθε χρόνο διεθνείς συναντήσεις, ετοιμάζεται τώρα αντιπροσωπεία να πάει στη Βραζιλία. Κάθε χρόνο γίνονται συναντήσεις πάρα πολλές.

Αυτό που εμείς επιδιώκουμε είναι να συζητάμε ζητήματα, παραδείγματος χάριν, διεθνή οικονομική κρίση σήμερα. Υπάρχει κρίση; Παγκόσμια; Είναι συντονισμένη; Δεν είναι; Πού ξεσπάει; Τι επιπτώσεις θα έχει; Πότε θα κλείσει ο κύκλος της κρίσης; Ποια πρέπει να είναι η στάση του εργατικού, του λαϊκού κινήματος απέναντι στην κρίση; Είναι μια σειρά τέτοια ζητήματα.

`Η αυτό που κάνουμε εμείς ως Κόμμα. Εμείς το στέλνουμε σε όλα τα Κόμματα και θα τους ζητήσουμε τη γνώμη τους γι' αυτό το θέμα και θα τους καλέσουμε να παρακολουθήσουν το Συνέδριο και τον προβληματισμό και ζητάμε και γραπτές προτάσεις και θέσεις. Αν κάποιος διαφωνεί με εμάς, να μας το πει, δε θέλουμε να μας πει «είναι δική σας ευθύνη αυτό το θέμα». Οπως κι εμείς θέλουμε να λέμε γνώμη για τέτοια μεγάλα κοινά ζητήματα.

Και για να ξεκαθαρίσω: Επειδή χρησιμοποίησες τον όρο «εξιδανίκευση», το λέμε και στις Θέσεις. Υπερασπιστήκαμε και υπερασπιζόμαστε το σοσιαλισμό που γνωρίσαμε και τον υπερασπιζόμαστε και τώρα, παρά την κριτική. Αλλο εξιδανίκευση και άλλο ο μηδενισμός που γίνεται, η λασπολογία, η συκοφαντία και το άσπρο - μαύρο.

Τώρα, αυτό το ζήτημα που μου έβαλες πόρρω απέχει από το θέμα που συζητάμε στις Θέσεις, δηλαδή το πέρασμα από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό, ως θεωρητικό ζήτημα αλλά και πρακτικό. Τι κοινό μπορεί να υπάρξει ανάμεσα σε αυτό που μας απασχολεί με αυτό που λέει ο κ. Τσίπρας περί αριστερής κυβέρνησης;

Αυτό είναι μια πρόταση που απευθύνεται - καθαρά πράγματα - στην ελληνική και ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία. Τι σχέση έχει η σοσιαλδημοκρατία με το σοσιαλισμό;

Να προσθέσω και κάτι άλλο: Εμείς στα ερωτήματα που βάζουν οι εργαζόμενοι και οι λαός «πώς θα βγούμε από τη σημερινή κατάσταση και τα προβλήματά μας;» δεν τους απαντάμε μόνο με αυτό το κείμενο. Ηταν οι εργαζόμενοι στο Λαναρά και μάλιστα τους χτύπησαν τα ΜΑΤ. Δε θα πάω τώρα σε αυτούς και όταν μου πουν «τι θα γίνει;» θα τους πω «πώς θα οικοδομήσουμε το σοσιαλισμό».

Εχουμε συγκεκριμένη πολιτική πρόταση, συγκρότηση του μετώπου, τι εργατικό κίνημα χρειάζεται, αντεπίθεση κλπ., επεξεργασμένη θέση και γι' αυτούς που δε συμφωνούν στη λαϊκή εξουσία και στη λαϊκή οικονομία και επομένως απαντάμε στο σήμερα, αλλά είναι απάντηση και για τον εργάτη του Λαναρά αυτό. Μπορεί να μην του λύνει το πρόβλημα τώρα, αλλά του δείχνει ότι αξίζει να παλεύει.

Τι σχέση έχει τώρα με τον κ. Τσίπρα; Εχουμε χορτάσει πάντως από αριστερές κυβερνήσεις!

-- Εγώ το είπα σε σχέση με τις επαφές, κλπ.

-- Μα μιλάμε για σχέσεις ανάμεσα σε Κομμουνιστικά και Εργατικά Κόμματα, που, προσέξτε: Εμείς το γράφουμε στο άλλο κείμενο των Θέσεων. Μέσα στο κομμουνιστικό κίνημα δεν υπάρχει ενιαία αντίληψη, το κομμουνιστικό κίνημα είναι σε κρίση. Δεν την έχει ξεπεράσει την κρίση, αυτή είναι η αλήθεια.

Εμείς κάνουμε προσπάθειες ανταλλαγής απόψεων, συζητήσεις με όλα εκείνα τα Κόμματα τα οποία εντάσσουν τον εαυτό τους στο κομμουνιστικό κίνημα ανεξάρτητα αν έχουμε διαφορές. Τώρα τι να συζητήσουμε με αυτούς, που την κρίσιμη ώρα αντί να καθίσουν να λουστούν τις ευθύνες τους, για το τι ήξεραν, τι δεν ήξεραν από το σοσιαλισμό, όπως κάνουμε εμείς, προτίμησαν να πάνε να προσκυνήσουν τον καπιταλισμό;

Εμείς μείναμε στο μετερίζι που μείναμε και παίρνουμε και τις ευθύνες μας. Ούτε τις μεταθέτουμε στους άλλους και να κάνουμε τα θύματα. Και παίρνουμε και την ευθύνη τι δεν είδαμε, τι δεν καταφέραμε, τι δεν μπορέσαμε να δούμε. Αυτή τη στάση έχουμε και δε μετανοούμε, ξαναλέω, για την υπεράσπιση του σοσιαλισμού. Τα καλά δικά μας και τα άσχημα δικά μας. Δεν πήγαμε στην άλλη όχθη, δε συζητάμε με αυτούς που πάνε σε άλλη όχθη. Τέλος.

-- Τον τελευταίο καιρό διάβασα με μεγάλη μου έκπληξη ότι στη Γερμανία τα βιβλία του Μαρξ είχαν κατά 500% άνοδο στις πωλήσεις. Με αφορμή αυτό σκέφτομαι μήπως τελικά ο κόσμος θέλει να ξαναδιαβαστεί ο Μαρξ, δηλαδή μήπως τελικά το πρόβλημα δεν είναι στην πρακτική αλλά στη θεωρία; Επιπλέον, το πρόβλημα με την εφαρμογή ή το πέρασμα από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό είναι πολύ μεγάλο φαντάζομαι στις ανεπτυγμένες χώρες, στις ευρωπαϊκές χώρες. Δηλαδή, όλα αυτά τα ερωτήματα μπορεί να απαντηθούν μέσα από ένα Συνέδριο;

-- Οχι βέβαια. Και ούτε θεωρούμε ότι το Συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας σε αυτό το ζήτημα μπορεί να λύσει όλα τα θέματα. Καταθέτουμε τη δική μας συμβολή, η οποία είναι μια δουλειά πολλών χρόνων, όπου έχουμε ήδη μελετήσει ντοκουμέντα χιλιάδες σελίδες και τα οποία δεν ήταν και σε γνώση μας.

Και συζητάμε και με άλλα Κόμματα. Ούτε θεωρούμε ότι όλο το απαύγασμα της σοφίας θα βγει από το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας. Οφείλουμε όμως υπεύθυνα να καταθέσουμε τη συμβολή μας.

Για ένα πράγμα κατά τη γνώμη μου αξίζει να διαβαστεί ο Μαρξ, αλλά να διαβαστεί σωστά, όχι όπως θέλει ο καθένας. Γι' αυτή τη μεγάλη ανακάλυψη που έκανε, το μεγάλο μυστικό που αποκάλυψε, της υπεραξίας. Αυτό.

Αυτό ήταν η μεγάλη ανακάλυψη του Μαρξ. Οχι μόνο αυτό, βέβαια, αλλά εν πάση περιπτώσει. Ακριβώς μέσα από την υπεραξία αποκάλυψε το πώς λειτουργεί ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής και τεκμηρίωσε τον ιστορικά παροδικό του χαρακτήρα.

Αυτό χρειάζεται να ξαναδιαβαστεί. Αυτά είπε ο Μαρξ και κανείς δεν μπορεί να τον παραφράσει και να τον ερμηνεύσει όπως του κατέβει. Αλλά να πω και για πιο συγκεκριμένα πράγματα: Δηλαδή, περιμένουμε να διαβάσουμε Τσόμσκι για να κάνει κανείς κριτική στον καπιταλισμό;

Ας διαβάσει καθένας αυτά που λέει ο Μαρξ για το πραγματικό και το πλασματικό κεφάλαιο, που όλοι ανακάλυψαν τις φούσκες και τα χρηματιστηριακά παιχνίδια. Μα ο Μαρξ περιγράφει τέτοια φαινόμενα, που βεβαίως δε λέει ότι σήμερα είναι μια απλή επανάληψη αυτών που έγιναν, βεβαίως έχουν προστεθεί καινούρια στοιχεία, αλλά επί της ουσίας απαντά σε αυτό το πράγμα.

Ο Μαρξ, δηλαδή, αυτή τη στιγμή αν τον διαβάσεις, μπορείς να βρεις απαντήσεις σε χίλια δυο ζητήματα. Βεβαίως, δε φτάνει. Τι είπαμε; Οτι οφείλει το κάθε Κόμμα να αναπτύσσει τη θεωρία και όχι απλώς να χρησιμοποιεί τη θεωρία. Βεβαίως, πρέπει να ξαναδιαβαστεί διότι η συνεισφορά του Μαρξ είναι αυτή και βεβαίως από εκεί και πέρα και ο Λένιν.

Αλλά εμείς προσθέτουμε από εκεί και πέρα: Το κομμουνιστικό και εργατικό κίνημα οφείλει να συμβάλλει στην ανάπτυξη της θεωρίας.

Τώρα έβαλες ένα ζήτημα, τι γίνεται με το εργατικό, το κομμουνιστικό κίνημα στις ισχυρές ιμπεριαλιστικές χώρες. Εκεί είναι πιο αδύνατο.

Βεβαίως, τα πράγματα θα ήταν διαφορετικά αν εκεί ήταν ισχυρό το κίνημα. Δε θα έφερνε το σοσιαλισμό στην Ελλάδα, αλλά άλλο πράγμα τώρα το εργατικό κίνημα σε μια χώρα μικρή που είναι σε ενδιάμεση θέση στο σύστημα του ιμπεριαλισμού κι άλλο στον ηγετικό πυρήνα.

Γιατί αυτό το κίνημα στην ουσία σήμερα είναι ανύπαρκτο και ό,τι υπάρχει είναι αποπροσανατολισμένο; Αυτό είναι το ερώτημα.

-- Υπάρχει απάντηση;

-- Οταν εμείς μιλάμε για το ρεφορμισμό και τον οπορτουνισμό δε μιλάμε πάντα με κριτήριο αν υπάρχει ένας οργανωμένος φορέας. Γιατί ο ρεφορμισμός και ιδιαίτερα ο οπορτουνισμός ήταν το όπλο του ιμπεριαλισμού για τη διάλυση του κομμουνιστικού κινήματος.

Αυτός ο οπορτουνισμός έχει κοινωνική βάση. Αυτό δε σημαίνει ότι δικαιολογούνται τα Κομμουνιστικά Κόμματα και το εργατικό κίνημα να υποκύπτουν στη σειρήνα του, αλλά μπορεί να δώσει πάρα πολλές εξηγήσεις γιατί κρατάμε την άλφα ή τη βήτα στάση απέναντι στο Συνασπισμό. Δίνει εξήγηση. Πολύ σοβαρή εξήγηση.

-- Μπορούν να ειπωθούν λίγο περισσότερα πράγματα, γιατί το Κομμουνιστικό Κόμμα χαρακτηρίζει τη διαδικασία που ακολούθησε τις εξελίξεις από το '89 και μετά ως αντεπανάσταση και όχι ως κατάρρευση;

-- Διότι εδώ έχουμε επιστροφή από το σοσιαλισμό στον καπιταλισμό. Εμείς αυτό το θεωρούμε αντεπανάσταση. Αυτό έγινε. Από ένα σύστημα δηλαδή το οποίο πάλευε, είχε καταργήσει την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, πέρασε σε ένα εκμεταλλευτικό σύστημα.

Το περιεχόμενο αυτής της αλλαγής, ανεξάρτητα από τη μορφή που έγινε, είναι αντεπανάσταση. Επωφελήθηκαν οι δυνάμεις που δεν είχαν συμφέρον από τη σοσιαλιστική επανάσταση, από την εργατική εξουσία. Πώς να το πούμε δηλαδή; Γιατί επανάσταση είπε και ο Παπαδόπουλος τη δικτατορία, επανάσταση ειπώθηκε και για το Γουδή.

Αλλά η ουσία είναι ότι έχουμε καπιταλιστική παλινόρθωση. Ποια είναι η ιδιομορφία που ορισμένοι παγιδεύτηκαν στον όρο που χρησιμοποίησε η Θάτσερ ή ο Ρίγκαν τότε και όλοι οι άλλοι; Το γεγονός ότι δεν υπήρχε εξωτερική επέμβαση και δεύτερον δεν υπήρχε ξεσηκωμός των λαών. Γιατί, το ότι βγήκαν 10 και 15 χιλιάδες διαδηλωτές, αυτό δεν είναι ξεσηκωμός! Αμα ήταν, θα είχε πέσει ο καπιταλισμός προ πολλού, πολύ περισσότεροι διαδηλωτές βγαίνουν στους δρόμους εδώ.

Ο λαός εκεί στήριξε αποφάσεις οι οποίες έλεγαν «κάνουμε περισσότερο σοσιαλισμό», γιατί πίστευε ότι θα αντιμετωπίσει τα υπαρκτά προβλήματα της ανακοπής της σοσιαλιστικής ανάπτυξης ή ενδυνάμωσης. Και τα χειροκροτάγανε. Και όταν οι άνθρωποι το συνειδητοποίησαν ήταν αργά. Δεν υπήρχε ο ανοιχτός αντίπαλος να αντιδράσουν.

Να ξεκαθαρίσουμε το εξής πράγμα: Η αντεπανάσταση εκδηλώθηκε ακριβώς στο τέλος της δεκαετίας του '80. Η περεστρόικα ήταν το όχημα της αντεπανάστασης. Ενδεχομένως αν υπήρχε αντίδραση και συνειδητοποίηση αυτής της κατάστασης, θα μπορούσε να μη φτάσει εκεί που έφτασε.

Εμείς όμως, ως Κόμμα, είπαμε το εξής πράγμα: Δε θέλουμε να ξεμπερδέψουμε μόνο με το όχημα της αντεπανάστασης. Αυτά που διαβάζω τώρα σε μερικές εφημερίδες ότι το ΚΚΕ είπε ότι παρενέβη η CIA και ότι ήταν έργο πρακτόρων! Δεν είπαμε τέτοια πράγματα.

Εμείς ακριβώς από την πρώτη στιγμή, από το 14ο Συνέδριο, είπαμε ότι πρέπει να εξετάσουμε όλη την πορεία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Γιατί; Πώς έφτασε εκεί το πράγμα; Δεν μπορεί να έγινε σε ένα βράδυ. Αρα υπήρχε μια περίοδος που αδυνάτισε τις σοσιαλιστικές σχέσεις παραγωγής, το σχεδιασμό κι όλα εκείνα τα στοιχεία που συνιστούν τα χαρακτηριστικά του σοσιαλισμού. Κάτι έγινε.

Δεν ξεκινήσαμε από το γεγονός - γι' αυτό και θέλουμε να βγάλουμε και συμπεράσματα - ότι υπήρχαν κάποιοι κακοί, οι οποίοι έκαναν ό,τι έκαναν. Για να βγάλουμε και το συμπέρασμα για τον εαυτό μας ότι πρέπει συνεχώς να εξετάζουμε και να επανεξετάζουμε τη δουλειά μας, τα αποτελέσματά της και με στενότερη και με ευρύτερη ματιά, γιατί πολλές φορές μικρά λαθάκια που κάνεις, άμα δεν τα προλάβεις μετατρέπονται σε μια γραμμή παρέκκλισης και τότε τα σύννεφα μετατρέπονται σε μπόρα και καταιγίδα.

-- Αναφερθήκατε προηγούμενα στην κρίση που υπάρχει στο κομμουνιστικό κίνημα και θα ήθελα να ρωτήσω, γιατί αυτή η κρίση παραμένει τόσο βαθιά, 17 χρόνια μετά και αν μπορεί να ξεπεραστεί και πώς;

-- Πάλι δεν μπορεί να δώσει κανείς απάντηση βλέποντας αυτά τα 17 χρόνια μόνο. Κατ' αρχήν σε όλη την πορεία του 20ού αιώνα υπήρχαν ιδεολογικές διαφορές και διαφωνίες μέσα στο κομμουνιστικό κίνημα. Τώρα δε θέλω να μπω σε λεπτομέρειες, αυτό θέλει χρόνο, δηλαδή όχι ότι θέλω να αποφύγω, αλλά ας πω μια εξήγηση: Αν δει κανείς την ιστορική εξέλιξη, ίσως ήταν και το παιδικό στάδιο του κομμουνιστικού κινήματος, χωρίς να θέλω να πω ότι δικαιολογούνται όλα, είναι νομοτελειακά, κλπ. Πάντως, υπήρχαν διαμάχες.

Και με την ευκαιρία, για να μην τα φορτώνουμε όλα στο ΚΚΣΕ, φανατικότεροι υπερασπιστές του 20ού Συνεδρίου έγιναν τα Κομμουνιστικά Κόμματα των αναπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών και ιδιαίτερα της Δυτικής Ευρώπης.

Αν θέλετε, το 20ό Συνέδριο ήταν μια ριπή, πέρασε στην κατοπινή πορεία του ΚΚΣΕ και της οικοδόμησης του σοσιαλισμού, αλλά το φαρμάκι χύθηκε ακόμη πιο πολύ στη Δυτική Ευρώπη. Και αυτό δεν είναι τυχαίο, έχει κάποια εξήγηση βαθύτερη. Την κοινωνική ρίζα πρέπει να δει κανείς του προβλήματος.

Και, δυστυχώς, έγιναν παράγοντες αυτά τα Κόμματα άσκησης σοβαρής πίεσης και ιδεολογικού επηρεασμού και πάνω στα Κομμουνιστικά Κόμματα που ήταν στην εξουσία. Κανείς δεν είναι αλώβητος, κανείς δεν είναι σε ένα θερμοκήπιο.

Επομένως, πρέπει να πούμε για προϋπάρχοντα προβλήματα. Αλλωστε, το γεγονός ότι δεν μπορούσε το κομμουνιστικό κίνημα να έχει μια Διεθνή, και αυτό, μαρτυρούσε κάτι. Οτι δεν μπορούσε, ας πούμε, να έχει ενιαία στρατηγική. Βέβαια, το πράγμα, το αποκορύφωμα, ήρθε με τη νίκη της αντεπανάστασης. Ετσι, Κόμματα τα οποία είχαν το μικρόβιο από πριν, αυτά εξόκειλαν εντελώς.

Κόμματα τα οποία, ας το πούμε, είχαμε μια εμπειρία πάλης με τέτοια ζητήματα, έστω με αδυναμίες και ελλείψεις, αλλά είχαμε εν πάση περιπτώσει μια ιστορική διαδρομή κατάλληλη, όπως ήταν το Κόμμα μας, καταφέραμε να σταθούμε όρθιοι. Βεβαίως, με απώλειες, με τραύματα, αλλά καταφέραμε.

Η κρίση, λοιπόν, μένει. Διότι να σας πω και κάτι άλλο; Η διαδικασία της αντεπανάστασης δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμα, δεν έχει τελειώσει. Δε μιλάμε για την ανατροπή του σοσιαλισμού σε μία χώρα, στην Πολωνία ας πούμε ή στην Τσεχία. Εδώ μιλάμε για μια πραγματικά μεγάλη, αλλά ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ήττα.

Και μετά από ήττα δεν είναι εύκολη η κατάσταση. Πολλά Κόμματα έχασαν τη συνέχεια, έχουν δημιουργηθεί καινούρια Κόμματα χωρίς την προηγούμενη πείρα, από την αρχή. Γι' αυτό έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία, και εμείς είμαστε πολύ περήφανοι, ότι το Κομμουνιστικό Κόμμα δεν είναι ότι απλώς παρέμεινε, αλλά έχει 90 χρόνων ζωή και, ξαναλέω, όλα τα καλά δικά μας και οι αδύνατες στιγμές πάλι δικές μας. Είναι όλα αυτά μέσα στην παρακαταθήκη, που μπορεί να μετατραπεί σε θετική πείρα.

Αλλά οι εξελίξεις είναι τέτοιες που μερικά πράγματα που μας φαίνονται τώρα έτσι μακρινά, ίσως πολύ πιο γρήγορα απ' ό,τι φανταζόμαστε θα υπάρχει η αντίστροφη μέτρηση και το θέμα είναι το κάθε Κόμμα, αυτό μας απασχολεί, να είναι στο ύψος των περιστάσεων.

Και τουλάχιστον, σε ό,τι αφορά εμάς, έχουμε ακόμα αρκετή δουλειά να κάνουμε για να είμαστε στο ύψος των περιστάσεων.

-- Ο Λένιν σε πολλές στιγμές συνεργάστηκε σε διάφορες φάσεις και με σοσιαλδημοκρατικά κόμματα και οι μπολσεβίκοι συνεργάστηκαν με τους μενσεβίκους και αυτά μπροστά στον απώτερο στόχο. Εσείς για ποιο λόγο στην πορεία αυτή προς το σοσιαλισμό απορρίπτετε οποιουδήποτε είδους συνεργασία; Εδώ δείχνει μια αντίφαση.

-- Θέλουμε να ελπίζουμε ότι έχουμε καταφέρει να βγάλουμε πάρα πολλά διδάγματα, τα οποία βεβαίως κάποια θα τα δει κανείς στις σύγχρονες συνθήκες, αλλά έχουμε βγάλει πάρα πολλά διδάγματα από την πολιτική συμμαχιών που είχε το Μπολσεβίκικο κόμμα με επικεφαλής τον Λένιν.

Πραγματικά ήταν αριστοτεχνική η πολιτική συμμαχιών που ακολουθούσε ο Λένιν και δεν υπήρχε πιο αδιάλλακτος εχθρός των μενσεβίκων, του οπορτουνισμού, κλπ. Είμαι βέβαιη ότι έχουμε διδαχτεί πάρα πολλά απ' αυτή την πολιτική συμμαχιών του Λένιν και προσπαθούμε να την εφαρμόσουμε στις σύγχρονες συνθήκες.

Η πολιτική συμμαχιών κατ' εμάς ξεκινάει κατ' αρχήν από το ποιες δυνάμεις κοινωνικές έχουν αντικειμενικό συμφέρον, παρά τις διαφορές, να συμμαχήσουν με την εργατική τάξη. Αυτή είναι η βάση της πολιτικής συμμαχίας.

Και από εκεί και πέρα βλέπεις πολιτικές δυνάμεις σε σχέση με αυτό. Βεβαίως, οι πολιτικές δυνάμεις δεν εκφράζουν πιστά αυτό που γίνεται στο κοινωνικό επίπεδο, αλλά εν πάση περιπτώσει αυτή είναι η βάση. Ο Λένιν, λοιπόν, ξεκαθάριζε, όταν έκρινε ένα κόμμα έλεγε «τι εκφράζει».

Αυτό, λοιπόν, κάνουμε κι εμείς με τα άλλα κόμματα. Τι εκφράζουν, ποια συμφέροντα εκφράζουν. Τώρα θέλει ο άλλος να λέγεται κομμουνιστής, θέλει να λέγεται υπερκομμουνιστής, δικαίωμά του. Αλλά για να δούμε τώρα, πάρτε τη θέση που έχουν για την κρίση. Είναι τρελό αυτό που λένε.

Με συγχωρείτε πάρα πολύ, πιο κοντά στην πραγματικότητα και στον Μαρξ, χωρίς να είναι μαρξιστές, είναι οι σοβαροί αστοί αναλυτές. Είναι πιο κοντά στο θέμα της κρίσης. Από την αρχή είπαν ότι είναι κρίση του καπιταλισμού, της καπιταλιστικής οικονομίας, ότι η κρίση έχει σχέση με την πραγματική οικονομία, από εκεί ξεκινάει. Και ακούς αυτούς να μιλάνε για τον καζινοκαπιταλισμό! Είναι για γέλια αυτά...

Ξαναλέω, εμείς δε θεωρούμε ότι έχουμε μπει πολύ βαθιά στο μαρξισμό - λενινισμό και είμαστε σε ένα πολύ υψηλό επίπεδο. Εχουμε όμως συναίσθηση. Και σε ορισμένα βασικά ζητήματα δεν μπορεί τώρα να λέμε τέτοια πράγματα. Αμα τους ακούς για την κρίση, τρελαίνεσαι. Τι σχέση έχει ο Μαρξ μ' αυτά;

Εμείς δε βάζουμε πλαίσιο συνεργασίας με τα άλλα κόμματα, να συμφωνήσουμε στο «Κεφάλαιο» του Μαρξ. Δεν κάνουμε ιδεολογικές συμμαχίες. Αλλά όσον αφορά την αντίθεση με τα μονοπώλια και τον ιμπεριαλισμό, όσον αφορά τη θέση απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ενωση, αυτά είναι κρίσιμα ζητήματα.

Και, τέλος, εμείς κάνουμε κριτική στο σοσιαλισμό που γνωρίσαμε και ενδεχομένως κάποιοι, εγώ θα σας πω και σύντροφοί μας και ιδιαίτερα παλιότεροι σύντροφοι, που γαλουχήθηκαν μ' αυτή στενοχωριούνται. Δε λέω ότι διαφωνούν, στενοχωριούνται και εμείς στεναχωριόμαστε που τέλος πάντων γεννηθήκαμε ας πούμε το '45 και πώς μεγαλώσαμε. Μας πληγώνει.

Αυτά που λένε για το σοσιαλισμό αυτοί οι κύριοι, τέτοια είναι; Μα δεν αναγνωρίζουν τίποτα. Εδώ χειροκρότησαν την ανατροπή του, ότι γλιτώσαμε από το διπολισμό! Μα τι διπολισμός ήταν; Ηταν σοσιαλισμός - ιμπεριαλισμός. Και χειροκροτείς; Χίλιες φορές αυτός ο σοσιαλισμός με τις ελλείψεις και τις αδυναμίες. Ηταν μια απαντοχή των λαών. Και αυτοί χειροκρότησαν την ανατροπή. Μακριά τους, λοιπόν, και αλάργα.