Με αυτά τα λόγια ξεπροβόδισε τον εγγονό του ο παππούς. Τον φίλησε στο μέτωπο, τον κοίταξε στα μάτια κι έβαλε τη στράτα μπροστά του. Κάθε που πιέζεται n ψυχή του, οδεύει κατά χωράφια. Η φύση τον ησυχάζει.

Διαβάζω πολύ, παππού. Τα μαθήματα, αλλά και έργα του Μαρξ. Πόσο επίκαιρο το Κομμουνιστικό Μανιφέστο! Ενα φάντασμα πλανιέται στον ουρανό της Ευρώπης. Του κόσμου, θα 'λεγα. Οπως και τότε, έτσι και τώρα συνασπίστηκαν οι πάντες να το ξορκίσουν. Παππού, εάν τέλειωσε ο κομμουνισμός, γιατί τόσος αντικομμουνισμός;

Καταλαβαίνω καλά το λόγο σου. Η γνώση σκορπάει τα σκοτάδια, γελοιοποιεί, αποκαλύπτει. Γι' αυτό τη μάχονται. Εγώ, πάντως, θα την καταχτήσω. Να δεις, παππού, που και τα βιβλία της Σχολής μού δίνουν επιχειρήματα.

Ισως με ρωτήσεις, τι ανακατεύεις την ισότητα με την ελευθερία. Μπορεί και να μη με ρωτήσεις, επειδή καταλαβαίνεις. Εγώ, όμως, θα σου πω τη γνώμη μου. Ο άνθρωπος ζει μέσα σε κοινωνία. Η ελευθερία του δεν είναι πάνω από αυτήν. Προσδιορίζεται από βιοτικούς όρους, που αυτή παρέχει. Αν αυτοί είναι του άνεργου, η ελευθερία του θα είναι ανάλογη.

Με το καθεστώς της ανεργίας ακυρώνεται και η όποια νομική ισότητα. Ακυρώνεται, έτσι, και η όποια ελευθερία. Η βάση, επομένως, και για την ισότητα και για την ελευθερία είναι η οικονομική ισότητα. Χωρίς αυτήν καθίστανται έννοιες αόριστες, χωρίς πρακτική αξία τα δικαιώματα του ανθρώπου. Διαπιστώνω, παππού, πως η αστική έννοια των δικαιωμάτων του ανθρώπου αναιρείται από την ίδια τη λειτουργία του αστικού συστήματος. Λειτουργία που στηρίζεται στην εκμετάλλευση ανθρώπου από τον άνθρωπο.

Διάβασε και ξαναδιάβασε ο παππούς το γράμμα. Τα μάτια του θόλωσαν. Μακάρι, όλα τα παιδιά του κόσμου να μορφώνονται. Γιατί «οι κοιμισμένοι είναι αιτία και συνεργοί των όσων συμβαίνουν στον κόσμο». Ο Ηράκλειτος το είπε. Του το 'μαθε η εγγονή του η φιλόλογος.