ΗΝΩΜΕΝΑ ΕΘΝΗ (Του ανταποκριτή μας ΧΡ. ΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΥ).- Ενα από τα σοβαρότερα και πιο επείγοντα διεθνή προβλήματα σήμερα είναι η κατάσταση 22 εκατομμυρίων προσφύγων, που είναι διεσπαρμένοι ανά τον κόσμο και ζουν μέσα σε φοβερές συνθήκες. Η σοβαρότητά του αποδείχνεται και από το γεγονός ότι σε κάθε 210 άτομα, σε παγκόσμια κλίμακα, το ένα είναι πρόσφυγας.

Για την αντιμετώπισή του, ο ΟΗΕ διαθέτει τη λεγόμενη Ανώτατη Επιτροπή για τους Πρόσφυγες (UNHCR), που στο τέλος του 2000 συμπλήρωσε 50 χρόνια από τη σύστασή της. Η εξέλιξή της δείχνει καθαρά τη σπουδαιότητά της. Ιδρύθηκε στις 14 Δεκέμβρη 1950, με προσωπικό μόνο 33 άτομα, προϋπολογισμό 300.000 δολάρια και εντολή την αποκατάσταση ενός περίπου εκατομμυρίου προσφύγων μετά το Β` Παγκόσμιο Πόλεμο. Σήμερα, το όργανο αυτό, που εδρεύει στη Γενεύη, έχει προσωπικό 5.000 άτομα σε 120 χώρες και ετήσιο προϋπολογισμό ένα περίπου δισεκατομμύριο δολάρια. Ετσι, ελπίζεται ότι η ενδυναμωμένη αυτή UNHCR μπορεί να σώσει περισσότερες ζωές, αν και ορισμένοι παράγοντες εκφράζουν την απογοήτευσή τους για το ότι, παράλληλα, ο κόσμος γενικότερα δεν έσπευσε μέχρι σήμερα να ανακόψει το ορμητικό κύμα των εθνικών, θρησκευτικών και πολιτικών αντιπαραθέσεων, που εξαναγκάζουν ανθρώπους να τραπούν σε φυγή.

Η Σαντάγκο Ογκάτα, που διατέλεσε επί δέκα χρόνια μέχρι το τέλος του 2000, διευθύντρια του UNHCR, οπότε αποχώρησε τιμητικά, λόγω ορίου ηλικίας, ήταν η πρώτη γυναίκα, που υπηρέτησε στο όργανο αυτό. Είχε σπουδάσει πολιτικές επιστήμες. Μιλώντας, λίγο πριν από την αποχώρησή της, στους δημοσιογράφους, είπε: «Ελπίζω ότι η UNHCR δε θα χρειαστεί να συνεχίσει άλλα 50 χρόνια, γιατί η απασχόλησή μας μ' αυτό το έργο αποτελεί αντανάκλαση ενός άτακτου κόσμου». Προέβλεψε, όμως, πως η αστάθεια αυτή θα παραμένει τουλάχιστον στη νέα αυτή δεκαετία, αν και μικρότερες προσφυγικές κρίσεις είναι πιθανότερες, από ό,τι ήταν το ξερίζωμα ενός εκατομμυρίου ατόμων στη δεκαετία του 1990. Και συμπληρώνει: «Είναι η παραπέρα κατάρρευση εθνικών κρατών, που θα οδηγήσει σε νέες συγκρούσεις, σε πρόσφυγες και σε μεγαλύτερη εξάρθρωση στα επόμενα δέκα χρόνια. Μπορεί να μπαίνουμε σε μια περίοδο με 200.000 εδώ, 200.000 εκεί».

Σύμφωνα με άλλα σχόλια από το περιβάλλον του ΟΗΕ, αφότου κατέρρευσε το τείχος του Βερολίνου, η κατάτμηση κρατών από εσωτερικές συγκρούσεις προκάλεσε νέα μεγάλης κλίμακας προβλήματα για την UNHCR. Ο αριθμός των εσωτερικά εκτοπισμένων ατόμων - αυτών που πετάγονται από τα σπίτια τους, αλλά δεν έχουν εισχωρήσει σε διεθνή σύνορα - έχει αυξηθεί τρομερά, υπολογιζόμενος σε 25 εκατομμύρια σε 40 περίπου κράτη. Το στοιχείο αυτό ξεπερνά τον αριθμό των προσφύγων, που εκδιώχθηκαν από τον τόπο τους, όπως είναι τα 4 περίπου εκατομμύρια Παλαιστινίων. Στις 29/12/2000, μετά τη συνάντηση στην Ουάσιγκτον του Προέδρου Κλίντον με τον Παλαιστίνιο ηγέτη Αραφάτ και τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Μπαράκ, ο τελευταίος δήλωσε, θρασύτατα, ότι δεν πρόκειται να δεχτεί ποτέ οποιοδήποτε σχέδιο για την επάνοδο αυτών των Παλαιστινίων στην περιοχή τους, στο Δυτικό Τείχος της Ιερουσαλήμ.

Παράλληλα, τα στρατόπεδα προσφύγων κοντά στις ζώνες συγκρούσεων έχουν μετατραπεί σε πεδία στρατολόγησης ανταρτών και πολιτοφυλάκων. Ενώ το πρόβλημα της στρατιωτικοποίησης των προσφυγικών στρατοπέδων άρχισε από τη δεκαετία του 1970 και εντάθηκε στη δεκαετία του 1990, ιδιαίτερα με την κυριαρχία ένοπλων μονάδων της φυλής Χούτου στα στρατόπεδα προσφύγων από τη Ρουάντα στην ανατολική πλευρά του Ζαΐρ στα μέσα της δεκαετίας του 1990.

Στο μεταξύ, οι εκβιομηχανισμένες χώρες ενέτειναν τα μέτρα τους για την παροχή ασύλου, στιγματίζοντας τους πρόσφυγες. Αλλες χώρες, ανησυχώντας για το ενδεχόμενο ανταρσιών, «απλά κλείνουν τις πόρτες τους, λέγοντας "μην εισέρχεστε"», κατάγγειλε η Ογκάτα. Η ίδια, ταυτόχρονα, προσπάθησε να πείσει ορισμένες κυβερνήσεις να προσφέρουν πολίτες τους με αποστολή την ειρήνευση, συμβάλλοντας στον αφοπλισμό ένοπλων ομάδων, στην προστασία των προσφύγων και τη βοήθεια στους εργάτες. Αναφερόμενη, ειδικότερα, στη στάση των ΗΠΑ, ανέφερε: «Υπάρχει ένας περιορισμός στην αμερικανική πολιτική στο να αφήνεται κάποιος άλλος να στείλει στρατό και να εκτεθεί σε κίνδυνο». Απαντώντας σ' αυτή τη συμπεριφορά, υπογράμμισε: «Οφείλουμε να είμαστε με το λαό, με τα θύματα».

Η ίδια, επίσης, είχε καλέσει τη διεθνή κοινότητα και τη Διεθνή Τράπεζα να υποστηρίξουν μακράς διάρκειας σχέδια για την ανασυγκρότηση των οικονομιών και το δυνάμωμα των δημοκρατικών θεσμών σε περιοχές κατεστραμμένες από τον πόλεμο.

Καθώς η UNHCR συμπλήρωσε τα 50 χρόνια της, πρέπει να προστεθεί εδώ ότι η Αφρική παρέχει άσυλο σε ένα δυσανάλογο αριθμό προσφύγων του κόσμου. Ως εξής: 125.000 από το Μπουρούντι, 500.000 από τη Σομαλία, 490.000 από τη Σιέρα Λεόνε, 475.000 από το Σουδάν, 350.000 από την Αγκόλα, 345.000 από την Ερυθραία, 290.000 από τη Λιβερία, 250.000 από το Κογκό. Παρ' όλα αυτά, οι Αφρικανοί πρόσφυγες δέχονται κυριολεκτικά ψίχουλα από τον προϋπολογισμό της UNHCR. Το 1999, σε κάθε πρόσφυγα στην πρώην Γιουγκοσλαβία, παρέχονταν 120 δολάρια, έναντι 35 δολαρίων σε κάθε πρόσφυγα στην Αφρική. «Ακόμα και αν πάρει κανείς υπόψη τη διαφορά στο κλίμα και στο κόστος της ζωής, η ανισότητα αυτή είναι πολύ μεγάλη», δήλωσε ο εκπρόσωπος της UNHCR Ρον Ρέντμοντ.

Κατά τις εκτιμήσεις του ίδιου του ΟΗΕ, είναι απαραίτητο ο κόσμος ν' αρχίσει να δίνει προσοχή στην Αφρική. Και να, ένα εύγλωττο παράδειγμα: Στην αρχή του περασμένου Δεκέμβρη, κάπου 50.000 Κογκολέζοι κατέφυγαν στη Ζάμπια και αυτό ελάχιστα αναφέρθηκε στα παγκόσμια μέσα δημοσιότητας. Παράλληλα, πολλοί δωρητές βαρέθηκαν να παρέχουν χρήμα, για τα τόσο παρατεινόμενα προσφυγικά προβλήματα.

Η προστασία και η ασφάλεια είναι το υπ' αριθμόν ένα πρόβλημα της UNHCR στην Αφρική, κατά τον Ανθονι Κοζλόβσκι, πρόεδρο της εδρεύουσας στη Μινεάπολη Αμερικανικής Επιτροπής για τους Πρόσφυγες, δυο μέλη της οποίας δολοφονήθηκαν πρόσφατα στη Γουινέα. Το Σεπτέμβρη, 4 μέλη της UNHCR σκοτώθηκαν - 3 στο Δυτικό Τιμόρ και 1 στη Γουινέα. Στη Γουινέα, όλες οι ανθρωπιστικές υπηρεσίες αναγκάστηκαν να φύγουν, λόγω των επιδρομών από τη Λιβερία και τη Σιέρα Λεόνε. Εξαιτίας αυτής της ανασφάλειας, η UNHCR δεν μπορεί να προσεγγίσει χιλιάδες προσφύγων σε σημεία, όπως Κογκό - Μπραζαβί και Νόρεια Αγκόλα. Στις τελευταίες λίγες βδομάδες του 2000, η UNHCR αναγκάστηκε να αποσύρει το προσωπικό της από στρατόπεδα προσφύγων στο Σουδάν και στη Γουινέα. Είπε σχετικά ο Ρέντμοντ: «Ο λόγος που η ασφάλεια έχει γίνει τόσο κακή, είναι γιατί ολοένα περισσότερο δουλεύουμε σε μέρη όπου ακόμα και οι ειρηνοποιοί δε θα πάνε».

Κλείνοντας, πρέπει να αναφέρουμε ότι ενώ η UNHCR έχει επικριθεί ποικιλοτρόπως, ορισμένοι παρατηρητές λένε πως ευθύνονται οι περιορισμένοι πόροι. «Πολύ συχνά, η UNHCR εξαναγκάζεται να καλύψει το κενό ανθρωπιστικής βοήθειας, αναλαμβάνοντας υποχρεώσεις, που χώρες οφείλουν να αναλάβουν», εξήγησε ο Ρέινολντ Λίβι, πρόεδρος της Διεθνούς Επιτροπής Διάσωσης.