Η «Τρισεύγενη» (1902), το μοναδικό θεατρικό έργο του Κωστή Παλαμά, «σταθμός» της νεοελληνικής δραματουργίας, γράφτηκε με παρότρυνση του ιδρυτή της «Νέας Σκηνής», Κωνσταντίνου Χρηστομάνου, ενός ιδιοφυούς καλλιτέχνη που οραματιζόταν να απαλλαγεί το νεοελληνικό θέατρο από τη ξενομανία, το μιμητισμό, το θεματολογικό και γλωσσικό συντηρητισμό. Το προγραμματισμένο ανέβασμά του από τον Χρηστομάνο ματαιώθηκε γιατί ο ποιητής απέρριψε τις δραστικές περικοπές και αλλαγές που ήθελε να κάνει στο κείμενο ο Χρηστομάνος. Το έργο «σημαδεύτηκε» από απόψεις που χαρακτήριζαν τον Παλαμά «αδόκιμο» ως θεατρικό συγγραφέα και το έργο «αντιθεατρικό». Μέχρι το 1915, οπότε το πρωτανέβασε ο Θωμάς Οικονόμου, τα περί της «αντιθεατρικότητας» οδήγησαν σε ματαίωση της παρουσίασής του και από άλλους θιάσους. Το έργο αποτελεί «σταθμό» και γιατί θεματολογικά, γλωσσικά, δραματουργικά σμίγει τις αξίες, τα ήθη, τις παραδόσεις του ελληνικού λαού με το «ποτάμι» της μεγάλης ποίησης -της παλαμικής, της δημώδους και της τραγικής ποίησης, καθώς η δομή του αποτελείται από επεισόδια και Χορικά. Ο Παλαμάς, μέσω της ηρωίδας του ύμνησε την αγνότητα, την ηθική και το σθένος έναντι κάθε άδικης καταπίεσης και κατηγορίας και υπερασπίστηκε το δικαίωμα στην ελευθερία και αυτοδιάθεση κάθε ανθρώπου. Ιδιαίτερα το δικαίωμα της γυναίκας - έναντι της ανδροκρατικής εποχής του - «να υψωθεί υπεράνω του κτήνους και υπεράνω της κούκλας». Βασιζόμενος σε ένα πραγματικό γεγονός- την αυτοκτονία μιας νέας, όμορφης, μεγαλωμένης από κακιά μητριά, παντρεμένης με καραβοκύρη, Μεσολογγίτισσας, όταν ο άντρας της, θυμωμένος επειδή χόρεψε σε ένα πανηγύρι με έναν «εχθρό» του την εγκατέλειψε, ο Παλαμάς έπλασε ένα μοναδικά ποιητικό πλάσμα. Μια ελεύθερη ψυχή, μια «νεράιδα», μια πανώρια κι ερωτική «ξωτικιά», εκ φύσεως ηθική, καλόψυχη, περήφανη, άφοβη και ανυπότακτη στις «τυφλές» αντιλήψεις και παραδόσεις μιας μικρής και κλειστής κοινωνίας που θέλουν τη γυναίκα απόλυτο υποχείριο του πατέρα και μετά του συζύγου της. «Το έργο μου δεν έχει καθόλου εξωτερικές περιπέτειες, αλλ' εσωτερικότητα. Είναι απλό και δίχως θεατρικότητες και θεαματικότητες, πρέπει ν'ανεβασθεί απλά και αυστηρά», έλεγε ο Παλαμάς. Η Λυδία Κονιόρδου, σκηνοθέτησε το έργο, με αγάπη, σεβασμό. Ανέδειξε την ποιητικότητα και τη λαϊκότητά του, γέρνοντας όμως - με ευθύνη και των κοστουμιών (Αγγελος Μέντης), προς μια υπέρμετρα φολκλορική θεαματικότητα, ιδιαίτερα στις σκηνές του λαού, του Χορού (γυναικείου, ανδρικού ή μεικτού), οδηγώντας και τους ηθοποιούς σε θεατρινίστικο, νευρικό και φωνακλάδικο υπερπαίξιμο. Παρασάγγας καλύτερες - σκηνοθετικά και υποκριτικά - είναι οι ολιγοπρόσωπες σκηνές των επεισοδίων, με κυρίαρχες τις αψεγάδιαστες, καλοζυγισμένες συναισθηματικά και χαρακτηρολογικά ερμηνείες των Στεφανίας Γουλιώτη, Νίκου Κουρή και Γιώργου Γάλλου.

«Το σπίτι» στο Ιδρυμα «Μ. Κακογιάννης»

Υπάρχουν άνθρωποι που εύκολα, λίγο πολύ, μπορούν να κόψουν τις «ρίζες» τους. Να παραμερίσουν ή και να σβήσουν ολότελα τις μνήμες τους. Να απαρνηθούν όσα τους δένουν με τη γενέθλια γη, το σπίτι όπου γεννήθηκαν και μεγάλωσαν, τους γονείς, τα παιδικά και νεανικά τους όνειρα, είτε αναζητώντας την «τύχη» τους αλλού και άλλες δυνατότητες ζωής, είτε για χάρη μιας νέας αγάπης. Υπάρχουν, όμως, κι εκείνοι που δεν αντέχουν να κόψουν τον «ομφάλιο λώρο» τους, να ξεπατώσουν τα «θεμέλια» της ύπαρξής τους, όσο μεγάλο κόστος κι αν έχει αυτό. Ανθρωπος και ανθρώπινη ζωή σημαίνει μνήμη. Ο ξεκομμένος από τις «ρίζες» και μνήμες του άνθρωπος, ουσιαστικά, είναι σαν ψάρι έξω απ' το νερό. Αυτό είναι το θέμα του - ρεαλιστικού και παράλληλα αλληγορικού και ίσως εν μέρει αυτοβιογραφικού έργου - του Κυπρίου συγγραφέα Μιχάλη Πιερή «Το σπίτι». Ενα έργο σοβαρό θεματολογικά, ενδιαφέρον δραματουργικά αλλά και με αδυναμίες (ειδικά με την παρεμβαλλόμενη σκηνή των τεσσάρων «θεατών», που εν είδει αποστασιοποίησης σχολιάζουν το δράμα του πρωταγωνιστικού προσώπου). Τρία είναι τα κύρια πρόσωπα. Ενας άνδρας- θεατρικός συγγραφέας, που παλεύει να αποτυπώσει τη ζωή του θεατρικά. Η νεότερη και όμορφη γυναίκα του, που μην αντέχοντας άλλο το πατρικό του συζύγου της, εκβιάζοντάς τον με χωρισμό, απαιτεί να φύγουν από αυτό και να κερδίσουν χρήματα πουλώντας το σε κατασκευαστική εταιρεία. Και ο διαπραγματευτής- υπάλληλος της εταιρείας, που υπηρετώντας το συμφέρον της εταιρείας, πιέζει τόσο ανυπόφορα τον σύζυγο, που δένεται και φιμώνεται από αυτόν. Ο άνδρας, όσο κι αν τον πονά ο χωρισμός κι η μοναξιά, επιλέγει τις «ρίζες» του, κι έτσι τελειώνει το «έργο» της ζωής του. Η ρεαλιστικά αισθαντική σκηνοθεσία του Γιώργου Μιχαηλίδη (δικοί του είναι και οι ατμοσφαιρικοί φωτισμοί), με λιτά αλληγορικό σκηνικό και σύγχρονα κοστούμια της Αγνής Ντούτση και μουσική του Αντώνη Μιχαηλίδη, στηρίζεται στις πολύ καλές ερμηνείες των Θόδωρου Κατσαφάδου, Ντίνας Μιχαηλίδη και Δημήτρη Καραμπέτση. Αξιοσημείωτη είναι η θεατρικά «νευρώδης» ερμηνεία του Νίκου Αναστασόπουλου («Θεατής»).

Ο Σταμάτης Κραουνάκης είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση καλλιτέχνη. Μια ξεχωριστή, ασυνήθης, πληθωρική και πολύπλευρη ανθρώπινη και καλλιτεχνική ιδιοσυγκρασία. Μια ιδιοσυγκρασία που και στην ωριμότητά του διατηρεί την ορμή, την ασύνειδη τόλμη, την αχαλίνωτη φαντασία, την αφέλεια, τη χάρη των αυτοσχέδιων παιγνίων, ακόμα και έμφυτη τάση και στο γέλιο και στο δάκρυ του παιδιού. Σ' αυτή τη διατήρηση του «παιδιού» μέσα του, εκτός από μουσική γνώση του, οφείλεται η πολυπλευρικότητά του. Ο Κραουνάκης δεν είναι μόνον ένας σπουδαίος συνθέτης της γενιάς του, στους τομείς του τραγουδιού, του θεάτρου και κινηματογράφου. Είναι άνθρωπος του θεάματος. Γνήσιος «απόγονος» των αρχαίων αυλητών και των μίμων, που κατείχαν αλλά και απολάμβαναν την τέχνη του σκηνικού σαρκασμού και παιγνίου. Στον Κραουνάκη συνυπάρχει και μια άλλη πολύ σημαντική διάθεση. Μια - με τα δεδομένα του άθλιου καιρού μας - «μελαγχολία της αναγέννησης», που αποτελεί «αφετηρία» της δημιουργίας του. Αν ψάξει κανείς στα υποστρώματα των σατιρικών και σκηνικών παιγνίων του, θα ανακαλύψει μια υποφώσκουσα μελαγχολία, που κρύβεται πίσω από το χιούμορ και το γέλιο. Μια ακόμη απόδειξη του πολύτροπου και πολύπτυχου ταλέντου αλλά και της διδαχής που έχει δεχτεί από τη μακρόχρονη σχέση του - ως συνθέτης - με το θέατρο, με τη γενικότερη σχέση του με τα είδη του μουσικού θεάτρου (ιδιαίτερα με την επιθεώρηση) και με τα μουσικά θεάματα, είναι η φετινή παράστασή του «55». Με το κειμενικό σενάριό του, με το τραγούδι - δικό του και των συμπαικτών του, Αργυρώς Καπαρού, Χρήστου Μουστάκα, Γιώργου Στιβανάκη - και την καλή ορχήστρα, «γιορτάζει» τα 55χρονά του, αναδράμοντας σε τραγούδια, πρόσωπα, παραστάσεις «σταθμούς» της δημιουργίας του, και παράλληλα σαρκάζοντας τα σημερινά στραβά κι ανάποδα. Ο μουσικός και σκηνικός «οίστρος» του, με τη σκηνοθετική καθοδήγηση του Φωκά Ευαγγελινού και πολύχρωμα χιουμοριστικά κοστούμια της Ελλης Παπαγεωργακοπούλου συνθέτει μια απολαυστική, γέλιου λυτρωτικού, αλλά και συγκίνησης, μουσικοθεατρική παράσταση.

Παρότι καλλιτεχνικά πληθωρικός, ο Κραουνάκης δεν στερείται σύνεσης και μέτρου. Με σύνεση και μέτρο επιχείρησε φέτος την πρώτη του σκηνοθετική δοκιμή με το θέατρο πρόζας, επιλέγοντας να δοκιμαστεί με μια παράσταση τιμητικής αναφοράς στη σπουδαία δραματουργία της Λούλας Αναγνωστάκη, με τίτλο «I love you». Με «πυρήνα» το υπεραισθαντικό τραγούδι του για το πρώτο ανέβασμα του έργου της «Διαμάντια και μπλουζ» (θίασος Καρέζη - Καζάκου) και την ηχογραφημένη φωνή της συγγραφέως σε ένα απόσπασμα του μονολογικού έργου της «Ο ουρανός κατακόκκινος», ο Κραουνάκης, με συνεργάτρια και ερμηνεύτρια την άξια και έμπειρη ηθοποιό Αλεξάνδρα Παντελάκη, συνέθεσε ένα παζλ αποσπασμάτων από τα έργα της Λούλας Αναγνωστάκη «Σ' εσάς που με ακούτε», «Αντώνιο ή το μήνυμα», «Η πόλη», «Διαμάντια και μπλουζ» και «Ο ουρανός κατακόκκινος». Αποσπάσματα που διατρέχονται από μια μονολογική εξομολόγηση κάποιων γυναικών για τον έρωτα, το γάμο, το χωρισμό, τη μοναξιά, τα βιώματα, τα συναισθήματα, τις απογοητεύσεις, τα μικρά και μεγάλα δράματα της ζωής τους, που μεταμορφώσιμα υποδύεται η Αλεξάνδρα Παντελάκη. Μια παράσταση σεμνή, σεβαστική και αισθαντική απέναντι στο έργο της Αναγνωστάκη, με συντελεστές τους Μανόλη Παντελιδάκη (σκηνικό), Δέσποινα Χειμώνα (κοστούμια), Ελευθερία Ντεκώ (φωτισμοί).