Τα τελευταία χρόνια η Κίνα αναπτύσσει συντονισμό και συνεργασία με κράτη που διεκδικούν αναβάθμιση της διεθνούς θέσης τους (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία και Κίνα), τη γνωστή ως BRIC, αλλά και συνεργασία - συμμαχία σε περιφερειακές ενώσεις, όπως είναι η Οργάνωση Συνεργασίας της Σαγκάης (μαζί με τη Ρωσία και τις κεντροασιατικές πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες). Μπορούν αυτές οι συνεργασίες και συμμαχίες να θεωρηθεί ότι χτυπούν το «μονοπολικό κόσμο» των ΗΠΑ;

Καταρχήν πρέπει να διευκρινίσουμε πως «μονοπολικός κόσμος» δεν υπάρχει ούτε και ποτέ υπήρξε. Πάντα υπήρχε κλιμάκωση μέσα στο διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα, με τις ΗΠΑ να καταλαμβάνουν κορυφαία θέση στην αμέσως μεταπολεμική περίοδο και να ηγούνται της πάλης με το σοσιαλισμό, όπου ηγετικό ρόλο είχε η ΕΣΣΔ. Η πάλη μεταξύ ΝΑΤΟ - ΟΟΣΑ και Συμφώνου της Βαρσοβίας - Συμβουλίου Οικονομικής Αλληλοβοήθειας (ΣΟΑ) ήταν πάλη ταξική. Μετά την ανατροπή της σοβιετικής εξουσίας και τη διάλυση της ΕΣΣΔ έγιναν πιο έντονοι οι ενδοϊμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί, στους οποίους οι ΗΠΑ, εξαιτίας της ισχύος τους, έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο. Ταυτόχρονα, εξαιτίας της ανισόμετρης καπιταλιστικής ανάπτυξης, νέες αναδυόμενες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις εμφανίζονται δίπλα στις ΗΠΑ, την ΕΕ και την Ιαπωνία, επιδιώκοντας να αποσπάσουν μερίδια από τις πρώτες ύλες, τους δρόμους περάσματός τους και τις αγορές. Αυτό παρουσιάζεται στις μέρες μας από τα αστικά ΜΜΕ και αναλυτές ως ο «πολυ-πολικός κόσμος» και ως το τέλος του «μονοπολικού κόσμου». Η ανισομετρία σε περίοδο εκδήλωσης οικονομικής κρίσης επιταχύνει ανακατατάξεις στο συσχετισμό των καπιταλιστικών δυνάμεων, αλλά αυτές δεν κάνουν τον κόσμο μας ούτε πιο ασφαλή ούτε πιο ειρηνικό. Οσο δεν επιλύεται σε εθνικό, περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο η αντίθεση κεφαλαίου - εργασίας, όσο στη βάση των ανερχόμενων δυνάμεων βρίσκεται η «δίψα» του κεφαλαίου για νέες αγορές και πρώτες ύλες, δε θα έχουμε αλλαγές σε ριζοσπαστική κατεύθυνση. Τα κράτη που κερδίζουν έδαφος στο διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα δεν μπορούν να παίξουν το ρόλο που έπαιζε στο παρελθόν η ΕΣΣΔ, γιατί κινούνται από το κίνητρο του πρόσθετου κέρδους για τα δικά τους μονοπώλια. Αυτό ισχύει και για την Κίνα και δεν μπορεί να αναιρεθεί επειδή χρησιμοποιείται η κόκκινη σημαία και ο κομμουνιστικός τίτλος του κόμματος.

Επίσης, όταν εστιάζουμε στη συνεργασία μεταξύ των χωρών του BRIC ή της «Οργάνωσης Συνεργασίας της Σαγκάης» ή του συντονισμού που έχουν πετύχει τα ΥΠΕΞ Κίνας, Ινδίας, Ρωσίας, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως αυτή είναι η μια μόνο πλευρά της ιμπεριαλιστικής πραγματικότητας. Πίσω από αυτή υπάρχει και η πλευρά του σκληρού ανταγωνισμού και των αντιθέσεων ανάμεσα σ' αυτές τις δυνάμεις, π.χ. μεταξύ Ρωσίας και Κίνας για την ενέργεια στην Κεντρική Ασία ή τις κινεζικές βλέψεις προς τη ρωσική Απω Ανατολή κ.ά. Το ίδιο ισχύει και για τις σχέσεις της Κίνας με την Ινδία, όπου εκτός της εκκρεμότητας του άλυτου συνοριακού ζητήματος (π.χ. τον Αύγουστο του 2010 η Ινδία έστειλε δύο μεραρχίες στο κρατίδιο Αρουνατσάλ-Πραντές⁴⁹ για να ενισχύσει τα σύνορά της με την Κίνα), υπάρχει και ο σκληρός ανταγωνισμός για την ηγεμονία στην περιοχή της Ανατολικής Ασίας. Είναι χαρακτηριστικό πως, όπως έγινε γνωστό, το Υπουργείο Αμυνας της Ινδίας πραγματοποίησε τόσο το 2009, όσο και το 2010 αλλεπάλληλες συνεδριάσεις για να εξετάσει το ζήτημα του εκσυγχρονισμού των κινεζικών ενόπλων δυνάμεων, θέτοντας ανάλογους στόχους για τις ένοπλες δυνάμεις της Ινδίας.⁵⁰

Και στα κράτη της Λατινικής Αμερικής με ηγετικό ρόλο της Βραζιλίας αναπτύσσεται η τάση διαφοροποίησης των σχέσεών τους με τις ΗΠΑ, γι' αυτό επιδιώκεται ενίσχυση των σχέσεών τους με Κίνα, Ρωσία, Ινδία, αλλά και ΕΕ. Η πλευρά των ανταγωνισμών και της συνεργασίας συνυπάρχει στον ιμπεριαλιστικό κόσμο, όπου η αλληλεξάρτηση και η σύναψη συμμαχιών συμβαδίζει με τον ανταγωνισμό και τους αντιάξονες.

Ταυτόχρονα, όσοι θεωρούν πως η Κίνα αποτελεί «κυματοθραύστη» της «μονοπολικότητας» των ΗΠΑ, παραλείπουν το γεγονός πως η Κίνα το 2001 στήριξε δημόσια το λεγόμενο «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας» και το ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας 1373/2001, που θεσμοθετεί την ιμπεριαλιστική επιθετικότητα με πρόσχημα την «τρομοκρατία». Εννοείται πως σε εντελώς διαφορετική κατεύθυνση κινήθηκε το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα, όταν στη Διεθνή Συνάντηση των Κομμουνιστικών και Εργατικών Κομμάτων το 2002 (παρουσία 62 ΚΚ) σημείωνε πως «τα γεγονότα της 11ης του Σεπτέμβρη αποτέλεσαν το άλλοθι για την εξαπόλυση μιας άνευ προηγουμένου επίθεσης κατά των ελευθεριών και των δικαιωμάτων των λαών με το πρόσχημα του πολέμου κατά της τρομοκρατίας. Οι ιμπεριαλιστές ονομάζουν τρομοκρατικό κάθε κίνημα αντίστασης που αγωνίζεται κατά της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης και των αντιλαϊκών αποφάσεων που παίρνονται από διεθνείς οργανισμούς (ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα, ΠΟΕ, ΕΕ κλπ.), αντιιμπεριαλιστικά κινήματα που αγωνίζονται κατά των ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων και πολέμων και κατά του ΝΑΤΟ, καθώς και κάθε κοινωνικό και εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα καθώς και αγώνες ενάντια σε δικτατορικά και φασιστικά καθεστώτα»⁵¹.

Στις 10 Ιούλη του 1986 η Κίνα εξέφρασε επίσημα τη θέλησή της να ενταχθεί στην GATT (Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου) και στις 11 Δεκέμβρη 2001 έγινε το 143ο μέλος του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ), που αποτέλεσε τη μετεξέλιξη της GATT.

Μέσα στον ΠΟΕ η Κίνα αναδεικνύει δευτερεύουσες αντιθέσεις που υπάρχουν στο παγκόσμιο ιμπεριαλιστικό σύστημα. Στην εισήγησή του στο 16ο Συνέδριο του ΚΚ Κίνας ο Ζιανγκ Ζεμίν έκανε λόγο για «διαφορές στην ανάπτυξη Νότου και Βορρά», καθώς και «πίεση οικονομικής, επιστημονικο-τεχνικής και άλλης υπεροχής από τις ανεπτυγμένες χώρες».⁵² Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, η Κίνα σταθερά επιδιώκει να εμφανίζεται ως εκπρόσωπος και ηγέτης των αναπτυσσόμενων χωρών.⁵³

Παρά τη διεθνή αναβάθμιση της Κίνας στον οικονομικό τομέα, η ηγεσία της Κίνας επιμένει να παρουσιάζει τη χώρα ως μια «αναπτυσσόμενη χώρα».⁵⁴ Ο ισχυρισμός αυτός στηρίζεται σε τρία επιχειρήματα: α) Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Κίνας για το 2008 ήταν μόλις 3,300 δολάρια, δηλαδή η Κίνα είναι μόλις στην 104η θέση στον κόσμο. β) Μέσα στα 1,3 δισεκατομμύρια πληθυσμό της Κίνας υπάρχουν πάνω από 700 εκατομμύρια αγρότες. γ) Η βιομηχανία, η γεωργία και ο τομέας των υπηρεσιών της Κίνας έχουν αντίστοιχα μερίδια στο ΑΕΠ 49%, 11% και 40%, ενώ σε άλλες χώρες με μεγαλύτερο βαθμό καπιταλιστικής ανάπτυξης, η βιομηχανία και η γεωργία έχουν ακόμη μικρότερα ποσοστά, υπέρ των υπηρεσιών. Η αύξηση του ΑΕΠ το 2009 ήταν κατά 9,5% στη βιομηχανία, 8,4% στις υπηρεσίες και μόνο 4,2% στη γεωργία.

Η κατάταξη του ΟΗΕ και του ΟΟΣΑ είναι προβληματική και δεν αποδίδει την πραγματικότητα της Κίνας, όπως δεν την αποδίδει και ο χαρακτηρισμός της ως «αναπτυσσόμενης» από την ίδια την ηγεσία της Κίνας. Τα παραπάνω φαινόμενα «αναπτυσσόμενης» καπιταλιστικής οικονομίας οφείλονταν στη βαθιά ανισομετρία μεταξύ του ανατολικού και δυτικού τμήματός της. Μια ακριβέστερη απεικόνιση θα έδιναν τα ανάλογα στοιχεία για το ανατολικό τμήμα της.⁵⁵ Και βέβαια για το αναπτυγμένο ανατολικό τμήμα ισχύει ό,τι για τον καπιταλισμό: Η συγκέντρωση των μέσων παραγωγής σε λίγα χέρια και η αύξηση της κοινωνικής ανισότητας.

Και από αυτή την άποψη η συμμαχία της Κίνας με άλλες αντίστοιχες δυνάμεις (π.χ. Ινδία) στα μεγέθη της καπιταλιστικής ανισομετρίας δεν τις φέρνουν στην ίδια θέση με πολύ πιο καθυστερημένες κοινωνίες, όπως της Αφρικής ή της Ασίας. Ομως στο όνομα της «καθυστέρησης» διαμορφώνονται «πατριωτικά οράματα», με τα οποία γίνεται προσπάθεια να εγκλωβιστεί το εργατικό κίνημα, τα ΚΚ, άλλες ριζοσπαστικές δυνάμεις, που καλούνται να ξεχάσουν προς το παρόν την ταξική πάλη και την ανάγκη οικοδόμησης μιας άλλης κοινωνίας και ν' αφοσιωθούν στο έργο της «ενίσχυσης της διεθνούς θέσης της χώρας» τους. Συχνά η επιδίωξη για «εθνική ανάπτυξη» συνδυάζεται και μ' έναν επιλεκτικό «αντιιμπεριαλισμό», που επικεντρώνεται μόνο ενάντια στις ΗΠΑ, οι οποίες χαρακτηρίζονται «αυτοκρατορία» και ίσως και ενάντια σε κάποια από τα ισχυρά κράτη της Δυτικής Ευρώπης. Σε αυτή την κατεύθυνση κινείται και η θεωρία του λεγόμενου «χρυσού δισεκατομμυρίου» (των 30 περισσότερο «ανεπτυγμένων χωρών» που ανήκουν στον ΟΟΣΑ), που προβάλλει ως βασικό κριτήριο διαχωρισμού την κατά κεφαλήν κατανάλωση των διάφορων αγαθών ανά χώρα.

Την ίδια ώρα, αυτοί που εστιάζουν τόσο πολύ στο διαχωρισμό σε αναπτυγμένες κι αναπτυσσόμενες χώρες, ξεχνούν πως και στις πιο πλούσιες σήμερα καπιταλιστικές χώρες, όπως οι ΗΠΑ, είναι έκδηλα τα φαινόμενα της μαζικής φτώχειας και εξαθλίωσης λαϊκών στρωμάτων. Οπως και στις πιο φτωχές υπάρχουν φαινόμενα τεράστιου πλουτισμού, ίσως και πιο απροκάλυπτου απ' ό,τι στις λεγόμενες αναπτυγμένες χώρες.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

Σημειώσεις

49. «Η Ινδία απέστειλε 2 μεραρχίες στα σύνορα με την Κίνα», http://www.warandpeace. ru/ru/news/vprint/50479.

50. «Η Ινδία αυξάνει τη στρατιωτική ισχύ της, ως απάντηση στην Κίνα», http://flot.com/nowadays/concept/opposite/indiareadiesforchinafight/index.php? print=Y.

51. Ανακοίνωση της Διεθνούς Συνάντησης των Κομμουνιστικών και Εργατικών Κομμάτων, Αθήνα 2002. http://www2.rizospastis.gr/story.do?id=1320825&publDate= 2002-06-26%2000:00:00.0.

52. Εισήγηση στο 16ο Συνέδριο του ΚΚΚ, http://russian.china.org.cn/news/txt/200211/19/content_2050838.htm.

53. Α. Λουκίν: «Το κινέζικο "όραμα" και το μέλλον της Ρωσίας», http://www.mgimo.ru/news/experts/document151024.phtml.

54. «Κίνα: αύξηση ρυθμών οικονομικής ανάπτυξης», Μάρτης 2010, http://www.imperiya.by/economics2-7364.html.

55. Πάνω από το 80% του πληθυσμού ζει στις ανατολικές περιοχές που καταλαμβάνουν περίπου το 10% των εδαφών της Κίνας. Πηγή: Ρωσική ιστοσελίδα για γεωγραφία: «Περιγραφή της Κίνας», http://geo-tour.net/Asia/china.htm.