Στις 23 Φλεβάρη του 1943 πραγματοποιήθηκε παράνομα στην Αθήνα, με πρωτοβουλία της ΚΕ του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου Νέων (ΕΑΜΝ), πανελλαδική σύσκεψη οργανώσεων νεολαίας, με σκοπό την ίδρυση μιας ενιαίας οργάνωσης για την καθοδήγηση της εθνικοαπελευθερωτικής πάλης των νέων. Επρόκειτο χωρίς αμφιβολία για ένα γεγονός μεγάλης ιστορικής σημασίας. Επρόκειτο για την ιδρυτική σύσκεψη της ΕΠΟΝ, που με την ιστορία και τους αγώνες της δικαίωσε όσους πήραν την πρωτοβουλία για να δημιουργηθεί.

Πριν από αυτή την ιστορική σύσκεψη, στις 14 Γενάρη του 1943, η ΚΕ του ΕΑΜ Νέων κατέληξε στην απόφαση να δημιουργηθεί μια ενιαία οργάνωση σ' όλη την Ελλάδα, που θα είχε ως στόχο να αγκαλιάσει τους νέους της χώρας και να «τους οδηγήσει στον τίμιο αγώνα για τη ζωή, την Εθνική Λευτεριά και τη λαοκρατική λύση του εσωτερικού μας προβλήματος».

Στη σχετική διακήρυξή της προς τη νέα γενιά της Ελλάδας, η ΚΕ του ΕΑΜΝ σημείωνε μεταξύ άλλων:

«Η ολομέλεια της ΚΕ του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου των Νέων πήρε μια μεγάλη και ιστορική απόφαση για το απελευθερωτικό κίνημα της Νεολαίας και ολόκληρου του λαού της χώρας μας. Μια μεγάλη και ιστορική απόφαση για την τύχη και το μέλλον της Νέας μας Γενιάς. Μπρος στον κίνδυνο του ολοκληρωτικού αφανισμού της νέας γενιάς απ' την πείνα και την επιστράτευση, την ομηρία και την ομαδική σφαγή των αθώων, με βαθιά κατανόηση των κοινών πόθων και ιδανικών, η ΚΕ του ΕΑΜΝ πήρε την απόφαση της δημιουργίας μιας γιγάντιας και μονολιθικής Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωση Νέων... Η Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση είναι εθνικοαπελευθερωτική στις συνθήκες της υποδούλωσης και πέρα απ' αυτές μια οργάνωση αντιφασιστική - προοδευτική, αντιπολεμική - φιλειρηνική».

Μετά από αυτή την απόφαση της ΚΕ του ΕΑΜΝ, την 1η Φλεβάρη του 1943 πραγματοποιήθηκε σύσκεψη στην οποία συμμετείχαν αντιπρόσωποι των τριών μεγαλύτερων οργανώσεων νεολαίας που ανήκαν σε κόμματα του ΕΑΜ. Ηταν αντιπρόσωποι της ΟΚΝΕ, της Λαϊκής Επαναστατικής Νεολαίας και της Σοσιαλιστικής Επαναστατικής Πρωτοπορίας. Στη σύσκεψη αφού συζητήθηκε η προαναφερόμενη απόφαση της ΚΕ του ΕΑΜ Νέων αποφασίστηκε «α) ότι οι τρεις παραπάνω οργανώσεις θα δώσουν όλες τους τις δυνάμεις και θα κάνουν το παν για την πραγματοποίηση της Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωσης της νέας γενιάς... και β) ότι θ' αντιμετωπίσουν άμεσα όλα τα οργανωτικά προβλήματα που συνδέονται με την ενοποίηση της Νέας Γενιάς της χώρας μας».

Ετσι φτάσαμε στην ιδρυτική σύσκεψη της ΕΠΟΝ.

Στη σύσκεψη της 23/2/1943 πήραν μέρος αντιπροσωπείες από τις παρακάτω οργανώσεις: Αγροτική Νεολαία Ελλάδος, Ενιαία Εθνικοαπελευθερωτική Εργατοϋπαλληλική Νεολαία, Ενιαία Μαθητική Νεολαίας, Θεσσαλικός Ιερός Λόχος, Λαϊκή Επαναστατική Νεολαία, Λεύτερη Νέα, Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδος, Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορία Ελλάδος, Φιλική Εταιρεία Νέων. Επίσης συμμετείχαν τα μέλη της ΚΕ του ΕΑΜΝ, αντιπροσωπείες του ΕΑΜΝ Μακεδονίας και Πελοποννήσου, καθώς και αντιπροσωπεία του εθνικού συμβουλίου των φίλων της Νέας Γενιάς. Με την ίδρυση της ΕΠΟΝ οι προαναφερόμενες οργανώσεις αυτοδιαλύθηκαν και συγχωνεύτηκαν στις γραμμές της. Το αυτό ίσχυσε και για το ΕΑΜ Νέων, που ήταν τμήμα νεολαίας του ΕΑΜ και είχε ιδρυθεί στις 5 Φλεβάρη 1942 στην Αθήνα με πρωτοβουλία της ΟΚΝΕ και με τη συμμετοχή, αρχικά, των οργανώσεων Φιλική Εταιρεία Νέων, Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορία, Δημοκρατική Ενωση Νέων και Ελευθερία.

Η ΕΠΟΝ, σύμφωνα με τα ιδρυτικά της κείμενα, ως σκοπούς είχε:

- Την εθνική απελευθέρωση, την πλέρια ανεξαρτησία και ακεραιότητα της Ελλάδας με καθημερινό και αδιάκοπο αγώνα.

- Την υπεράσπιση των συμφερόντων και δικαιωμάτων της νέας γενιάς στη ζωή, στη μόρφωση και στον πολιτισμό.

- Την εξολόθρευση του φασισμού τόσο στα χρόνια την κατοχής όσο και μετά με όποια μορφή κι αν παρουσιαζόταν.

- Τον αγώνα κατά των ιμπεριαλιστικών πολέμων για την κατοχύρωση της ειρήνης, με βάση την αυτοδιάθεση των λαών και νεολαιών και την αδελφική συνεργασία τους.

- Την ανοικοδόμηση της Ελλάδας από τα ερείπια του πολέμου προς το συμφέρον και την ευημερία ολόκληρου του λαού της.

Στα χρόνια της Εθνικής Αντίστασης, αλλά και μετά, η ΕΠΟΝ έγραψε απαράμιλλες σελίδες ηρωισμού. Η παρουσία της αποδείχτηκε αναντικατάστατη και η συμβολή της στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα μοναδική. Από τις γραμμές της πέρασαν 600 χιλιάδες νέοι και νέες, από τους οποίους 35 χιλιάδες έγιναν ανταρτοΕΠΟΝίτες μαχητές του ΕΛΑΣ και 36 χιλιάδες αγωνίστηκαν στον ΕΛΑΣ των πόλεων, στον εφεδρικό ΕΛΑΣ και στα έμπεδα. Σε 1.300 υπολογίζονται οι ΕΠΟΝίτες αντάρτες που έπεσαν στο πεδίο της μάχης, ενώ άγνωστος παραμένει ο αριθμός αυτών που έπεσαν στις διαδηλώσεις των πόλεων, που εκτελέστηκαν, που πέθαναν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης ή που πιάστηκαν και βασανίστηκαν από τις αρχές κατοχής και τα όργανά τους. Ετσι η ΕΠΟΝ κέρδισε την εκτίμηση και την αναγνώριση όλων των αντιστασιακών νεολαιών της Ευρώπης σαν η κορυφαία, η μοναδική νεολαιίστικη οργάνωση της Ελληνικής Εθνικής Αντίστασης, με αποτέλεσμα το Νοέμβρη του 1945 να αντιπροσωπεύσει την ελληνική νεολαία στο ιδρυτικό συνέδριο της ΠΟΔΝ που έγινε στο Λονδίνο.

Η δράση και η δύναμη της ΕΠΟΝ, η τεράστια επιρροή της στους νέους ανθρώπους, οι προοδευτικές της ιδέες, όπως ήταν αναμενόμενο, προκάλεσαν την οργή και το μίσος της ντόπιας και ξένης αντίδρασης, με αποτέλεσμα να υποστεί ανείπωτους διωγμούς στη μεταπελευθερωτική περίοδο και ιδιαίτερα στην περίοδο μετά τη Βάρκιζα, με τελική κατάληξη, στα τέλη του 1947, με τον περιβόητο Ν. 509, να τεθεί εκτός νόμου. Κανένας όμως διωγμός δεν ήταν σε θέση να σβήσει το έργο της από την ιστορία. Ενα έργο ανεπανάληπτο, που πάντοτε θα εμπνέει τους αγώνες κάθε νέας γενιάς, των προηγούμενων, της σημερινής, των μελλοντικών.