Τυπική συνέντευξη με τον Τάσο Ζωγράφο είναι δύσκολο να γίνει. Ο λόγος του είναι χειμαρρώδης. Σε παρασέρνει σε ένα ποτάμι εμπειριών, αποτέλεσμα μιας ζωής που σημαδεύτηκε από τον αγώνα για τη λευτεριά του λαού και για καλύτερη ζωή και από την καλλιτεχνική δημιουργία. Δημιουργία που κατά ένα μεγάλο μέρος της σχετίστηκε με αυτό που έχει ονομαστεί σαν «χρυσή» εποχή του ελληνικού κινηματογράφου, αλλά και με το σύγχρονο Ελληνικό Κινηματογράφο, με το θέατρο και με την τηλεόραση, αφού ο Τάσος Ζωγράφος «ανάστησε», σαν σκηνογράφος, το «άρωμα» ολόκληρων εποχών.

Από την ΕΠΟΝ και τη Μακρόνησο, από την απόλυσή του από το Εθνικό Θέατρο, λόγω «κοινωνικών φρονημάτων», μέχρι τις γοργόνες στον καμβά, το δημιουργικό «κουβάρι» αυτού του εκπληκτικού, γεμάτου νιότη και ευαισθησίες, καλοσύνη και γνήσια λαϊκότητα, ανθρώπου μοιάζει σα να αρχίζει μόλις τώρα να ξετυλίγεται, αφού νομίζεις πως απέναντί σου έχεις έναν ονειροπόλο έφηβο, έτοιμο να ριχτεί στη μεγάλη περιπέτεια της τέχνης.

Ο ίδιος είναι κατηγορηματικός για την εποχή μας. «Εισέβαλε ακάθεκτα ένας πολιτισμός που δεν είναι πολιτισμός. Μια πολιτιστική ιστορία πλαστή, εμπορευματοποιημένη, η οποία βοηθάει την παγκοσμιοποίηση που είναι το αντίθετο του διεθνισμού. Η παγκοσμιοποίηση είναι ο «διεθνισμός» του καπιταλισμού».

- Πολιτιστικός ιμπεριαλισμός δηλαδή;

- «Ενα από τα μέσα για το πέρασμα του ιμπεριαλισμού είναι και η τέχνη. Η πουλημένη και αγορασμένη από αυτούς τέχνη, η οποία διαμορφώνει συνθήκες τέτοιες, για να αποδεχτούμε και τα άλλα προϊόντα και τους πολέμους τους. Η ανάληψη της πολιτιστικής ευθύνης γίνεται από καθαρά καπιταλιστικά κέντρα. Το συγκρότημα Λαμπράκη που έχει το Μέγαρο τι είναι; Εγώ δεν έχω πατήσει στο Μέγαρο. Μια φορά πήγα μόνο για το βραβείο της Ελληνικής Τηλεόρασης για τα "Βαμμένα κόκκινα μαλλιά". Μου αρέσει η όπερα, αλλά θα πάω στη Λυρική. Δε θα πάω στο Μέγαρο Μουσικής του Λαμπράκη. Και αναφέρω το όνομα Λαμπράκη με τον ίδιο τρόπο που, αναφέροντας το όνομα Κλίντον, εννοούμε τον καπιταλισμό».

- Ενώ η τέχνη είναι...

- «Η τέχνη είναι πολιτική πριν απ' όλα. Η τέχνη πρέπει να περνάει τα απλά μηνύματα της αγάπης, του έρωτα, της ειρήνης. Ο πολιτισμός είναι καίριο ζήτημα και θα πρέπει να δοθεί πολύ βάρος από το προοδευτικό κίνημα. Δεν είναι θέμα οικονομικό αλλά "προσηλυτισμού". Να προσηλυτίσουμε τους νέους ανθρώπους στην Ελλάδα του πολιτισμού και στον πολιτισμό της Ελλάδας. Η κατάργηση των αρχαίων ελληνικών είναι λάθος. Δε χρειάζεται να δίνουν τα παιδιά εξετάσεις στο συντακτικό και τη γραμματική. Αλλά να παίρνουν τη γνώση της ρίζας από την οποία ξεκίνησε η γλώσσα που μιλάμε. Η κατοπινή γλώσσα, η γλώσσα του «Ερωτόκριτου», των αγωνιστών του '21, του Μακρυγιάννη, από εκεί ξεκίνησε. Υπάρχει μια συνέχεια. Κάποιοι συνδετικοί κρίκοι.

Στην ΕΠΟΝ είχαμε καθήκον την αυτομόρφωση. Κατά κάποιο τρόπο "εξεταζόμασταν", αν είχαμε διαβάσει το τάδε βιβλίο, αν ξέρουμε τι γίνεται στον κόσμο. Βέβαια, είχαμε και τα λάθη μας. Για παράδειγμα είχαμε εκλάβει την τζαζ ως καπιταλιστική μουσική, λόγω της αμερικάνικης προέλευσής της. Ωσπου, κάποια στιγμή αποκαλύφθηκε ότι ήταν η μουσική των σκλάβων και αγκαλιάστηκε. Παντού υπάρχουν διαμάντια. Η αμερικάνικη τέχνη έχει στο περιθώριο πολλούς ζωγράφους, οι οποίοι δε γίνονται εμπορικοί διότι δε συμβιβάζονται με το ...χρηματιστήριο της τέχνης. Ολα τα πράγματα, πλέον, έχουν την αξία τους, η οποία δε μετριέται στο ηθικό μέρος και στο πνευματικό, αλλά στο "πόσα"».

- Κάποιος όμως θα μπορούσε να πει πως και η αστική τάξη έχει παραδείγματα αληθινών έργων τέχνης. Δεν υπάρχει αντίφαση;

- «Καθόλου. Γιατί, όπως είπαμε προηγουμένως, μεταξύ του Ομηρου και του Μακρυγιάννη υπάρχουν ενδιάμεσοι κρίκοι, τα έργα που εννοείς δεν παρήχθησαν από τον εργοστασιάρχη, αλλά από αυτούς που πλήρωνε ο εργοστασιάρχης. Από ανθρώπους της καθημερινής ζωής. Αυτοί είναι οι κρίκοι που μας συνδέουν με τον Παρθενώνα».

- Οταν μιλάτε για τέχνη συνοδεύετε τον λόγο σας και με τη λέξη "απλότητα". Πρόσφατα είχατε αφήσει και μια αιχμή εναντίον της μοντέρνας, εντός ή εκτός εισαγωγικών, τέχνης.

- «Οχι τόσο εναντίον της ίδιας της άποψης, αλλά αυτών που τη συντηρούν. Υπάρχει μια τεράστια δόση αποπροσανατολισμού σε αυτή την άποψη. Γιατί η τέχνη πρέπει να είναι απλή; Γιατί απλά είναι όλα τα μεγάλα πράγματα. Το φαΐ μας, ο αγώνας της επιβίωσης, ο έρωτας, η αντίσταση στην καταπίεση. Η τέχνη έχει τη λογική της μέσα από απλές κουβέντες, που μπορεί να είναι ζωγραφισμένες, νότες ή λόγια. Πρέπει να περνάει στον κόσμο. Δεν μπορώ να σνομπάρω κάποιον που δεν έχει βγάλει πανεπιστήμια, να του "πετάξω" τρία ανακατωμένα χρώματα και να του πω ότι αυτό ονομάζεται "ψυχική ευφορία". Ψυχική ευφορία είναι να σου κάνω μια ευτυχισμένη κοπέλα να κρατάει μια αγκαλιά πορτοκάλια. Δέχομαι ότι κάποιος κάνει αυτή τη ζωγραφική, γιατί έχει αυτό το ψυχισμό. Εμένα όμως με ενδιαφέρει ο ψυχισμός όλων των ανθρώπων όχι του ενός. Και στη δουλιά μου σαν σκηνογράφος κρατάω τις ίδιες αρχές. Είναι αυτό που είπε και ο Γεωργουσόπουλος για την "ιθαγένεια" στην τέχνη, που σημαίνει ότι μεγαλώσαμε κάτω από τον ίδιο ήλιο, τρώμε το ίδιο στάρι. Πολύ απλά είναι τα πράγματα και τα έχουμε κάνει σύνθετα, γιατί έτσι συμφέρει τους κρατούντες. Το απλό πράγμα είναι το παραμύθι, η γοργόνα, ο ουρανός».

«Εχω δουλέψει παλιά με τους " Ελεύθερους Καλλιτέχνες", με τον Φοίβο Ταξιάρχη, ανεβάζοντας όλα τα έργα του ΒασίληΡώτα. Κανένας δεν ανέβασε τα έργα του. Το έργο του " Κολοκοτρώνης"μπορεί να μετρηθεί με τους " Πέρσες" του Αισχύλου. Και δεν το ανέβασε ποτέ το Εθνικό. Ούτε τώρα θα το ανεβάσει».

- Πιστεύετε ότι είναι συνειδητή επιλογή αυτό;

- «Εντελώς. Από τη μια ο κάθε θιασάρχης κοιτάει το έργο να είναι στα μέτρα του. Από την άλλη, για τα ελεύθερα θέατρα, είναι το οικονομικό θέμα. Το Εθνικό όμως θα μπορούσε να το κάνει. Βέβαια, έκανε ήδη το θετικό βήμα να ανεβάσει επιθεώρηση. Ξέρεις πώς θα ακουγόταν κάποτε αυτό το πράγμα»;

- Ισως να ακούγεται και τώρα.

- «Η αθηναϊκή επιθεώρηση είναι συνέχεια του Αριστοφάνη και όποιοι λένε το αντίθετο θέλουν να παραστήσουν τους σπουδαίους και να σνομπάρουν τους απλούς ανθρώπους που γεμίσανε δυο χρονιές αυτή την επιθεώρηση. Και κανονικά το Εθνικό θα έπρεπε να λέγεται "εθνικό λαϊκό θέατρο"».

- Ισως κάποιος σκεφτεί, ότι με τις απόψεις σας για την τέχνη διαγράφετε ολόκληρα καλλιτεχνικά κινήματα του αιώνα.

- «Κάθε λέξη, ειδικά στην τέχνη, όπου τα πράγματα είναι τόσο ρευστά και πλατιά, είναι απέραντη. Με έχουν επαινέσει ότι κάνω λαϊκό σουρεαλισμό. Εχεις δει εσύ γοργόνα να πετάει; θα μου πεις ότι δεν έχεις δει καν γοργόνα. Σκέψου, λοιπόν, και να πετάει! Ο Πικάσσο για να φτάσει στον κυβισμό έδειξε πριν τις ζωγραφικές του ικανότητες. Συγκινήθηκε από τα γινόμενα στον κόσμο. Δεν έμεινε κλεισμένος στο εργαστήριό του. Οπως και από τις επαναστάσεις, έτσι και από τα καλλιτεχνικά κινήματα κάτι μένει».

«Μου λένε καμιά φορά τι κατάλαβα που πήγα εξορία. Και τους απαντάω πως και εσείς το καταλάβατε. Κερδήθηκε το οχτάωρο, το πενθήμερο. Και μια και το έφερε η κουβέντα, αν κάτι κακό υπάρχει σήμερα, είναι που έλειψε η ΕΣΣΔ και χορεύουν τα ποντίκια».

- Μιλάτε για τη στράτευση της τέχνης...

- «Η τέχνη είναι στρατευμένη από την ίδια της την ουσία. Και είναι υποχρεωμένη να είναι. Αυτό λειτουργεί αυτόματα στους καλλιτέχνες. Και πρέπει μέσα από τις ικανότητες που έδωσε η φύση στον καλλιτέχνη, αυτός να υπηρετεί το κοινωνικό σύνολο και τις ιδέες».

Προς το τέλος της κουβέντας μας, ο Τάσος Ζωγράφος μάς μίλησε και για τη συμμετοχή του στην ταινία «Συνοικία το όνειρο», δίνοντας ανάγλυφα και τις συνθήκες που επικρατούσαν για τους καλλιτέχνες εκείνη την εποχή.

«Ο Τάσος Λειβαδίτης με τον Κώστα Κοτζιά είχαν γράψει το σενάριο. Ηταν η πρώτη και μοναδική, δυστυχώς, προσπάθεια να φύγει ο ελληνικός κινηματογράφος από τα τετριμμένα και να "μιλήσει". Και "μίλησε". Μαζευτήκαμε οχτώ άνθρωποι, εκ των οποίων ζούμε μόνο τρεις. Ο Αλέκος Αλεξανδράκης, ο Μίκης Θεοδωράκης κι εγώ. Η Αλίκη Γεωργούλη, ο Λειβαδίτης, ο Κοτζιάς, ο Δήμος Σακελαρίου, ο καταπληκτικός αυτός φωτογράφος, ο Δημητράς, που έκανε το μοντάζ, πέθαναν. Η ταινία δεν κατάφερε να πιάσει ούτε το κόστος της. Βγάλαμε την αμοιβή μας από τις πωλήσεις στο εξωτερικό. Δεν απαγορεύτηκε. Αλλά στην Κοζάνη, για παράδειγμα, έξω από το σινεμά ήταν έξι χωροφύλακες με τα μπλοκάκια. Στην προβολή για τους μορφωτικούς ακόλουθους των πρεσβειών το '63, ο αστυνόμος κατέβασε τον γενικό διακόπτη. Η Ειρήνη Παππά, ο Βασίλης Μεσολογγίτης, η Γεωργούλη, κι εγώ πήγαμε στην «Καθημερινή» της Βλάχου. Εκείνη πήρε τον τότε υπουργό Δημόσιας Τάξης Καλατζάκο και του είπε πως αν θέλουν να απαντήσουν στις ιδέες μιας ταινίας να κάνουν κι αυτοί μία κι όχι κατεβάζοντας τον διακόπτη μπροστά σε 50 ξένους».

- Φαίνεσθαι αισιόδοξος άνθρωπος. Πού στηρίζετε την αισιοδοξία σας;

- «Στο παρελθόν. Γιατί περάσαμε χειρότερα και τα ξεπεράσαμε», τόνισε ο Τάσος Ζωγράφος.