Είναι γνωστό ότι οι ξένοι εργαζόμενοι στην Ελλάδα είναι από τους πιο στυγνά εκμεταλλευόμενους, αλλά αν αυτό ισχύει μια φορά για τους άντρες, ισχύει δυο φορές για πολλές από τις γυναίκες που έρχονται στην Ελλάδα να βρουν στον ήλιο μοίρα. Είλωτες των ειλώτων, θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν, καθώς αντιμετωπίζουν ιδιόμορφες διακρίσεις και αποκλεισμούς. Εργάζονται συχνά από το πρωί ως το βράδυ - κι ακόμα περισσότερο - ζουν σε δωμάτια - κελιά ή σε υγρά υπόγεια, τις χρησιμοποιούν σαν «παιδί για όλες τις δουλιές», με ελάχιστα ή κανένα δικαίωμα.

«Πολλαπλές διακρίσεις στην εργασία και αποκλεισμοί» ήταν το θέμα πρόσφατης εκδήλωσης, με βασική ομιλήτρια τη δημοσιογράφο Σίσσυ Βωβού και εκπροσώπους από αρκετές γυναικείες οργανώσεις και ομάδες. Ενα θέμα καυτό, που όσο περνούν τα χρόνια, θα γίνεται ακόμα πιο έντονο...

Ιδιαίτερη μνεία έγινε για τα προβλήματα των γυναικών στην Αλβανία από την Αγγέλικα Δαλιάνη (Αγιοι Σαράντα), για την επέλαση μαρτύρων που είναι απαραίτητοι σε δίκες, όπου δεν τιμωρούνται οι βασικοί ένοχοι (Νίκη Ρουμπάνη) και τέθηκε το θέμα της συμβολής των γυναικείων οργανώσεων στην καταπολέμηση της εκμετάλλευσης των μεταναστριών.

Στην Ελλάδα, όλες οι μελέτες δείχνουν ότι η συγκέντρωση των μεταναστριών στα επαγγέλματα οικιακής βοηθού, μόνιμης ή περιστασιακής φροντίδας γερόντων ή παιδιών, εξακολουθεί να είναι μεγάλη, από τότε που ξεκίνησε η μαζική μετανάστευση, το 1989-'90, έως σήμερα. Ενας μεγάλος αριθμός Φιλιππινέζων είχαν έρθει από τη δεκαετία του 1970 ως οικιακές βοηθοί εσωτερικές και πολλές εξακολουθούν να εργάζονται έτσι. Οι πρώτες μελέτες που είχαν γίνει στο πλαίσιο του ΙΝΕ - ΓΣΕΕ, γύρω στα 1995, οδηγούνται σ' αυτή τη διαπίστωση, ενώ η μόνη έγκυρη και ακριβής καταγραφή που έχει γίνει για τη χορήγηση της πράσινης κάρτας, υπονοεί, χωρίς ακριβώς να δείχνει, αυτή την πραγματικότητα.

Ενώ το σύνολο των μεταναστών υπολογίζεται σήμερα σε 600.000-700.000, αίτηση καταγραφής για τη νομιμοποίηση έκαναν συνολικά 352.632 αλλοδαποί, από τους οποίους 255.503 άνδρες και 88.446, δηλαδή το 25% περίπου, γυναίκες. Τα στοιχεία για τη νομιμοποίηση βέβαια δεν αποτελούν ένα υποπολλαπλάσιο των πραγματικών στοιχείων που θα προέκυπταν από μια συνολική καταγραφή, γιατί υπεισέρχονται πολλοί κοινωνικοί παράγοντες που μπορούν μόνο να εκτιμηθούν και όχι να αποτελέσουν βεβαιότητα, ανάλογα πάντα με τα «κοινωνικά εργαλεία» μιας έρευνας. Με αυτή την επισήμανση μπορούμε να προχωρήσουμε στην παρουσίαση ορισμένων στοιχείων για τις αλλοδαπές που κατέθεσαν αίτηση νομιμοποίησης.

• Είναι πιο μορφωμένες από τους άνδρες, υπερτερώντας από αυτούς στη δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση. Από ηλικία, το 38,39% του συνόλου είναι 30-34 χρόνων, ενώ στους άντρες το ποσοστό έγγαμων - άγαμων είναι ίδιο, στις γυναίκες η πλειοψηφία 59,89% είναι έγγαμες.
• Ως προς τα κατά φύλο ποσοστά καταγραφής από τις διάφορες χώρες, θα περιοριστούμε εδώ στην αξιοσημείωτη παρατήρηση ότι από τη Βουλγαρία έχουμε 9.446 άντρες, αλλά 13.039 γυναίκες, από την Ουκρανία 1.761 άντρες, αλλά 7.318 γυναίκες, από τη Γεωργία 2.515 άντρες και 4.421 γυναίκες, από τη Μολδαβία 1.023 άντρες, αλλά 2.974 γυναίκες.

Τα παραπάνω στοιχεία, όπως είπαμε, δεν αποτελούν κλάσμα των συνολικών. Εκτιμούμε όμως, επισήμανε η Σίσσυ Βωβού, ότι αποτυπώνουν την κατά φύλο απασχόληση στις διάφορες κατηγορίες και επίσης ότι η τόσο μεγάλη αριθμητική υπεροχή των γυναικών δείχνει μεταξύ άλλων και την προσπάθεια νομιμοποίησης ενός αριθμού από αυτές που απασχολούνται με την πορνεία, πράγμα που γνωρίζουμε και εμπειρικά. Δεν αναφέρουμε την περίπτωση των Φιλιππινέζων στις καταγραφές ανδρών - γυναικών ανά χώρα, παρότι ο αριθμός των γυναικών είναι συντριπτικά μεγαλύτερος, γιατί οι Φιλιππινέζες ήρθαν στη χώρα μας από τη δεκαετία του '70 για οικιακές βοηθοί και πολύ αργότερα κάλεσαν κάποιους άντρες και επομένως τα μεγαλύτερα ποσοστά τους σε σχέση με τους άνδρες δε σχετίζονται με συμμετοχή στην πορνεία. Πολλές από τις μορφωμένες μετανάστριες, επισήμανε η Σίσσυ Βωβού, είτε δε βρίσκουν δουλιά που να ανταποκρίνεται στα προσόντα τους, είτε τα διπλώματά τους δεν αναγνωρίζονται. Πάντα, βέβαια, σε περισσότερο ή λιγότερο μορφωμένες, η γλώσσα αποτελεί πρόβλημα.

• Οι παράνομες αντιμετωπίζουν πολλαπλή εκμετάλλευση. Το ζήτημα της νομιμότητας είναι σημαντικό, αν και όχι αποφασιστικό, γιατί η συνολική κοινωνική αντίληψη για τη μειονεξία των ξένων στην εργασία έχει ως αποτελέσμα οι μεν ξένοι-ες που έχουν νόμιμη διαμονή και άδεια εργασίας να θεωρείται πιθανόν να προσληφθούν σε κάποια εργασία, αλλά με υποδεέστερες συνθήκες απ' ό,τι των Ελλήνων, και όσοι στερούνται τη νομιμότητα να γίνονται αντικείμενο πολλαπλής εκμετάλλευσης και πολλές φορές και καθαρής απάτης, όταν οι εργοδότες τους διώχνουν απλήρωτους-ες ή τους καταγγέλλουν στην αστυνομία για απέλαση, έτσι ώστε να γλιτώσουν την αμοιβή.

«Στη σημερινή συγκυρία, παρατήρησε η Σ. Βωβού, έχουν επιστρατευτεί έννοιες όπως ελληνικότητα, πολιτισμός, κουλτούρα, ιστορία από τη μια μεριά, αλλά και "προνόμια" όπως Ευρωπαίοι, ανεπτυγμένη χώρα, οικονομική σταθερότητα και πρόοδος και έχουν βολικά ξεχαστεί έννοιες όπως ταξική συγγένεια, ισότητα συλλογική αντίδραση. Γιατί βολικά; Γιατί στο βαθμό που δεν υπάρχει μια δυναμική αριστερή και ριζοσπαστική αντίσταση στο σύστημα της εκμετάλλευσης και του κέρδους, η φτηνή δουλιά και η ανισοτιμία στα δικαιώματα των μεταναστών-τριών βολεύει, αν σκεφτεί κανείς συνολικά όλες τις εγχώριες τάξεις λ.χ. το μανταρίνι που τρώμε και είναι φθηνότερο γιατί το μάζεψε ο αλλοδαπός εργάτης με φθηνό μεροκάματο».

Και για να επιστρέψουμε στις γυναίκες: Η «ξένη» μπορεί εύκολα να γίνει αποκούμπι για την κουρασμένη Ελληνίδα, που ασφυκτιούσε ανάμεσα στις υποχρεώσεις της επαγγελματικής απασχόλησης, της καθαριότητας του σπιτιού, της φροντίδας των παιδιών και των γέρων γονιών ή πεθερικών της, ενώ αντί να πληρώνει έναν παιδικό σταθμό μπορεί κάλλιστα να απασχολεί μια φτηνή αλλοδαπή. Ετσι, το ανεκπλήρωτο αίτημα γυναικών για κοινωνικές υποδομές και για μοίρασμα των οικιακών καθηκόντων με τους άντρες, μπορεί τώρα να υποκατασταθεί εν μέρει με τη χρησιμοποίηση από μερικές της φτηνής εργασίας των μεταναστριών. «Από τότε που πήραμε γυναίκα, σταμάτησα να μαλώνω με τον άντρα μου» ακούμε συχνά κάποιες γυναίκες να λένε. Φυσικά, οι πιο φτωχές ντόπιες εργαζόμενες δεν μπορούν να καταφύγουν σ' αυτές τις υπηρεσίες, είναι όμως αρκετά μεγάλο το στρώμα των γυναικών που ανακουφίστηκαν λίγο μέσα στη νέα αυτή πραγματικότητα.

Η δουλιά των μεταναστριών στον τομέα της κάθε είδους οικιακής φροντίδας δημιούργησε μια νέα διαστρωμάτωση των γυναικών ή αλλιώς επέκτεινε αρκετά εκείνο το στρώμα των γυναικών που όφειλαν την ξεκούραση ή τον ελεύθερο χρόνο τους στη δουλιά άλλων γυναικών. Δεν είμαστε ίσες, φαίνεται...

Η νομοθεσία έχει μεγάλη σημασία, κατέληξε η Σίσσυ Βωβού, όμως χρειάζονται διαρκείς αγώνες του αντιρατσιστικού και γυναικείου κινήματος για να γίνουν θετικά βήματα στη σημερινή κοινωνική πραγματικότητα. Το γυναικείο κίνημα στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια έχει κάνει βήματα προς την ευαισθητοποίησή του για την κατάσταση των μεταναστριών. Επίσης έχει προχωρήσει σε κάποιες ανεπαρκείς δραστηριότητες για το τραγικό ζήτημα της καταναγκαστικής πορνείας αλλοδαπών γυναικών. Δεν έχει όμως προχωρήσει πολύ η αυτοοργάνωση των μεταναστριών για την υπεράσπιση των δικών τους συμφερόντων, αν και υπάρχουν κάποια βήματα, π.χ. οι Φιλιππινέζες με την οργάνωσή τους ΚΑΣΑΠΙ ΕΛΛΑΣ, οι Βουλγάρες με ένα σύλλογο που έχει ισχυρή παρουσία γυναικών.

Για τη δύσκολη ζωή των γυναικών στην Αλβανία μίλησε η Αγγέλικα Δαλιάνη από τους Αγίους Σαράντα. Για την ακρίβεια της ζωής, για το χρήμα που δεν επαρκεί για την ανάπτυξη της χώρας, για τις μικρές αγροτικές μονάδες που απορροφώνται από τις μεγάλες. Γίνεται προσαρμογή στο δυτικό μοντέλο και υπάρχει εξάρτηση ακόμα και για τα τρόφιμα. Οι γυναίκες έχουν τις ευθύνες για την επιβίωση των παιδιών, την τροφή τους, το σχολείο τους. Μεγάλη η μετανάστευση των πιο μορφωμένων και καταρτισμένων γυναικών. Οι πιο πολλές από αυτές είναι αναγκασμένες να δουλεύουν σαν εσωτερικές, καθαρίστριες ή φροντίζοντας ηλικιωμένους και παιδιά. Δεν έχουν καθόλου προσωπικό χρόνο που θα τους επέτρεπε ανάμεσα σε άλλα μια επαγγελματική ανέλιξη και την εκμάθηση της γλώσσας. Χάνουν την επαφή με την κοινωνική ζωή και πολλές από αυτές δεν μπορούν να προσφέρουν στην οικογένειά τους παρά μόνο οικονομικά. Χρειάζεται, είπε, οι γυναικείες οργανώσεις να πλησιάσουν τις μετανάστριες και όχι το αντίθετο.

Το ζήτημα αυτό ήταν ένα θέμα προβληματισμού στη συζήτηση που ακολούθησε: Γενικό συμπέρασμα ήταν ότι πρέπει και οι ίδιες οι μετανάστριες να αγωνιστούν για τα συμφέροντα τους - που οι ίδιες γνωρίζουν καλύτερα, αλλά και να υπάρξει συνεργασία με τις ελληνικές γυναικείες οργανώσεις, γιατί δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν μόνες τους όλα τα προβλήματα...

Ενα άλλο θέμα που τέθηκε από γυναίκα που συμμετείχε στην εκδήλωση ήταν ιδιαίτερα επίκαιρο: Σύμφωνα με πρόσφατη εγκύκλιο του ΟΑΕΔ, δεν προβλέπεται πια ο θεσμός των προστατευόμενων μελών στις πράσινες κάρτες. Γίνεται μάλιστα παρότρυνση οι εκπρόσωποι των δημοσίων υπηρεσιών να σκίζουν τις παλιές πράσινες κάρτες και να εφοδιάζουν τους κατόχους τους με καινούριες. Τα προστατευόμενα μέλη δε θα έχουν έτσι, είπε, δικαίωμα παραμονής και με τον τρόπο αυτό πλήττονται κυρίως οικογένειες από την Αλβανία...