Μια ιστορική φωτογραφία: Απεργία στο πλοίο Θεοφάνης Λιβανός, στην Αυστραλία το 1945, υπό την καθοδήγηση της ΟΕΝΟ

Απεργία ναυτεργατών για τις συλλογικές συμβάσεις

Παραθέτουμε βασικά αποσπάσματα αυτής της συζήτησης:

- Ας αρχίσουμε από τον τίτλο: «Στο δρόμο του καθήκοντος και της τιμής». Σε μια εποχή που η επιμονή σε αξίες αντιμετωπίζεται και ως «γραφικότητα», γιατί διαλέξατε αυτόν τον τίτλο;

- Γιατί ανταποκρίνεται στο περιεχόμενο. Στη θυσία, που έχει κάνει η ΚΟΝ. Οι κομμουνιστές στη ναυτιλία ήταν ένα κομμουνιστικό κόμμα σ' αυτόν το χώρο, και όχι μόνο στα καθημερινά των ναυτεργατών, αλλά και σε σχέση με τη ναυτιλία ολόκληρη.

Ο Στρατής Τσαμπής συζητά με συντάκτες του «Ρ»

- Οχι μόνο. Είναι η πείρα, που βγαίνει από την ιστορία αυτού του αγώνα. Πείρα επίκαιρη για πολλά προβλήματα και μια απάντηση σε διάφορους συκοφάντες. Δείτε, πάνω από 30 περιοδικά βγάζουν οι εφοπλιστές κι όλα παλεύουν ενάντια στο Κόμμα. Προσπαθούν να αποτραβήξουν τους ναυτεργάτες από το Κόμμα. Παραθέτω στο βιβλίο ένα γράμμα - σχέδιο για το πώς θα εξουδετέρωναν τους κομμουνιστές ναυτεργάτες από τα καράβια. Είναι, νομίζω, μια απάντηση.

- Λέτε ότι προσπαθούν και σήμερα να διώξουν τους κομμουνιστές;

- Βέβαια, σήμερα δουλεύουν με τα κομπιούτερ. Είναι πολλοί έξω από τα βαπόρια, γιατί δεν τους δίνουν δουλιά. Αν τότε τα καταφέραμε, είναι γιατί είχαμε πιάσει ρίζες στα καράβια και, ταυτόχρονα, παλεύαμε και από το εξωτερικό. Είχαμε αντιπροσώπους σ' όλα τα λιμάνια κι εκεί είχαμε επαφή με τα πλοία και έτσι κρατούσαμε ανεβασμένο το κίνημα.

- Ποιους άλλους ενδιαφέρει, έξω από τους ναυτεργάτες;

- Νομίζω ότι ενδιαφέρει συνολικά τους συνδικαλιστές. Η ιστορία μας περιέχει και την πάλη ενάντια στο ρεφορμισμό. Εχει και εμπειρία για την ενοποίηση των συνδικάτων, για κοινή δράση.

- Διαπιστώνουμε, διαβάζοντας, ότι η ιστορία της ΚΟΝ ταυτίζεται με την ιστορία των συνδικάτων του χώρου. Είναι έτσι;

- Είναι αξεχώριστη αυτή η ιστορία. Ολη η δράση της ΚΟΝ είναι μέσα στο εργατικό συνδικαλιστικό κίνημα.

- Ηταν «πρώτο καθήκον» η δράση στα συνδικάτα;

-Ναι, όμως ορισμένες φορές φτάναμε να γινόμαστε συνδικαλιστική οργάνωση, αλλά γενικά κάναμε και πολιτική δουλιά. Μερικές φορές, άκουγες να λένε «μη βγάλεις ανακοίνωση του Κόμματος», έτσι χανόταν το Κόμμα.

- Βγαίνατε περισσότερο ευθέως σαν ΚΚΕ;

- Ναι, παλιά κάναμε περισσότερο ανοιχτή κομματική δουλιά, αν και στην περίοδο της ΟΕΝΟ, που φαινόταν περισσότερο προς τα έξω, το Κόμμα έμενε στην αφάνεια. Υπάρχει πάντα αυτός ο κίνδυνος σε κλαδικές οργανώσεις, να προβάλλεται περισσότερο η συνδικαλιστική οργάνωση και λιγότερο η κομματική. Θέλει προσοχή αυτό.

- Να γυρίσουμε στην αρχή. Πώς χτίστηκε η ΚΟΝ;

- Οι ναυτεργάτες ήταν από παλιά οργανωμένοι. Φαίνεται και από το γεγονός ότι συμμετείχαν στο πρώτο συνέδριο του Κόμματος, που δεν έγινε τυχαία στα γραφεία της ΠΕΜΕΝ. Τότε υπερίσχυαν οι μηχανικοί, ήταν από τις πρώτες οργανώσεις στον Πειραιά.

- Βοήθησε σ' αυτό ότι από 110.000, που ήταν οι ναυτικοί στα ξυλοκάικα, ανέβηκαν στους 210.000 στα ατμόπλοια;

- Βοήθησε ότι γρήγορα εκεί ξεκαθάρισαν τα ταξικά συμφέροντα, ενώ πριν ήταν συντεχνιακές οι ενώσεις.

- Ενώ υπήρχαν τα σωματεία και η ΠΝΟ, ιδρύεται και η Ναυτεργατική Ενωση. Γιατί;

- Ηταν γενικότερο ζήτημα. Με πραξικοπήματα είχαν καταλάβει τη ΓΣΕΕ και τα σωματεία. Διέγραψαν τότε τα επαναστατικά σωματεία. Δεν τα λέγανε τότε ταξικά. Τότε ήταν καθαρός ο διαχωρισμός: Επαναστατικά σωματεία, από τη μια, και ρεφορμιστικά, από την άλλη. Η Ναυτεργατική Ενωση φτιάχτηκε, γιατί είχαν διώξει όλους τους κομμουνιστές.

- Δούλευε σαν παράταξη;

- Οχι, σαν σωματείο. Πρώτα στον Πειραιά και μετά πανελλήνια. Ηταν όλοι μέσα, από ναύτες, μηχανικούς, ασυρματιστές, όλες οι ειδικότητες και καπεταναίοι. Αρχισαν τότε οι διώξεις, με την ΠΝΟ να είναι σφραγίδα. Ειδικά στα ποντοπόρα πλοία, που ήταν η μεγάλη μάζα των ναυτεργατών, εκεί μόνο η Ναυτεργατική Ενωση (ΝΕ) τα κρατούσε. Κι όταν ήρθε η δικτατορία του Πάγκαλου και μετά που η καθοδήγησή της ΝΕ βγήκε στο εξωτερικό.

- Πώς μετεξελίχθηκε σε ΟΕΝΟ;

- Η ΠΝΟ στον πόλεμο είχε εξαφανιστεί. Υπήρχε η Ναυτεργατική Ενωση Αγγλίας και η ΝΕ Αμερικής. Τα γράφει στο βιβλίο του ο Αμπατιέλος, που στάλθηκε από την Αμερική να βρει τον Ιωαννίδη στην Αγγλία για να κάνουν την ενοποίηση. Εκεί συνάντησε αντιδράσεις, αλλά τελικά τα κατάφεραν. Η Ναυτεργατική ήταν η γνώριμη οργάνωση που λειτουργούσε νόμιμα. Η ΠΝΟ είχε συγκεντρώσει μερικούς ρεφορμιστές και δεξιούς, αλλά χωρίς δύναμη στα καράβια. Ολη η δύναμη ήταν στη ΝΕ. Στην πορεία, έγιναν διαφοροποιήσεις στους μηχανικούς, στους ασυρματιστές και τους ναυτίλους. Εκεί συμφώνησαν να ενώσουν τις οργανώσεις σε μια Ομοσπονδία. Η ΠΝΟ, φυσικά, είχε σβήσει, της πήραν και τα γραφεία και τη διέλυσαν. Είχε βγει και η Σοβιετική Ενωση στον πόλεμο και έτσι, 'θελαν δε 'θελαν, οι Αγγλοι αναγνώρισαν την ΟΕΝΟ. Στην αρχή σχηματίστηκε δοκιμαστικά και τελικά επικράτησε.

- Λέτε στο βιβλίο ότι το Κόμμα προσπαθούσε να εξασφαλίσει την ενιαία έκφραση των εργατών.

- Αυτό είναι πάγια τακτική του Κόμματος.

- Εχουμε και σήμερα μια μεγάλη κουβέντα γι' αυτό. Ορισμένοι καταγγέλλουν το Κόμμα ότι θέλει να φτιάξει άλλα σωματεία.

- Ποτέ δεν το έκανε αυτό το Κόμμα. Οταν αναγκάστηκε να φτιάξει την Ενωτική (ΓΣΕΕ), το έκανε γιατί είχαν διαγράψει όλα τα σωματεία. Και ήταν η πλειοψηφία των σωματείων. Ολα τα επαναστατικά σωματεία διαγράφηκαν και εμείς, βέβαια, δεν καθίσαμε με σταυρωμένα χέρια. Είχαμε κι έχουμε διαρκώς στόχο την ενότητα.

- Μετά τον Εμφύλιο, αποφασίστηκε η αυτοδιάλυση της ΟΕΝΟ. Γιατί δώσατε σύνθημα για δουλιά μέσα από την ΠΝΟ;

- Πάρθηκε στο Πολιτικό Γραφείο η απόφαση, καθώς ήδη η ΟΕΝΟ αδυνατούσε. Κάπου 500 κομμουνιστές ναυτεργάτες είχαν περάσει στο Δημοκρατικό Στρατό και οι εφοπλιστές βρήκαν ευκαιρία να πάρουν πίσω το 40% των κατακτήσεων και τη σύμβαση του 1943. Είχαμε κυνηγητό, παντού παρανομία και πολλοί 'φυγαν από τα καράβια στη μετανάστευση. Δε στέκονταν εύκολα. Το κύριο, όμως, είναι πως ήρθε μια εποχή που άρχισε να υποχωρεί η τρομοκρατία. Είχε δημιουργηθεί η ΕΔΑ, το δημοκρατικό συνδικαλιστικό κίνημα και υπήρχε δυνατότητα να δουλέψεις για να κερδίσεις σωματεία. Φάνηκε αυτό στους καμαρότους. Θεωρήσαμε τότε ότι έπρεπε να γίνει έτσι και να παλέψουν από μέσα. Υπήρχαν και αντιδράσεις. Ενόχλησε πολύ τους εφοπλιστές και την ΠΝΟ, που μας κατήγγειλαν ότι θέλουμε να αλώσουμε εκ των έσω τα σωματεία. Το φοβήθηκαν. Ηταν σωστή απόφαση, βοήθησε στην ενότητα και με την πίεση που ασκούσαν έπαιρναν ορισμένες θέσεις.

- Υπάρχει ένας γενικός κανόνας, που καθορίζει τη στάση μας, ή κάθε φορά με βάση τις συνθήκες βλέπεις τι ενώνει τους εργάτες;

- Δεν το βλέπεις δογματικά. Δες, φτιάχτηκε το ΠΑΜΕ. Χρειαζόταν να φτιαχτεί ένα όργανο, να μαζέψει τον κόσμο, να τον κινητοποιήσει. Παράλληλα, δουλεύεις μέσα στα σωματεία, γι' αυτό δε βάζουμε ζητήματα άλλης ΓΣΕΕ και δουλεύουμε στα σωματεία και συντονίζουμε με το ΠΑΜΕ. Αυτοί (κυβέρνηση και βιομήχανοι) θα θέλανε να μας διώξουν και να λένε ότι μόνο με τη ΓΣΕΕ συζητάνε. Εχουν και το νόμο, που λέει ποια είναι η αντιπροσωπευτική οργάνωση.

- Να γυρίσουμε στην ΠΝΟ. Ηταν πάντα εγκάθετη των εφοπλιστών;

- Οχι ακριβώς. Υπήρχαν περίοδοι με κομμουνιστή γραμματέα. Στην αρχή, ήταν προοδευτική. Από το '24 και δω πια αρχίζει η μεγάλη στροφή στο ρεφορμισμό. Δεν είχαν το ρεφορμισμό τον κλασικό, είχαν ανδρείκελα των εφοπλιστών, καθαρά όπως και σήμερα.

- Από το '47 μέχρι το '66, δεν έγινε καμιά απεργία ναυτεργατών. Ολα αυτά τα χρόνια, τι γινόταν με τα αιτήματα των ναυτεργατών;

- Είχαμε κινητοποιήσεις στα καράβια, ακόμα και απεργίες. Αλλά στην Ελλάδα μια σοβαρή απεργία ήταν αυτή του '66.

- Διαβάζουμε ότι άρχισε το ξαναστήσιμο της ΚΟΝ με 63 μέλη και 172 ΕΔΑίτες. Με 80.000 ναυτεργάτες στα βαπόρια, πώς τα βγάζατε πέρα;

- Μη νομίζεις ότι όλοι που ήταν στην ΟΕΝΟ ήταν κομμουνιστές. Πάντα λίγοι ήμασταν. Αλλά μέσα από τους κομμουνιστές καθοδηγούνταν όλη η δουλιά. Τότε ξαναμαζεύαμε την Οργάνωση στην Ελλάδα. Στο εξωτερικό είχαμε πολλούς.

- Ηταν ειδική «πάστα» κομμουνιστή ο ναυτεργάτης; Είχε κάποιο ειδικό προσανατολισμό;

- Είχε τέτοια καθοδήγηση. Ημασταν σ' όλα τα λιμάνια. Λέγανε στο περιοδικό «Ναυτικά Χρονικά» ότι δεν ήταν όλο το πλήρωμα μέλη της ΟΕΝΟ, αλλά έφτανε να υπάρχει ένας και το πλήρωμα να τον υπακούει.

- Με ποια χαρακτηριστικά;

- Ηταν πάντα μόνος. Τι θα κάνει; Θα τα σταυρώσει; Είναι υποχρεωμένος να πάρει την ευθύνη του πληρώματος, να βάλει τα προβλήματα και να οργανώσει τον κόσμο.

- Πώς τα καταφέρνει ένας κομμουνιστής, όχι απλά συνδικαλιστής, μόνος του στο πέλαγος να πείθει για το Κόμμα;

- Κοίτα, ο εργάτης, όταν τον πείσεις ότι είναι σωστό, θα έρθει μαζί. Ανάλογα πώς θα δουλέψεις εσύ, θα καταλάβει πως αυτός ο αγώνας είναι για το σήμερα και ότι χρειάζονται άλλα για το αύριο. Μία προσωπική πείρα: Στην Πολωνία, σε ελληνικό καράβι. Οταν πήγα μέσα, δεν άκουγες τίποτα άλλο, μόνο για τα κορίτσια. Αρχισα σιγά - σιγά να δουλεύω τον ένα, τον άλλο, με τα προβλήματα, και το κλίμα άλλαξε. Ερχεται μια μέρα και μου λέει ο καπετάνιος: «Τους έχεις αλλάξει όλους, καλό είναι, γιατί δουλεύουν, πριν ήταν στη λούφα». Συνέχισαν έτσι και σιγά - σιγά αυτά τα παιδιά ήταν εντάξει και στη δουλιά και στον αγώνα.

- Πάνε μαζί το καλός εργάτης - καλός κομμουνιστής;

- Ναι, ο κομμουνιστής σέβεται αυτό που συμφωνεί, για να ζητήσει, πρέπει να 'ναι εντάξει στη δουλιά του.

- Ηταν τέτοιοι; Πρώτοι εργάτες;

- Ηταν καλοί τεχνίτες και το παραδέχονταν όλοι. Το λένε και τα «Χρονικά», ότι ήμασταν στη δουλιά πρώτοι.

- Είναι ένα ειδικό μοντέλο εργάτη ο κομμουνιστής;

-Ναι, έχει ανιδιοτέλεια, μελετάει και έχει γνώσεις. Και με βάση αυτό, δουλεύει και με τον κόσμο. Δεν είναι τυχοδιώκτης, δεν κάνει απεργία για τον σαματά, για να αποφασίσει πρέπει να υπάρχει πρόβλημα και να έχει πείσει τον κόσμο ότι πρέπει να παλέψει. Ο κομμουνιστής εργάτης πρέπει να έχει επιμονή και υπομονή, να μαθαίνει ο ίδιος και να μαθαίνει και τους άλλους.

- Στην ΚΟΝ δίνατε πάντα ένα ειδικό βάρος στην αυτομόρφωση. Γιατί;

- Οι ναυτεργάτες δεν μπορούσαν να πάνε στις κομματικές σχολές κι έτσι η δουλιά γινόταν στα βαπόρια. Με την αυτομόρφωση κάλυπταν το κενό. Ηταν ειδική κατεύθυνση. Θυμάμαι: Πήγαινα στα καράβια και τους πήγαινα βιβλία. Μια μέρα, ένας καπετάνιος μού πήρε τα βιβλία, ήταν ιστορικά για το 1821. Στο άλλο ταξίδι, μου λέει «άλλαξαν οι ιδέες που είχα για την επανάσταση. Εχεις άλλα; Φέρε μου». «Να δίνεις και στο πλήρωμα», του λέω. «Βέβαια», μου απάντησε. Κάναμε μορφωτική δουλιά. Παλιότερα, πολλοί σύντροφοι έρχονταν από εξορίες και φυλακές και εκεί ήταν σχολεία. Παίρναν μόρφωση και τη μετέδιδαν στους άλλους.

- Λείπουν σήμερα οι κομμουνιστές από τα βαπόρια. Εχει επιπτώσεις αυτό;

- Ναι, αν είχαμε το παλιό κίνημα, δε θα έκαναν οι εφοπλιστές αυτά που κάνουν.

- Φτάνει μόνο το συνδικαλιστικό κίνημα;

- Η ιστορία λέει πως αν δεν υπάρχει κομμουνιστικό κόμμα, κίνημα δεν ανεβαίνει. Δε φτάνει η διάθεση, θέλει και γνώση κι αυτή τη γνώση την έχουν οι κομμουνιστές. Η μόνη Οργάνωση απ' όλα τα κόμματα που έκανε γενικές προτάσεις για τη ναυτιλία είναι η ΚΟΝ.

- Αυτό είναι κι ένα μήνυμα για παραπέρα οργάνωση νέων κομμουνιστών στα βαπόρια;

- Αν και έχουν μειωθεί τα ελληνικά πληρώματα, έτσι είναι. Οργάνωση στο ΚΚΕ!

- Στο βιβλίο διαπιστώνουμε πως όλη η δράση της ΚΟΝ συνοδεύεται από μια διαρκή ιδεολογική πάλη. Είχατε τέτοια πολυτέλεια; Σε τόσο σκληρές συνθήκες, αυτό ήταν ανασταλτικό ή βοηθούσε τα κομμουνιστικά χαρακτηριστικά;

- Το να υπάρχει διαρκής πάλη για να επικρατήσει το σωστό, είναι καλό. Συμβαίνει, βέβαια, καμιά φορά που υπερισχύουν δυνάμεις που μας έρχονται απ' έξω και μπορεί να σε ξεστρατίσει.

- Λέτε σ' ένα σημείο «όταν το Κόμμα κρυολογεί, το κίνημα αρρωσταίνει».

- Δεν το βλέπεις σήμερα; Απ' το '90, με την υποχώρηση του Κόμματος, έχουμε υποχώρηση στο κίνημα.

- Αυτό σημαίνει;

- Οτι άμα λείψει ο κομμουνιστής από την καρδιά, το εργοστάσιο, το βαπόρι, δεν αναπτύσσεται καμιά επαναστατική δράση. Οποτε είχαμε εσωστρέφεια, είχαμε και υποχώρηση στο κίνημα.

- Μας έλεγε ο σύντροφος Αμπατιέλος ότι τα πλοία είναι εμπροσθοφυλακή για τις αντεργατικές αλλαγές και στη στεριά.

- Ετσι είναι. Οι ναυτεργάτες είναι το πειραματόζωο. Εκεί εφαρμόζουν πρώτα τους αντιδραστικούς νόμους και μετά στη στεριά. Ο Ανδρεάδης, ο πάπας του εφοπλισμού, είχε βγάλει αυτή τη θέση: «Να αφήσει ελεύθερο τον εφοπλισμό η κυβέρνηση και να παρεμβαίνει όπου εμείς το ζητάμε». Αυτός είναι ο Θατσερισμός: «Αφήστε μας ήσυχους, να χτυπάτε μόνο το κίνημα και να κάνεις ό,τι σου ζητάω». Το εφοπλιστικό κεφάλαιο δεν ήταν μόνο το πιο σκληρό κεφάλαιο με αντανάκλαση στη σκληρότητα σε βάρος των ναυτεργατών. Αλλά με τις διεθνείς σχέσεις που έχει και τις συγχωνεύσεις, πρόβλεπε και δούλευε να εφαρμοστεί έγκαιρα η πολιτική που εφαρμόζεται και σήμερα. Αυτό ανέβαζε και κατέβαζε κυβερνήσεις. Το γράφω και στο βιβλίο: Πήραμε την είδηση για τη χούντα δυο μέρες πριν το πραξικόπημα, στο Λονδίνο μέσα από γραφείο εφοπλιστών. Εκεί μαγειρεύονταν όλα. Και σήμερα το εφοπλιστικό κεφάλαιο είναι που καθορίζει, σε σύνδεση με τις τράπεζες και τα πετρέλαια, Βαρδινογιάννης, Λάτσης, Καρράς, έχουν πιάσει όλη την οικονομία στα χέρια τους.

- Πώς περιμένετε να χρησιμοποιηθεί αυτό το βιβλίο;

- Οι ναυτεργάτες δουλεύουν ήδη μ' αυτό. Να το διαβάζουν, να μάθουν την ιστορία τους, όχι τόσο τις θυσίες, αλλά το πώς απόκτησαν και το πώς διατηρούν αυτά που έχουν σήμερα. Στα καράβια, κανείς δεν έδωσε τίποτα. Ποτέ δεν είπαν «αυξημένα ναύλα, δίνουμε κάτι». Η ιστορία δείχνει ότι πρέπει να είναι αφεντικά στο ταμείο οι εργάτες, να είναι αυτοί νοικοκυραίοι, αλλιώς τίποτα δεν προχωράει.