Αγία Μαρίνα. Η ομορφιά αρχινά απ' το όνομα και σταματά... εκεί. Ετυχε να είναι η πρώτη περιοχή με ξενοδοχεία που επισκεφτήκαμε. Για τον πελάτη αναμφίβολα ένας όμορφος τόπος να ξεκουραστεί. Μια βόλτα όμως στους διαδρόμους και μια πρώτη συζήτηση με τους εργαζόμενους δίνουν την άλλη εικόνα. Αυτήν στην οποία στηρίζεται το «επιχειρηματικό δαιμόνιο» για να παράγει κέρδη. Μισθός στις 170.000 δραχμές χωρίς υπερωρίες και ας τις δουλεύουν. Η εργοδοσία επικαλείται την κρίση, το γεγονός ότι τα ταξιδιωτικά γραφεία στέλνουν κόσμο σε άλλους προορισμούς, την έλλειψη προβολής από τον ΕΟΤ και τις ελλείψεις σε υποδομές έξω από το ξενοδοχείο. Στο τέλος, όμως, μ' ένα μαγικό τρόπο ο μόνος που πληρώνει την κρίση είναι οι εργαζόμενοι. Που όταν τους ρωτήσαμε αν γνώριζαν πως λίγες μέρες πριν είχε προκηρυχτεί απεργία για τον κλάδο τους, δε γνώριζαν καν πού είναι το σωματείο και ας υπάρχει ανάμεσά τους «συνδικαλιστής»... Ο τρόμος εδώ καλλιεργείται με τη φράση «καλά είσαστε, δίπλα, στο Κολιμπάρι, είναι τέσσερις μήνες απλήρωτοι». Κοινή συνείδηση: «Πιάνουμε δουλιά έχοντας υπογράψει και την απόλυσή μας».

Στην περιοχή δραστηριοποιείται και ο μεγαλοξενοδόχος Λούης. Εδώ η συζήτηση με τα παιδιά στους διάφορους πάγκους γίνεται με όρους συνωμοτικότητας. Λίγες λέξεις στα πεταχτά και κοιτώντας αλλού. «Λείπει κόσμος», «δουλεύουμε σαν αράπηδες», «πρόβλημα με τα ρεπό», «πριν 10 χρόνια ήμασταν διπλάσιοι, με το μισό κόσμο», «κάθε μέρα μας φορτώνουν και νέα καθήκοντα, έπιασα καμαριέρα, τώρα μαζεύω τους κάδους, τα σκουπίδια απ' την πισίνα, είμαι παντού», «στους μαθητές απαγορεύουν όταν τελειώνουν τη δουλιά να κυκλοφορούν στους χώρους του ξενοδοχείου, τους κλείνουν στα δωμάτιά τους, που ούτε ήλιος δεν τα βλέπει. Με 75.000 μισθό». Παλιά δούλευαν εδώ 170 εργαζόμενοι για 700 κρεβάτια. Τώρα 130 εργαζόμενοι για 1.200 κρεβάτια.

Το ωραίο είναι, όπως μας είπαν, πως αυτό το ξενοδοχείο θεωρείται και παράδεισος σε σχέση με ό,τι θα συναντούσαμε ανατολικότερα. Τρεις μέρες μετά, στο τέλος της περιοδείας, έχοντας δει τα γκέτο του Ρεθύμνου και, ακόμα χειρότερα, του Ηρακλείου ξέραμε πως είχαν δίκιο.

Ο πρόεδρος του σωματείου στα Χανιά μιλά για περιπτώσεις όπου οι εργαζόμενοι παρακολουθούνται με κάμερες (περιοχή Πλατανιά).

Στο «Πανόραμα», κι αυτό «παράδεισος», δεν υπάρχουν αναρτημένες ούτε καν οι καταστάσεις εργασίας. Κι όμως, αυτό είναι, μας λένε, μικρό πρόβλημα. Υπάρχει ένα όνομα που προκαλεί πραγματικό τρόμο: «Νέκερμαν»! Πολυεθνική που καθορίζει πόσους τουρίστες και πού θα τους στείλει. Οι ξενοδόχοι χρησιμοποιούν αυτό το όνομα για να κλείσουν τα στόματα όσων τολμούν να μιλούν για δικαιώματα. Αργότερα μάθαμε και για την TUI, τον κολοσσό που πλέον αγοράζει η ίδια τα ξενοδοχεία. Σε ορισμένες περιπτώσεις οι εργαζόμενοι υποχρεώνονται να υπογράφουν σύμβαση κατ' ευθείαν μαζί της κι αυτό να χρησιμοποιείται ως άλλοθι για τη μη εφαρμογή έστω και αυτής της κολοβής κλαδικής σύμβασης.

Στάση στα γραφεία της Ομοσπονδίας των ενοικιαζόμενων δωματίων. Απελπισία: «Οι μεγάλοι εξοντώνουν τους μικρούς. Οι πολυεθνικές πληρώνουν μόνο 5.500 το κρεβάτι με ημιδιατροφή στους μεγάλους κι αυτό καταλήγει σε τιμή 1,5 εκατομμύριο τη σεζόν στα δίχωρα δωμάτια που διαθέτουμε εμείς». Οι ίδιοι βλέπουν το 2003 ως χρόνο ορόσημο για το μεγάλο χτύπημα. Το στηρίζουν στο γεγονός ότι προχωρά με γοργούς ρυθμούς η εξαγορά των μεγάλων ξενοδοχείων από τις πολυεθνικές και την ίδια ώρα μια σειρά από κυβερνητικά μέτρα ενισχύουν αυτές τις συγχωνεύσεις σε βάρος των μικρών επιχειρήσεων. Εχουν προτάσεις που πατάνε στην ελληνική πραγματικότητα, βλέπουν την ανάγκη του Ελληνα εργαζόμενου να κάνει καλές και φτηνές διακοπές, μιλάνε για κεντρικό σχεδιασμό, αλλά, όπως συμπληρώνουν, «ποιος μας ακούει εμάς;».

Την επομένη, στο Σωματείο Ξενοδοχοϋπαλλήλων Ρεθύμνου, μαθαίνουμε μερικές ακόμα «λεπτομέρειες». Στις καταστάσεις εργασίας εμφανίζεται ένας μάγειρας να ταΐζει 200 ανθρώπους. Οι υπόλοιποι εργαζόμενοι στην κουζίνα καταγράφονται ως «βοηθητικό προσωπικό». Στην έναρξη της σεζόν οι καταστάσεις περιέχουν μόνο «κηπουρούς». Οι σερβιτόροι δουλεύουν σταθερά σπαστό ωράριο, που σημαίνει ότι είναι στο πόδι από τις 5 το πρωί μέχρι τις 12 τη νύχτα. Δουλεύουν 210 μέρες αλλά κολλάνε μόνο 125-170 ένσημα. Φτάνουν έτσι στα 65 τους χρόνια να έχουν συγκεντρώσει μόνο 2.500 ένσημα. Την ίδια ώρα η εντατικοποίηση έχει φτάσει στο σημείο που και το μεσημεριανό φαγητό να έχει πλέον κοπεί σε αρκετές μονάδες. Ναυαρχίδα της εκμετάλλευσης στο Ρέθυμνο η Γκρεκοτέλ, που πλέον είναι εξαγορασμένη από την TUI. Το μοντέλο της χρησιμοποιείται σαν μπούσουλας για τους υπόλοιπους.

Στο Ηράκλειο η διοίκηση του σωματείου είναι εξαφανισμένη. Από ένα φυλλάδιό της μαθαίνουμε πως κάνει αγώνα «ενάντια στους ξένους». Εχει εξασφαλισμένη τη θητεία της με τη συνδρομή των μεγαλοξενοδόχων που φροντίζουν στις αρχαιρεσίες να μεταφέρουν με πούλμαν τους εργαζόμενους για να μη χαθούν στο δρόμο. Οπου επιχειρήσαμε να μιλήσουμε δημόσια με εργαζόμενους διαπιστώναμε πως γύρω έστεκαν 2-3 παράξενοι. Τα στόματα κλειστά. Αργότερα μαθαίναμε πως οι παράξενοι ήταν και συνδικαλιστές. Σε μία μάλιστα των περιπτώσεων μπροστά στον ξενοδόχο μάς είπαν πως γνωρίζουν τι έκανε το ΚΚΕ με τα ρούβλια που του έστελνε η Ρωσία! Οχι, προβλήματα στο Ηράκλειο δεν υπάρχουν. Μόνο μια μαφία που ελέγχει τα πάντα κι εκτιμά ότι «το προσωπικό είναι το μεγάλο κόστος».

Το βράδυ εκείνης της μέρας από τον Εμπορικό Σύλλογο Χερσονήσου μαθαίνουμε ορισμένες ακόμα πλευρές του «στρατοπεδευμένου τουρισμού»: Τα μεγάλα ξενοδοχεία έχουν μέσα καταστήματα κάθε είδους. Ο πελάτης πληρώνει προκαταβολικά για ό,τι τραβάει η όρεξή του και κυκλοφορεί με ένα λουράκι-απόδειξη ότι έχει προπληρώσει. Πρακτικό αποτέλεσμα: Μόνο το 10% των εγκλείστων στα χρυσά κλουβιά βγαίνει να ψωνίσει στην πόλη. Η χαμηλότερη τιμή διανυκτέρευσης σε ένα τέτοιο κλουβί είναι 100.000 δραχμές. Οι έμποροι, εγκλωβισμένοι στη λογική του μικροϊδιοκτήτη, ζητούν να παραταθεί το ωράριο των καταστημάτων τους έως τις 12 τη νύχτα για να πιάσουν τους πελάτες που αργά το βράδυ βγαίνουν στην πόλη. Με λίγο ψάξιμο προκύπτει πως το αίτημα υποκινείται κατά κύριο λόγο από τα μεγάλα καταστήματα.

Στο Λασίθι επισκεπτόμαστε μερικά ακόμη χρυσά κλουβιά. Οι ξενοδόχοι στάζουν μέλι μιλώντας για το προσωπικό. Οταν η συζήτηση περνά στα συγκεκριμένα βγαίνουν στην επιφάνεια τα ένσημα που δεν κολλάνε, απλήρωτοι εργαζόμενοι από την περσινή σεζόν, απειλές στους συνδικαλιστές, ατομικές συμβάσεις που υπογράφονται κατ' ευθείαν με τις πολυεθνικές και χρησιμοποιούνται ως άλλοθι για τη μη εφαρμογή της κλαδικής. Η πολυειδικότητα δίνει και παίρνει. Στις καταστάσεις εργασίας η πολυπληθέστερη ομάδα εργαζομένων είναι αυτοί που ονομάζονται «γενικών καθηκόντων» και κάνουν τα πάντα.

Ρωτήσαμε αρκετές φορές τι γίνεται με αυτό που ονομάζεται «δημοκρατικό δικαίωμα». Πήραμε ξανά και ξανά μια απάντηση: Η δημοκρατία σταματά όταν ακούγεται η λέξη «θέλω».