Στους χώρους εγκλεισμού δεν άργησε να μεταλαμπαδευτεί η πείρα του διεθνούς επαναστατικού κινήματος για τη σωματική και πνευματική αντοχή των κρατουμένων - μια πρώτη νικηφόρα αναμέτρηση των Ελλήνων κομμουνιστών, που μετέτρεψαν τους χώρους στέρησης σε καταφύγια ζύμωσης επαναστατικών ιδεών και ριζοσπαστικών πρακτικών.

Το Φλεβάρη του '37, το δικτατορικό καθεστώς, κατά τα πρότυπα των φασιστικών μεθόδων των ομογάλακτών του ναζιστών, συγκεντρώνει στην Ακροναυπλία το μεγαλύτερο μέρος του στελεχικού δυναμικού του Κόμματος, με απώτερο στόχο να απομονώσει και να εξοντώσει την κομμουνιστική πρωτοπορία.

Βασική οργανωτική δομή των εγκλείστων αποτελούσε η Ομάδα Συμβίωσης Πολιτικών Εξόριστων ή Φυλακισμένων (ΟΣΠΕ ή ΟΣΠΦ), που καθοδηγούνταν από το Γραφείο και τις Επιτροπές, προκειμένου να επιλυθούν όλες οι λεπτομέρειες της συλλογικής ζωής.

Μέρος του καταμερισμού των Επιτροπών αφορούσε την εποπτεία και οργάνωση κύκλου μαθημάτων και πολιτιστικών δραστηριοτήτων.

Αρχικά, ο χαρακτήρας των μαθημάτων ήταν απόλυτα προσαρμοσμένος στο σύντομο χρόνο εκτοπισμού και τις τρέχουσες ανάγκες του αγώνα. Αφορούσε περισσότερο τη μαρξιστική κατάρτιση. Η μεγάλη πλειοψηφία των έγκλειστων αγωνιστών ήταν στοιχειωδώς εγγράμματη. Υπήρχε δίψα για μελέτη των έργων των Μαρξ - Ενγκελς - Λένιν και επομένως υπήρχε ανάγκη εκμάθησης των ξένων γλωσσών για τη μετάφραση των έργων τους, ανάγκη κατάρτισης σε βασικές νομικές γνώσεις, ενόψει των δικών που περίμεναν τον καθένα, καθώς και ανάγκη οργάνωσης της προπαγανδιστικής δουλειάς και επομένως κατάρτισης στη συγγραφή άρθρων και ανταποκρίσεων για τον παράνομο επαναστατικό Τύπο.

Το επεξεργασμένο στις φυλακές της Αίγινας μορφωτικό πρόγραμμα, από το '32, αποτέλεσε υπόδειγμα για τη σταδιακή διαμόρφωση «συστήματος μαρξιστικών σπουδών». Αφορούσε τρεις βαθμίδες «Σχολών» - κατώτερη, ανώτερη και ανώτατη - και «Μορφωτικούς Κύκλους». Η «Σχολή Βάσης» ήταν υποχρεωτική για όσους θα παρακολουθούσαν τις άλλες βαθμίδες. Σ' αυτήν υπάγονταν τα «Κομματικά Οργανωτικά», τα «Αγροτικά», τα «Συνδικαλιστικά», μέρος των οποίων ήταν και η εξάσκηση της ρητορικής ικανότητας, μαθήματα «συνωμοτισμού» κ.ά. Το αυστηρά ιεραρχημένο σύστημα προέβλεπε μαθήματα Πολιτικής Οικονομίας στην ανώτερη βαθμίδα και στην ανώτατη τα μαθήματα Φιλοσοφίας. Κύκλοι διαλέξεων και ελεύθερες συζητήσεις για ανταλλαγή πολιτικής και επαγγελματικής τεχνογνωσίας συμπληρώνονταν από πρωτοβουλίες πολιτιστικών εκδηλώσεων.

Η κατάκτηση της γνώσης για τους κρατούμενους ήταν ένα δύσκολο μετερίζι. Ηταν μια καθημερινή άνιση μάχη και αναμέτρηση με το στυγνό πρόσωπο του αντιπάλου. Δεν ήταν τίποτα δεδομένο για τους κρατούμενους, κανένα δικαίωμα, μόνο απάνθρωπος ψυχικός και σωματικός βασανισμός.

Στη διάρκεια του '37, στην Ακροναυπλία μεταφέρθηκαν από τα ξερονήσια, καραβιές - καραβιές, κομμουνιστές εργάτες, αγρότες, διανοούμενοι, φοιτητές, ανάμεσά τους μέλη της ΚΕ του ΚΚΕ και πολλά στελέχη. Με εφόδιο τα αγωνιστικά «γαλόνια» της πολύχρονης εμπειρίας, λειτούργησε άμεσα η ΟΣΚΑ - στην οποία συμμετείχαν μέλη και οπαδοί του Κόμματος, εξωκομματικοί, αγροτιστές, μικρός αριθμός αρχειομαρξιστών και τροτσκιστών - και συγκροτήθηκε η Κομματική Επιτροπή (ΚομΕ), που είχε την ευθύνη της πολιτικής καθοδήγησης.

Με τρόπους συνωμοτικούς, ευρεσιτεχνίες, τεχνάσματα και αξιοποίηση κάθε πληροφορίας, ακόμα και από τους δεσμοφύλακες, δεν άργησε να αποκατασταθεί η σύνδεση με τον έξω κομματικό μηχανισμό, να οργανωθούν η ζωή, η μόρφωση, οι εκδηλώσεις πολιτισμού. Πρωταρχικός στόχος της ΚομΕ ήταν μέσα από τις δραστηριότητες να τονωθεί το ηθικό, να ενισχυθεί η αυτοκυριαρχία, η ψυχική αντοχή των κρατούμενων κατά τη βασανιστική μάχη με τις «δηλώσεις μετανοίας».

Για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της αγραμματοσύνης και της υπο-εκπαίδευσης μιας σημαντικής μερίδας κρατουμένων, κυρίως από τα αγροτικά στρώματα, ώστε να μπορέσουν στη συνέχεια να παρακολουθήσουν ακώλυτα τις επόμενες βαθμίδες της ιδεολογικοπολιτικής κατάρτισης, οργανώθηκαν τμήματα Δημοτικής και Γυμνασιακής Εκπαίδευσης. Η προσπάθεια αγκαλιάστηκε από τους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι για μια ακόμα φορά έδωσαν τον καλύτερο εαυτό τους στο γνώριμο μετερίζι του αγώνα για τη μόρφωση του λαού, ενός αγώνα που επισφραγίστηκε για πολλούς κυριολεκτικά με αίμα.

Ο φόρος αίματος των Ακροναυπλιωτών ήταν μεγάλος. Συνολικά 300 εκτελέστηκαν στα φασιστικά αποσπάσματα στον Πειραιά, στο στρατόπεδο «Παύλος Μελάς» της Θεσσαλονίκης, στο Κούρνοβο, στην Καισαριανή. Οι άλλοι τόσοι περίπου επιζώντες, όμως, εκδικήθηκαν αντάξια το θάνατό τους, αναδείχθηκαν σε υψηλές στελεχικές θέσεις του ΚΚΕ, έδωσαν σκληρές μάχες στα πεδία των «τίμιων μαχών» στην Αντίσταση, στον ΔΣΕ και τους ταξικούς αγώνες μετέπειτα... Διαπαιδαγωγώντας αγωνιζόμενοι τις επόμενες γενιές!

Μέχρι και τις μέρες μας, οι απολογητές του καπιταλισμού δεν χάνουν ευκαιρία να καγχάσουν για τη ματαιότητα των θυσιών, να μιλούν για το τέλος της Ιστορίας και των ταξικών αγώνων, να προτάσσουν τη συνθηκολόγηση, το συμβιβασμό με τον αντίπαλο, να ζητούν συμμόρφωση με τα πολεμοκάπηλα σχέδιά του και τη θυσία των παιδιών της εργατικής τάξης στο βωμό των καπιταλιστικών κερδών, μια σύγχρονη δηλαδή έκφραση των «δηλώσεων μετανοίας»!

Σε πρόσφατο ντοκιμαντέρ της κρατικής τηλεόρασης για τη Μακρόνησο, χωρίς ίχνος στοιχειώδους δεοντολογίας, όψιμοι ιστοριοδίφες, πάνω σε χώματα που κρατούν νωπή ακόμα τη μνήμη, μίλησαν για τον αριθμό των υπογεγραμμένων «δηλώσεων», αναφέροντας τον στατιστικό θρίαμβο της βαναυσότητας, χωρίς να αφιερώσουν έστω λίγες λέξεις για την ηθική βαρύτητα του αριθμού των «δηλώσεων» που δεν κατάφεραν να αποσπαστούν! Για την ύψιστη αυτή στιγμή της ανθρώπινης ανάτασης - να μην αποκηρύξει ο κομμουνιστής την πίστη του στην τελική και αναπόφευκτη νίκη της εργατικής τάξης, να μην υποκύψει, να μην επιτρέψει την ηδονική ικανοποίηση του κυρίαρχου της στιγμής να δει στα μάτια του αγωνιστή τη συντριβή, το φόβο, να μην επιτρέψει στον εαυτό του να απαρνηθεί το δίκιο και τους αγώνες εκατομμυρίων αδελφών του προλετάριων - υπάρχουν χιλιάκις πολλαπλάσια παραδείγματα, στολίδια της Παγκόσμιας Ιστορίας των λαών!