Απαντώντας στο πρώτο ερώτημα που αυθόρμητα κάνουν οι νέοι σήμερα, για το πώς άντεξαν οι κομμουνιστές στις διώξεις και τα βασανιστήρια σε προηγούμενες περιόδους, ο Δημήτρης Γόντικας ξεκίνησε ουσιαστικά τη συζήτηση με τους μαθητές. Επισήμανε ότι στο δίλημμα «αν θα κάνω πίσω για να προστατέψω τον εαυτό μου και την οικογένειά μου» ή όχι, οι περισσότεροι δεν μπήκαν, γιατί ήταν στρατευμένοι στον αγώνα και στο Κόμμα, στις αρχές του, ήξεραν τον αντίπαλο και γνώριζαν και το χρέος τους, και με αυτά τα δεδομένα εξασφάλιζαν και τη στήριξη από την οικογένεια.

Επέστησε την προσοχή στο ότι οι περισσότεροι που πιάνονταν εκείνη την περίοδο ήταν γνωστοί συνδικαλιστές, δήμαρχοι, άνθρωποι γνωστοί και καταξιωμένοι στο χώρο τους ακριβώς επειδή εξέφραζαν το κύρος του Κόμματος, οπότε αν λύγιζαν αυτό θα έσπερνε την απογοήτευση ευρύτερα σε έναν κόσμο που στο πρόσωπό τους έβλεπε το ίδιο το Κόμμα. Πρόσθεσε δε ότι το ίδιο ίσχυε και για τους ΚΝίτες, που ήταν ηγέτες στο χώρο τους και που όταν έμπαιναν στην ΚΝΕ ήξεραν ποιους μηχανισμούς είχαν απέναντί τους να πολεμήσουν σε περίπτωση που πιάνονταν, και είχαν κάποια προετοιμασία. Εφερε μάλιστα το παράδειγμα συντρόφων που έβγαιναν από τα κρατητήρια καταβασανισμένοι στο σώμα, να πονάνε φριχτά από τα βασανιστήρια, αλλά να είναι πολύ χαρούμενοι! Γιατί νίκησαν τον εχθρό! «Βλέπετε, όταν ο άνθρωπος έχει ξεκαθαρίσει τι θέλει, έχει τεράστιες δυνάμεις και μπορεί να τα καταφέρει, και να νικήσει και να τα βγάλει πέρα στις πιο δύσκολες συνθήκες», επισήμανε.

«Και σήμερα, όμως, χιλιάδες μέλη της ΚΝΕ γράφουν ηρωικές σελίδες ιστορίας, και ανάμεσά σας κι εσείς, πιστεύουμε ακράδαντα ότι είστε διατεθειμένοι να δώσετε ό,τι καλύτερο μπορείτε», πρόσθεσε, για να εξηγήσει ότι για τους κομμουνιστές ο ηρωισμός είναι προϋπόθεση της ύπαρξής τους και κάθε εποχή έχει τον ηρωισμό της. Εφερε λοιπόν παραδείγματα σύγχρονου ηρωισμού, όπου νέα παιδιά καταφέρνουν να μην αφομοιώνονται, να αντιστέκονται στον κλοιό που στήνει το σύστημα, να παρεμβαίνουν με τις θέσεις του Κόμματος και να κατακτούν κύρος στο χώρο τους, να γίνονται ηγέτες στην τάξη, στο σχολείο τους, να γίνονται πόλος συσπείρωσης, να πείθουν και να κερδίζουν μαζί τους στον αγώνα τούς γονείς τους κ.ο.κ.

Κάλεσε «να μη βάζουμε μπροστά τις δυσκολίες που μπορεί να υπάρχουν, αλλά το στόχο μας» και πρόσθεσε ότι «το κύρος να πείθουμε μας το δίνουν οι ιδέες, οι θέσεις μας (...) έχει σημασία η αφοσίωσή μας σε αυτό που στρατευτήκαμε, για έναν κόσμο χωρίς εκμετάλλευση, χωρίς καταπίεση, για έναν καινούργιο κόσμο, για το σοσιαλισμό και τον κομμουνισμό».

«Τι ανάγκη κάλυψε η ίδρυση της ΚΝΕ, τι έλειπε από το κίνημα της νεολαίας μέχρι τότε;». «Πώς δουλεύατε στα χρόνια της παρανομίας;». «Αυξήθηκε η ΚΝΕ εκείνα τα χρόνια;». «Τι προβλήματα αντιμετωπίζατε;». «Πώς τυπώνατε και διακινούσατε τον Οδηγητή;». «Πώς έγινε πρακτικά η ίδρυση της ΚΝΕ;». «Πώς περνούσαν οι εξόριστοι;»... Οι ερωτήσεις των μαθητών άρχισαν μετά από αυτήν την πρώτη τοποθέτηση να πέφτουν βροχή και μέχρι το τέλος της εκδήλωσης φάνηκε πως ο χρόνος ήταν πραγματικά λίγος για να ξεδιπλωθεί ο προβληματισμός των μαθητών, που έδειξαν μεγάλη δίψα να μάθουν πράγματα, να αντλήσουν συμπεράσματα για το σήμερα.

Το λόγο πήρε αμέσως μετά ο Σήφης Κωτσαντής, στέλεχος του Κόμματος, επισημαίνοντας ότι εκείνη την εποχή αυτό που ενέπνεε ήταν η άλλη πλευρά, που τότε ήταν υπαρκτή. Υπήρχε σοσιαλιστικό στρατόπεδο, ακούγαμε - είπε - για τον πόλεμο του Βιετνάμ, όπου ένας μικρός λαός τα έβαλε με ολόκληρη την «αυτοκρατορία» των Αμερικανών και τους νίκησε, ενώ ήταν πρόσφατη και η επανάσταση στην Κούβα και ήταν προνόμιο για την εποχή ένας ΚΝίτης να έχει ένα βιβλίο για το Κόμμα των Μπολσεβίκων, για τον Λένιν, καθώς η χούντα ό,τι μαρξιστικό βιβλίο υπήρχε το είχε μαζέψει... Ενέπνεε ακόμα η Ιστορία του Κόμματος, οι διηγήσεις παλιών αγωνιστών.

«Μόνο μια επαναστατική Νεολαία, που διαπνέεται από αυτά τα ιδανικά και από αυτόν τον τρόπο λειτουργίας που έχουμε, μπορούσε να αντέξει και να δημιουργήσει προϋποθέσεις να αντιπαλέψει η νεολαία μαζικά τη χούντα», επισήμανε ο Σ. Κωτσαντής. Στη συνέχεια μίλησε για τον βασικό συνωμοτικό κανόνα, που ήταν να προφυλάσσεις τον εαυτό σου και την Οργάνωση, ώστε να μην καταλάβει ο αντίπαλος ότι είσαι κομμουνιστής, εξήγησε πώς λειτουργούσε το οργανωτικό σύστημα της παρανομίας, η λεγόμενη «Αλυσίδα», με τις «τριάδες» συντρόφων, επισημαίνοντας ότι αυτό που επιδίωκαν να χτυπήσουν οι διώκτες τους ήταν η κομμουνιστική οργάνωση, και παρακολουθώντας ή συλλαμβάνοντας, στο στόχο τους είχαν την οργάνωση. Ετσι, περιέγραψε πώς οι ΚΝίτες της εποχής έκαναν φυσικά πολιτικές συζητήσεις, ξεκίνησαν κάνοντας δουλειά άνθρωπο τον άνθρωπο, κυριαρχούσε η αντίθεση με τη χούντα, ωστόσο περιφρουρούσαν την ιδιότητά τους ως μελών της ΚΝΕ. Εφερε ακόμα παραδείγματα από τη μαζική δουλειά στους μαθητές και τα σχολεία τότε, ιδιαίτερα μετά το 1972, και μετέφερε γλαφυρές ιστορίες που έδειχναν πώς με εφευρετικότητα κατάφερναν να ξεπερνούν τις δυσκολίες, όπως το «κόλπο» τού να κρύψουν μέσα στην ελληνική σημαία τρικάκια της ΚΝΕ, που έπεσαν σε όλο το σχολείο όταν έγινε η ανάρτηση της σημαίας σε μια εθνική γιορτή!

Ο Δ. Γόντικας έπιασε το νήμα από εκεί, για να αναφερθεί στο πώς η ΚΝΕ, που ήταν στην αρχή «μια χούφτα άνθρωποι», μέσα σε λίγα χρόνια (κυρίως από το 1972) κατάφερε να αποκτήσει μαζική επιρροή στη νεολαία. Μίλησε για τα τρικάκια, την εφημερίδα, τον παράνομο εκδοτικό μηχανισμό που στήθηκε σε σπίτια, σε υπόγεια, σε αποθήκες και πρώτο στόχο είχε να δείξει καταρχάς την ύπαρξη της ΚΝΕ. «Το Κόμμα εκτιμούσε ότι μέσα στη νεολαία υπήρχαν διαθέσεις αγώνα απέναντι στη δικτατορία. Δεύτερο και κυριότερο, εκτιμούσε ότι μέσα στη νεολαία υπήρχαν οι ιδέες του σοσιαλισμού, παρότι δεν υπήρχε Κομμουνιστική Νεολαία... Επομένως, η δύναμη της Οργάνωσης αυτά θα μπορούσε να τα πολλαπλασιάσει, να τα βοηθήσει να εκφραστούν, να οργανωθούν σε ένα μαζικό κίνημα, και αυτό βαθμιαία έγινε», τόνισε.

Σε επόμενο βαθμό, απασχόλησε πώς θα έρθουν σε επαφή οι δυνάμεις της ΚΝΕ με τις μάζες της νεολαίας, να βάλουν και την ίδια τη νεολαία σε κίνηση, να δημιουργήσουν ένα κλίμα μαζικό. Μίλησε έτσι για την ίδρυση της ΜΟΔΝΕ, την εφημερίδα της, τη «Μαθητική Φωνή», αλλά κυρίως για το κύρος που απέκτησε η ΚΝΕ στους φοιτητές, όταν πρωτοστάτησε στο αίτημα για ελεύθερες εκλογές στους φοιτητικούς συλλόγους. Είπε ότι οι ΚΝίτες αναδείχθηκαν σε ηγέτες στις μαζικότατες Γενικές Συνελεύσεις και σε άλλες διαδικασίες που ξεδιπλώθηκαν τότε, με τους χαφιέδες πάνω από το κεφάλι τους, αλλά και με άλλες δυνάμεις, όπως ο «Ρήγας Φεραίος», που αρνούνταν αυτήν τη διαδικασία και με τις οποίες οι ΚΝίτες ήταν σε αντιπαράθεση, και με όλα αυτά κέρδιζαν εμπιστοσύνη και κύρος στους φοιτητές. Μέσα από αυτήν τη δράση αναπτύσσονταν και η ΚΝΕ, αλλά και το κίνημα κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, γεννήθηκε η ΑντιΕΦΕΕ ως μαζική πια οργάνωση, που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στον ξεσηκωμό του Πολυτεχνείου και στην πάλη για την ανατροπή της δικτατορίας, που δημιούργησε το έδαφος για παραπέρα αύξηση της ΚΝΕ και ανάδειξή της σε πρώτη δύναμη μετά τη μεταπολίτευση.

Επισήμανε σ' αυτό το σημείο ότι η ΚΝΕ δεν ιδρύθηκε μόνο για να φύγει η δικτατορία, παρότι ήταν ένας από τους άμεσους στόχους πάλης και συσπείρωσης δυνάμεων, αλλά ιδρύθηκε - ακόμα κι αν δεν το είχαν απόλυτα καθαρό οι νεαροί ΚΝίτες εκείνη την εποχή - ώστε να παλέψει στο πλάι του Κόμματος για την ανατροπή αυτού του βάρβαρου καταπιεστικού συστήματος, για τη σοσιαλιστική επανάσταση και την οικοδόμηση της νέας κοινωνίας. Και αυτό είναι το κενό που ήρθε να καλύψει η ίδρυση της ΚΝΕ, καθώς μέχρι το 1968 δεν υπήρχε Κομμουνιστική Νεολαία στη χώρα μας, μετά την αυτοδιάλυση της ΟΚΝΕ, που ήταν μια λανθασμένη επιλογή, ανεξάρτητα από τη συμβολή και τον σπουδαίο ρόλο που έπαιξε η ΕΠΟΝ.

Ιδιαίτερο βάρος έριξε ο Δ. Γόντικας στην ανάγκη οι νέοι να μελετούν, να μορφώνονται μαρξιστικά, πολιτικο-ιδεολογικά, αλλά να μελετούν και την Ιστορία, τονίζοντας ότι όποιος είναι επαναστάτης και θέλει να τραβήξει μπροστά πρέπει να μάθει και να διαβάζει, να μελετά, χωρίς αυτό να έρχεται σε αντιπαράθεση με τα σύγχρονα μέσα και τεχνολογίες ή με τα σχολικά μαθήματα. Και απευθυνόμενος στους ΚΝίτες μαθητές είπε χαρακτηριστικά:

«Θα μου επιτρέψετε να πω ότι είστε από τις πιο προνομιούχες γενιές σε σύγκριση μ' εμάς, γιατί έχετε ένα Κόμμα καθοδηγητή που έχει μελετήσει καλά την Ιστορία του, έχει βγάλει διδάγματα, αυτά έχουν εκφραστεί πρακτικά στην επεξεργασία της σύγχρονης επαναστατικής στρατηγικής του Κόμματος, έχετε στη διάθεσή σας σπουδαία συμπεράσματα, που μπορείτε και έχετε υποχρέωση, εφόσον - και έτσι πρέπει να είναι - τραβήξετε σταθερά στο δρόμο που διαλέξατε έως το τέλος, έως τη νίκη, να τα αφομοιώσετε ολοκληρωμένα, δημιουργικά, όλη αυτήν την πλούσια ιστορική πείρα και του Κόμματος και του διεθνούς επαναστατικού κινήματος, μαζί με τις βάσεις της θεωρίας μας. Αυτά είναι απαραίτητα.

Σε λίγο, δηλαδή τους επόμενους μήνες, θα κυκλοφορήσει ο 1ος τόμος της Ιστορίας που καλύπτει αυτήν την περίοδο, από την ίδρυση του Κόμματος έως το 1949. Εχει κυκλοφορήσει στο μεταξύ και ο 2ος τόμος, από το 1949 έως το 1968, που είναι ένα πολύ μεγάλο βοήθημα και πρέπει με αυτό να γίνει πάρα πολύ μεγάλη δουλειά. Εκεί θα βρείτε απαντήσεις για πολλά ζητήματα και για το σήμερα. Είναι ένας εξοπλισμός γερός».

Μίλησε επίσης για τη δουλειά στις εξορίες και τις φυλακές, τα χρόνια της δικτατορίας, όπου οι έγκλειστοι μπορεί να μην είχαν βασανιστήρια, όπως τον καιρό της Μακρονήσου, αλλά είχαν πάρα πολλές απαγορεύσεις, στερήσεις, λογοκρισία στην επικοινωνία τους με τον έξω κόσμο, σοβαρά προβλήματα διατροφής, χωρίς φάρμακα... Αλλά υπήρχε αντίσταση, και αυτά τα μέρη ήταν από τα πρώτα και πιο ισχυρά κέντρα πάλης κατά της δικτατορίας. Περιέγραψε πώς πάλευαν να οργανώσουν τη ζωή τους, την αλληλεγγύη που τους διέπνεε, τα μηνύματα που κατάφερναν να στέλνουν έξω, μίλησε για απεργίες πείνας και άλλες διαμαρτυρίες που οργανώθηκαν.

«Δεν υπάρχει πιο ωραίο πράγμα, σύντροφοι, από το να παλεύουμε ενάντια σε αυτό το σύστημα, σ' αυτήν τη βαρβαρότητα, να είσαι με τους εκμεταλλευόμενους μαζί, να αισθάνεσαι μαζί τους, να αισθάνεσαι ότι είσαι στην πρώτη γραμμή, να αισθάνεσαι ότι παλεύεις ένα σύστημα άδικο και ότι δεν υποτάσσεσαι σ' αυτό, να ξέρεις ότι δεν είσαι μόνος σου, ότι είναι χιλιάδες, ότι είσαι μέρος μιας στρατιάς παγκόσμιας, που αντιπαλεύει τον ιμπεριαλισμό - με τα προβλήματα που έχουμε σήμερα, με τις δυσκολίες. Οτι είσαι μέρος αυτού του αγώνα, ότι μέσα σε αυτόν τον αγώνα μπορείς να εξυψωθείς ως άτομο μέσα στη συλλογική συντροφική οργάνωση, να βρεις δυνάμεις... Ετσι δεν είναι; Αυτή είναι η ομορφιά του αγώνα, σύντροφοι!», είπε ο Δ. Γόντικας, κοιτάζοντας στα μάτια τους μαθητές και κερδίζοντας το θερμότατο χειροκρότημά τους.

«Τι μας συμβουλεύετε, εσείς που περάσατε από την ΚΝΕ σε τόσο δύσκολες συνθήκες, να κάνουμε εμείς σήμερα οι ΚΝίτες μαθητές;», ήρθε η ερώτηση, που έστρωσε το δρόμο για να συμπυκνώσουν οι ομιλητές τα συμπεράσματα που πρέπει να κρατάμε για την πάλη του σήμερα.

Παίρνοντας το λόγο, ο Σ. Κωτσαντής κάλεσε: «Σήμερα αυτό που πρέπει να κάνετε, με βάση και την πείρα εκείνη, είναι: Πρώτον, να ξέρετε το χώρο σας. Αλλιώς δεν γίνεται, άμα δεν ξέρετε ας πούμε τα παιδιά του σχολείου σας, πώς σκέφτονται, τι κάνουν... Δεύτερον, πρέπει να ξέρετε ποια είναι τα ενδιαφέροντά τους, για να πιαστείτε από αυτά, για να τα μπολιάσετε με τις γενικότερες ιδέες μας. Πάντα υπάρχουν κάποιες ιεραρχήσεις και κάποια αιτήματα αιχμής, π.χ. τότε υπήρχαν οι κανονισμοί της χούντας στα σχολεία, που έβαζαν τα σχολεία να λειτουργούν με τη λογική του στρατώνα... Αυτό ήταν ένα από τα αιτήματα αιχμής τότε. Και σήμερα υπάρχουν αντιστοίχως αιτήματα αιχμής, όπως οι ελλείψεις εκπαιδευτικών, χρηματοδότησης κ.λπ.». Κάλεσε επίσης τους ΚΝίτες μαθητές: «Να συζητάτε στις Οργανώσεις αυτήν την πείρα, να συζητάτε στην ΟΒ τι βγαίνει από τη συζήτηση με τους μαθητές, πώς μπορούμε να οργανώσουμε καλύτερα τη δράση μας»... Κι ακόμα, συμβούλεψε να μελετούν τον «Οδηγητή» και να τον αξιοποιούν, δίνοντας αντίστοιχα παραδείγματα από το πώς αξιοποιούσαν και αναπαρήγαν άρθρα του παράνομου «Οδηγητή» την περίοδο της δικτατορίας, ενώ επέμεινε, συμβουλεύοντας τους μαθητές να παρεμβαίνουν στο πλαίσιο των κατευθύνσεων της Οργάνωσης, αλλά και με πνεύμα πρωτοβουλίας, χωρίς να τα περιμένουν όλα από την καθοδήγηση.

Και ο Δ. Γόντικας τους κάλεσε και μέσα στα σχολεία να ανοίξουν τη συζήτηση για την προοπτική με γνώμονα «τις ανάγκες των λαϊκών οικογενειών και τις δικές σας», όπως είπε χαρακτηριστικά.