Μετά την απόσυρση πριν από μερικούς μήνες του σοβιετικής κατασκευής ρωσικού διαστημικού σταθμού «Μιρ», ο Διεθνής Διαστημικός Σταθμός (ΔΔΣ) είναι σήμερα το μοναδικό μόνιμα επανδρωμένο διαστημικό όχημα σε τροχιά, που έχει στη διάθεσή της η ανθρωπότητα, ή για να είμαστε πιο ακριβείς, μερικές από τις πιο πλούσιες και ισχυρές χώρες της Γης. Στην κατασκευή του συμμετέχουν οι ΗΠΑ, η Ρωσία, ο Καναδάς, η Ιαπωνία και η Ευρωπαϊκή Ενωση (μόνο οι χώρες - μέλη της που συμβάλουν στη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Υπηρεσίας). Αυτές θα είναι και οι χώρες που θα έχουν την εκμετάλλευση του σταθμού, για τη διεξαγωγή επιστημονικών πειραμάτων, μερικά από τα οποία στοχεύουν στην προετοιμασία της παραπέρα επανδρωμένης εξερεύνησης του Διαστήματος και τη βασική έρευνα, ενώ άλλα - τα περισσότερα - σε τεχνολογικές εφαρμογές επιστημονικού και εμπορικού ενδιαφέροντος.

Οι ΗΠΑ, μονομερώς και χωρίς να έρθουν σε κάποια συνεννόηση με τους εταίρους τους σ' αυτή τη μεγάλη διεθνή προσπάθεια που αποτελεί ο ΔΔΣ, αποφάσισαν να μην τηρήσουν τις συμφωνίες και τις δεσμεύσεις τους για την κατασκευή μεταξύ άλλων και δύο κρίσιμων τμημάτων του σταθμού, που θα επέτρεπαν από το 2002 τη λειτουργία του με μόνιμο επταμελές πλήρωμα και τη διεξαγωγή των προβλεπόμενων επιστημονικών πειραμάτων. Σαν αποτέλεσμα, γίνεται εξαιρετικά αμφίβολη η δυνατότητα συμμετοχής με κοσμοναύτες - και η πραγματοποίηση του δικού τους προγράμματος ερευνών - των λιγότερο ισχυρών μερών της συμφωνίας, δηλαδή της Ευρωπαϊκής Ενωσης, του Καναδά και της Ιαπωνίας. Στο επταμελές πλήρωμα θα υπήρχαν τρεις Αμερικανοί, τρεις Ρώσοι και ένας κοσμοναύτης από τους άλλους εταίρους. Χωρίς το δεύτερο διαμέρισμα διαμονής και το όχημα επιστροφής πληρώματος σε περίπτωση ανάγκης, που θα κατασκεύαζε η NASA, δεν είναι δυνατή η μόνιμη παραμονή στο ΔΔΣ περισσότερων των τριών κοσμοναυτών.

Φυσικό επακόλουθο ήταν η επίσημη διαμαρτυρία των εταίρων προς την... αυτοκρατορική διοίκηση. Σε υψηλού επιπέδου διπλωματική νότα που επιδόθηκε στο υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ την 1η Νοέμβρη, η καναδική κυβέρνηση δηλώνει ότι «πιστεύει πως η NASA δεν είναι ικανή να φέρει το βάρος της εκπλήρωσης των υποχρεώσεών της», σύμφωνα με τις διεθνείς συμφωνίες για τη συμμετοχή των εταίρων στο πρόγραμμα του ΔΔΣ. Ο Καναδάς ζητά τη σύγκληση το ταχύτερο σώματος υψηλού επιπέδου, αποτελούμενου από εκπροσώπους όλων των εταίρων. Με επιστολή του στις 2 Νοέμβρη, ο Χέρμπερτ Ντιλ, εκπρόσωπος της αρμόδιας διακυβερνητικής επιτροπής της ΕΕ για τον ΔΔΣ, υπενθύμισε με τη σειρά του στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τις συμφωνίες για το σταθμό. Η τρέχουσα κατάσταση του προϋπολογισμού των ΗΠΑ, μαζί με τα ευρήματα της ειδικής επιτροπής που εξέτασε τις πολιτικές διαχείρισης της NASA γύρω από τον ΔΔΣ, «δημιουργούν σημαντικές ανησυχίες» στην Ευρώπη, έγραφε στην επιστολή του, συμπληρώνοντας: οι συμφωνίες για τον ΔΔΣ «είναι σαφείς ως προς τις υποχρεώσεις του κάθε εταίρου».

Εντονες πιέσεις, για να δεχτεί η NASA τις ρωσικές προτάσεις για έξοδο από την κρίση υπερβάσεων κόστους στην οποία έχει περιπέσει, ασκούν τον τελευταίο καιρό οι εκπρόσωποι του ρωσικού διαστημικού προγράμματος. Ο εκπρόσωπος της Ρωσικής Υπηρεσίας Αεροπορίας και Διαστήματος (Ροσάβιακοσμος) προειδοποίησε τη NASA, ότι αν δε διασαφηνίσει σύντομα την πολιτική της γύρω από το μέλλον της ρωσικής συμμετοχής στην κατασκευή του ΔΔΣ, οι Αμερικανοί αστροναύτες ίσως δυσκολευτούν να πετύχουν μακρόχρονη παραμονή τους στο σταθμό. Με επιστολή που έστειλε πριν ένα μήνα, η ρωσική υπηρεσία πληροφορεί τις ΗΠΑ ότι με τη λήξη της συμβατικής της υποχρέωσης το Γενάρη του 2005, η Ρωσία θα πάψει να παρέχει το διαστημόπλοιο «Σογιούζ» σαν σωστική λέμβο για ξένους αστροναύτες που θα επιβαίνουν στο ΔΔΣ. Από κει και πέρα, το «Σογιούζ» θα χρησιμοποιείται μόνο για το ρωσικό πρόγραμμα επιστημονικών ερευνών στο σταθμό.

Η NASA προγραμμάτιζε την κατασκευή του οχήματος διάσωσης με κωδικό όνομα X-38 και δυνατότητα μεταφοράς 7 αστροναυτών, αλλά οι περικοπές στον προϋπολογισμό της την οδήγησαν στην εγκατάλειψή του, μαζί με τα άλλα τμήματα του σταθμού που είχε αναλάβει. Τώρα η Ρωσία θέλει να της πουλήσει ένα «Σογιούζ» μαζί με το κατάλληλο τμήμα που θα προσαρμοστεί στο αμερικάνικο τμήμα του ΔΔΣ, για να συνδέεται σ' αυτό το «Σογιούζ». Αν και είναι πιο οικονομική λύση και ίσως η μόνη εφικτή με αυτόν τον προϋπολογισμό, η NASA θεωρείται απίθανο να δεχτεί τη ρωσική πρόταση, αφού ήδη το αμερικανικό Κογκρέσο την έχει επιπλήξει ότι άφησε παραπάνω απ' ό,τι έπρεπε τη Ρωσία να ελέγχει το πρόγραμμα του ΔΔΣ. Πρέπει να σημειωθεί, πως ακόμα κι αν ακολουθηθεί η ρωσική πρόταση και εφόσον κατασκευαστεί και το κατάλληλο διαμέρισμα διαμονής, το μόνιμο πλήρωμα θα μπορεί να είναι εξαμελές και όχι εφταμελές (γιατί κάθε «Σογιούζ» μπορεί να μεταφέρει μέχρι τρία άτομα), οπότε και πάλι οι μικρότεροι εταίροι μένουν απέξω.

Για τις επιπτώσεις των προβλημάτων που αντιμετωπίζει η NASA και της στάσης των ΗΠΑ στα θέματα του ΔΔΣ είναι χαρακτηριστική η γνώμη του Τζον Λόγκστον, διευθυντή του Ινστιτούτου Διαστημικής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Τζορτζ Ουάσιγκτον: «Η μέχρι τώρα εμπειρία από το σταθμό, είναι ότι έχουμε δυσκολέψει πάρα πολύ τους εταίρους της Αμερικής. Το πρόγραμμα του σταθμού θα στείλει ανάμεικτα μηνύματα για τυχόν μελλοντικές μεγάλης κλίμακας διεθνείς συνεργασίες.... Θα το σκεφτούν δυο φορές, και καλά θα κάνουν, να ξανασυμμετάσχουν σε μακρόπνοες, χωρίς ημερομηνία λήξης κοινοπραξίες μαζί μας, στις οποίες θα εξαρτώνται από τις επιδόσεις μας».

Τη NASA κατατρύχουν και άλλα σοβαρά προβλήματα. Ο στόλος των Διαστημικών Λεωφορείων πλησιάζει το όριο ηλικίας και με τα περιορισμένα κονδύλια για επισκευές ένα νέο ατύχημα τύπου «Τσάλεντζερ» θα ήταν καταστροφικό για την αμερικανική διαστημική υπηρεσία. Η κυβέρνηση Μπους, έχει κάνει σαφές ότι δε θα προχωρήσει σε καμιά αύξηση του προϋπολογισμού της, αν μέσα στα δύο επόμενα χρόνια δε βάλει τάξη στα οικονομικά της. Παράλληλα, μετά την παραχώρηση στην κοινοπραξία «Μπόινγκ» και «Λόκχιντ Μάρτιν» των διαδικασιών προετοιμασίας των πτήσεων των Διαστημικών Λεωφορείων, μεθοδεύει τώρα την ιδιωτικοποίηση των ίδιων των διαστημοπλοίων και των μέσων εκτόξευσής τους, με παράλληλη μετακίνηση στον ιδιωτικό τομέα σημαντικού αριθμού του προσωπικού της NASA, μεταξύ τους και των αστροναυτών! Στην περίπτωση αυτή, η NASA θα έχει προτεραιότητα στις εκτοξεύσεις από τον ιδιωτικό τομέα, αλλά όχι τον έλεγχό τους.