Το Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ (1918 - 1949) είχε στο επίκεντρό της η συζήτηση που έγινε στο Διήμερο, επίσης το απόγευμα της Παρασκευής, με ομιλητές τον Αρη Πλωμαρίτη, μέλος του ΚΣ της ΚΝΕ και υπεύθυνο της Ιδεολογικής Επιτροπής του ΚΣ, και τον Κώστα Σκολαρίκο, μέλος του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ.

Στην ανάγκη να γίνει το Δοκίμιο αντικείμενο μελέτης για κάθε μέλος της ΚΝΕ αναφέρθηκε ανοίγοντας τη συζήτηση ο Α. Πλωμαρίτης, που τόνισε μεταξύ άλλων τη σημασία μελέτης της Ιστορίας ως επιστήμης, γιατί μέσα από αυτή «δεν γνωρίζουμε μόνο, αλλά κατανοούμε τον κόσμο, την κοινωνία, μπορούμε να δίνουμε εξηγήσεις για το τι συμβαίνει γύρω μας, για το πώς εξελίσσονται τα πράγματα. Μπορούμε και βγάζουμε συμπεράσματα για ποιος είναι ο δικός μας ρόλος μπροστά σε τυχόν εξελίξεις και γεγονότα που αντιμετωπίζουμε (...) Η Ιστορία διδάσκει τον αγώνα για την ανατροπή. Αυτήν την ηρωική Ιστορία τη μελετάμε, θέλουμε να τη μάθουμε σπιθαμή προς σπιθαμή, να οπλιστούμε με την πείρα των επαναστατών που έδρασαν πριν από εμάς για την ίδια υπόθεση που παλεύουμε σήμερα κι εμείς. Τα συμπεράσματα αυτής της Ιστορίας είναι πολύτιμα εφόδια στην καθημερινή προσπάθεια που κάνει κάθε μέλος της ΚΝΕ για πιο μαζική και γερή Οργάνωση σε κάθε χώρο, για το φούντωμα της πάλης και της συλλογικής διεκδίκησης, για να γίνονται όλο και περισσότεροι οι νέοι και οι νέες που παίρνουν πάνω τους την ανασύνταξη του εργατικού κινήματος, της συμμετοχής της νέας βάρδιας της εργατικής τάξης. Από όλα τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι η μελέτη του Δοκιμίου Ιστορίας του ΚΚΕ (1918 - 1949) δεν αφορά κάποιους ειδικούς, αλλά κάθε μέλος της ΚΝΕ, κάθε νέο και νέα που αγωνίζεται για έναν κόσμο χωρίς εκμετάλλευση».

Ξεκαθαρίζοντας ότι «δεν μπορεί να υπάρξει αντικειμενική ιστοριογραφία αν δεν ξεκινά από το γεγονός ότι η κοινωνία είναι ταξικά χωρισμένη», ο Κ. Σκολαρίκος έκανε μια περιγραφή των περιεχομένων στον πρώτο και δεύτερο τόμο του Δοκιμίου, στάθηκε στην αναφορά που γίνεται στην ίδρυση του ΣΕΚΕ και στο βάρος που δίνεται στις σημαντικές ιδεολογικές και πολιτικές μάχες που δόθηκαν στο εσωτερικό του για την επικράτηση της επαναστατικής γραμμής και για την προσχώρησή του στην Κομμουνιστική Διεθνή, στην απαράμιλλα ηρωική δράση του Κόμματος τον Μεσοπόλεμο, επισημαίνοντας: «Η ανάλυση της καπιταλιστικής ανάπτυξης στον Μεσοπόλεμο είναι ιδιαίτερα σημαντική για την κατανόηση της Ιστορίας του Κόμματος και της στρατηγικής που διαμόρφωσε στη διάρκειά του και αργότερα, αφού η υποτίμησή της, σε συνδυασμό με προβληματικές επεξεργασίες της Κομμουνιστικής Διεθνούς, ειδικότερα από τη δεκαετία του 1930 και έπειτα, εμπόδισαν τη διαμόρφωση μιας επαναστατικής στρατηγικής για την κατάκτηση της εργατικής εξουσίας και βαθμιαία συνηγόρησαν στην υιοθέτηση στρατηγικής που απαιτούσε τη διεξαγωγή μιας αστικοδημοκρατικής επανάστασης πριν από τη σοσιαλιστική, επικαλούμενη την καπιταλιστική υπανάπτυξη και τα εκτεταμένα φεουδαρχικά υπολείμματα».

Μίλησε για τους δύο επόμενους τόμους, που αφιερώνονται στη δεκαετία του 1940, «οπότε σημαντικές μάζες της εργατικής τάξης και των φτωχών λαϊκών στρωμάτων εισέβαλαν στο προσκήνιο της Ιστορίας και επιδίωξαν να διαμορφώσουν την τύχη τους. Η μεγάλη σημασία της περιόδου έγκειται στο γεγονός ότι στη διάρκειά της διαμορφώθηκαν αντικειμενικές συνθήκες ώστε ο υποκειμενικός παράγοντας, το επαναστατικό εργατικό κίνημα, υπό την καθοδήγηση του ΚΚΕ να σχεδιάσει και να οργανώσει επαναστατική σοσιαλιστική εξέγερση με στόχο την κατάκτηση της εργατικής εξουσίας».

Εκανε αναφορά στις αστικές δυνάμεις την περίοδο της Κατοχής, που «στο σύνολό τους άφησαν το λαό έρμαιο», και αντίστοιχα στην ενδυνάμωση του ΚΚΕ, που οι δυνάμεις του «είχαν κατορθώσει πριν από την αποχώρηση των κατοχικών στρατευμάτων να απελευθερώσουν σημαντικό τμήμα της χώρας, όπου άρχισαν να διαμορφώνονται λαογέννητοι θεσμοί διοίκησης, Εκπαίδευσης και Δικαιοσύνης». Και συνέχισε: «Η αστική τάξη είχε πεντακάθαρο ότι η ανασυγκρότηση και η θωράκιση του καπιταλιστικού συστήματος απαιτούσε "φωτιά και σίδερο" και ότι η συμμαχία με το ΕΑΜ και το ΚΚΕ σε μια κυβέρνηση "εθνικής ενότητας" ήταν μια κίνηση τακτικής έως ότου διαμορφωθούν εκείνες οι συνθήκες που θα επέτρεπαν μια γενική επίθεση για την ανατροπή του διαμορφωμένου συσχετισμού δυνάμεων. Το μόνο που θα μπορούσε να εμποδίσει τους αστικούς σχεδιασμούς ήταν μια επανάσταση για τη συντριβή της αστικής εξουσίας». Επισήμανε δε ότι «στην περίοδο που αναφερόμαστε, επαναστατική κατάσταση υπήρχε από τους τελευταίους μήνες πριν από την αποχώρηση των Γερμανών έως και τις αρχές του 1946, οπότε συγκροτήθηκε ο ΔΣΕ».

«Το σημαντικότερο ζήτημα που τίθεται και κρίνεται στο Δοκίμιο είναι ότι από το Κόμμα δεν υπήρξε συλλογική εκτίμηση για την ύπαρξη επαναστατικής κατάστασης, ούτε σχεδιάστηκε - οργανώθηκε η σοσιαλιστική επανάσταση. Αιτία ήταν ότι το ΚΚΕ στρατηγικά ήταν εγκλωβισμένο στη λαθεμένη του εκτίμηση για τον ελληνικό καπιταλισμό και στο στόχο της συνεργασίας με μερίδα των αστικών δυνάμεων για την ολοκλήρωση της αστικοδημοκρατικής επανάστασης», τόνισε ο Κ. Σκολαρίκος.

Και παρακάτω σημείωσε: «Συνολικά, εκτιμούμε ότι ο καθοδηγητικός πυρήνας του ΚΚΕ προσανατολιζόταν σε δυναμική αναμέτρηση με τον ταξικό αντίπαλο, δίχως όμως και να έχει ξεκάθαρη στρατηγική επαναστατικής κατάκτησης της εργατικής εξουσίας, ενώ εξαρτούσε την υλοποίηση του σχεδίου του από τη σύμφωνη θέση του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, αλλά και από την πολεμική βοήθειά του. Το ΚΚΕ σωστά επέλεξε τον ένοπλο αγώνα και όχι την υποταγή, αλλά η στρατηγική του αδυναμία εμπόδισε την έγκαιρη μετατροπή του ΕΛΑΣ σε επαναστατικό εργατικό στρατό, την αποφασιστική επιλογή της κατάλληλης στιγμής για σύγκρουση - κατάληψη της Αθήνας, στηριζόμενο στον εσωτερικό συσχετισμό, στον οποίο καταγράφονταν και οι ένοπλες δυνάμεις που διέθετε ή επηρέαζε. Οι ανασταλτικές παρεμβάσεις του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος δεν αναιρούν την παραπάνω εκτίμηση. Αλλωστε, μια ευνοϊκή εξέλιξη του επαναστατικού αγώνα στην Ελλάδα μπορούσε να προκαλέσει και την πιο άμεση στήριξή του από το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα, ώστε να έχει τελικά θετική έκβαση». Αναφέρθηκε επίσης αναλυτικά στη διαπάλη και στις λαθεμένες εκτιμήσεις που επικράτησαν στην Κομμουνιστική Διεθνή, ενώ έκλεισε την ομιλία του με αναφορές στην επίθεση και στις διαστρεβλώσεις της Ιστορίας του ΚΚΕ από το αντικομμουνιστικό και το οπορτουνιστικό ρεύμα.