Κάποια βήματα σε «εύκολα» θέματα για τη διευθέτηση της ενδοϊμπεριαλιστικής σύγκρουσης στην Ανατολική Ουκρανία σημειώθηκαν κατά τη συνάντηση, τη Δευτέρα στο Παρίσι, των τεσσάρων ηγετών του «σχήματος της Νορμανδίας»: Της Γαλλίας Εμανουέλ Μακρόν, της Γερμανίας Αγκελα Μέρκελ, της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν και της Ουκρανίας Βολοντιμίρ Ζελένσκι. Συμφώνησαν να συναντηθούν ξανά σε τέσσερις μήνες «σχετικά με τις πολιτικές συνθήκες και τις συνθήκες ασφάλειας, μεταξύ άλλων για τη διοργάνωση των τοπικών εκλογών», ένα από τα κρίσιμα ζητήματα όπου εκδηλώνεται αντιπαράθεση.

Η τελευταία Σύνοδος Κορυφής του «σχήματος της Νορμανδίας» είχε γίνει το 2016 και όλα αυτά τα χρόνια δεν είχε εφαρμοστεί καμία από τις αποφάσεις που έχουν ληφθεί στο πλαίσιο των συμφωνιών του Μινσκ, μεταξύ της ουκρανικής κυβέρνησης και των αυτοαποκαλούμενων Λαϊκών Δημοκρατιών του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ (Ντονμπάς). Με την ανάληψη της προεδρίας από τον Ζελένσκι, τον περασμένο Μάη, αυξήθηκε η κινητικότητα στις διαπραγματεύσεις σε μια περιοχή όπου διασταυρώνονται τα συμφέροντα διαφόρων ιμπεριαλιστικών κέντρων.

Γαλλία και Γερμανία ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για τη διευθέτηση της σύγκρουσης, η οποία αποτελεί σημαντικό εμπόδιο στην αποκατάσταση των οικονομικών και γεωπολιτικών σχέσεων με τη Ρωσία, αλλά και στην «ευρωατλαντική προοπτική» της Ουκρανίας. Είναι ενδεικτικό ότι Παρίσι και Βερολίνο πρωτοστάτησαν και πέτυχαν την επαναφορά της Ρωσίας στο Συμβούλιο της Ευρώπης, από το οποίο είχε αποπεμφθεί το 2014 εξαιτίας της ενσωμάτωσης της Κριμαίας και της σύγκρουσης στην Ανατολική Ουκρανία.

Γενικότερα, ενώ στο στρατιωτικό σκέλος των συμφωνιών του Μινσκ πραγματοποιείται τους τελευταίους μήνες κάποια πρόοδος, παραμένουν οι δυσκολίες στο πολιτικό σκέλος, δηλαδή σχετικά με το ειδικό καθεστώς του Ντονμπάς, τη διεξαγωγή εκλογών και τον έλεγχο των ουκρανορωσικών συνόρων.

Στο κοινό ανακοινωθέν τους οι τέσσερις ηγέτες καλούν την τριμερή Ομάδα Επαφής (Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη - Ουκρανία - εκπρόσωποι του Ντονμπάς) να εφαρμοστεί μια πλήρης και συνολική κατάπαυση του πυρός στο Ντονμπάς μέχρι τα τέλη του 2019, απόφαση που στο παρελθόν δεν είχε τηρηθεί. Υποστηρίζουν επίσης την εφαρμογή «ενός επικαιροποιημένου σχεδίου αποναρκοθέτησης», ενώ τίθεται και ο στόχος της απόσυρσης βαρέων όπλων από την περιοχή, με απεμπλοκή των στρατευμάτων και του εξοπλισμού μέχρι τις 3/3/2020.

Ηδη έχει προχωρήσει η απεμπλοκή στρατευμάτων στις τρεις «πιλοτικές» περιοχές στη γραμμή επαφής - Στάνιτσα Λουγκάνσκαγια, Ζολότε και Πετρόφσκι - παρά τις έντονες αντιδράσεις από ουκρανικές εθνικιστικές «εθελοντικές πολιτοφυλακές» και «βετεράνους» στρατιωτικούς.

Συμφωνήθηκε επίσης να συνεχιστεί η απελευθέρωση και ανταλλαγή κρατουμένων μεταξύ των δύο πλευρών, με βάση την αρχή «όλοι για όλους». Εχουν πραγματοποιηθεί άλλες δύο ανταλλαγές τους τελευταίους μήνες, συμπεριλαμβανομένων και των 24 Ουκρανών ναυτών που είχαν συλληφθεί στα Στενά του Κερτς πέρυσι.

Η Γερμανίδα καγκελάριος εμφανίστηκε «πολύ ικανοποιημένη» από τη Σύνοδο, λέγοντας ότι «συμφωνήθηκαν ρεαλιστικά πράγματα», ενώ χαρακτήρισε σημαντικό το ότι «σήμερα έχουμε ξεπεράσει την εποχή της ακινησίας».

«Το γεγονός ότι βρισκόμαστε ο ένας δίπλα στον άλλο είναι σημαντικό αποτέλεσμα», σχολίασε ο Εμ. Μακρόν, χαρακτηρίζοντας «ανοιχτή πληγή στην καρδιά της ευρωπαϊκής ηπείρου» τον πόλεμο στην Ανατολική Ουκρανία.

Παρέμεινε πάντως το «αγκάθι» της εφαρμογής του πολιτικού σκέλους των συμφωνιών του Μινσκ (φόρμουλα Σταϊνμάγερ), δηλαδή το ειδικό καθεστώς του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ και η διεξαγωγή τοπικών εκλογών. Παρότι στο κοινό ανακοινωθέν αναφέρεται ότι το ειδικό καθεστώς του Ντονμπάς «είναι απαραίτητο να ενσωματωθεί στην ουκρανική νομοθεσία», η Ουκρανία ζητά έλεγχο των ουκρανορωσικών συνόρων ως προϋπόθεση για τη διεξαγωγή τοπικών εκλογών.

Σχολιάζοντας το αποτέλεσμα της Συνόδου Κορυφής, ο Βολ. Ζελένσκι είπε πως «ήταν πολύ μικρό, θα ήθελα να έχουμε επιλύσει περισσότερα προβλήματα. Εχουμε σοβαρές διαφωνίες για τα σύνορα. Η θέση μας είναι ότι η επανάκτηση του ελέγχου των συνόρων θα πρέπει να πραγματοποιηθεί πριν από τις εκλογές», χαρακτηρίζοντας το θέμα των συνόρων «τη μεγαλύτερη ήττα για την Ουκρανία στις συμφωνίες του Μινσκ». «Η Ουκρανία δεν θα παραδώσει ποτέ τα εδάφη της», δεν θα δεχτεί «την ομοσπονδιοποίηση» και δεν θα επιτρέψει σε κανέναν «να επηρεάσει την φιλοευρωπαϊκή της πορεία προς την ανάπτυξη», τόνισε ο Ουκρανός Πρόεδρος.

Η Ρωσία επιμένει στην εφαρμογή των συμφωνιών του Μινσκ, δηλαδή επιστροφή των συνόρων υπό ουκρανικό έλεγχο μόνο μετά τη διενέργεια τοπικών εκλογών. Οπως δήλωσε χαρακτηριστικά ο Βλ. Πούτιν την επομένη της συνάντησης, αν η Ουκρανία αποκτήσει τον έλεγχο των συνόρων στο Ντονμπάς χωρίς να παρέχει εγγυήσεις προστασίας στους κατοίκους του, «οι εθνικιστές ενδέχεται να πραγματοποιήσουν εκεί μεγάλη σφαγή».

Στην κοινή συνέντευξη Τύπου των τεσσάρων ηγετών, ο Πούτιν ξεκαθάρισε πως «δεν υπάρχει καμία εναλλακτική από την αυστηρή τήρηση των συμφωνιών του Μινσκ που υπογράφτηκαν το 2015» και χαρακτήρισε τη Σύνοδο «σημαντικό βήμα» προς την αποκλιμάκωση και μια «συνολική κατάπαυση του πυρός».

Στο μεταξύ, μετά τη Σύνοδο Κορυφής οι ηγέτες Ρωσίας και Ουκρανίας είχαν διμερή συνάντηση, μεταξύ άλλων για τις εξελισσόμενες διαπραγματεύσεις προκειμένου να ανανεωθεί η σύμβαση διέλευσης ρωσικού φυσικού αερίου μέσω Ουκρανίας. Με την ολοκλήρωση της κατασκευής του ρωσικού αγωγού «Nord Stream 2», που θα καταλήγει στη βόρεια Γερμανία, η διέλευση μέσω Ουκρανίας ενδέχεται να σταματήσει ή να ελαχιστοποιηθεί, κάτι που αξιοποιείται ως μοχλός πίεσης από τη Ρωσία. Αλλωστε ο Ουκρανός Πρόεδρος έχει χαρακτηρίσει τον «Νοrd Stream 2» ένα είδος «άρσης των κυρώσεων» που έχει επιβάλει η ΕΕ στη Ρωσία.

Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι μόλις λίγες ώρες πριν από την έναρξη της Συνόδου, το ρωσικό υπουργείο Εσωτερικών ανακοίνωσε πως περίπου 160.000 κάτοικοι περιοχών του Ντονμπάς έχουν υποβάλει αίτηση για ρωσική υπηκοότητα και περίπου 125.000 έχουν λάβει ρωσικά διαβατήρια. Τον περασμένο Απρίλη η ρωσική κυβέρνηση ενέκρινε νόμο που διευκολύνει τους Ουκρανούς του Ντονμπάς να λάβουν και τη ρωσική υπηκοότητα. Η Ουκρανία διαμαρτύρεται έντονα για το νόμο αυτό, δηλώνοντας ότι δεν θα αναγνωρίσει αυτά τα διαβατήρια, την παράδοση των οποίων ο Ζελένσκι χαρακτήρισε «παράνομη».

Σύμφωνα με αναλυτές στα ρωσικά ΜΜΕ, ο Ουκρανός Πρόεδρος θα συναντήσει «πολλά εμπόδια» σε μια ενδεχόμενη εφαρμογή των συμφωνιών του Μινσκ. Ιδιαίτερα για το ειδικό καθεστώς του Ντονμπάς υπάρχουν «σοβαρές αμφιβολίες ότι θα ενσωματωθεί στην ουκρανική νομοθεσία», καθώς η νέα ουκρανική κυβέρνηση δέχεται μεγάλες πιέσεις από εθνικιστικές - νεοναζιστικές οργανώσεις και από την αντιπολίτευση, με προεξάρχοντα τον τέως Πρόεδρο Πέτρο Ποροσένκο, ο οποίος είχε υπογράψει τις συμφωνίες του Μινσκ και τώρα τις χαρακτηρίζει «συνθηκολόγηση».

Παράλληλα με τους εσωτερικούς πολιτικούς παράγοντες που παρεμποδίζουν τις «ειρηνευτικές διαδικασίες», υπάρχουν και εξωτερικές πιέσεις, από τις ΗΠΑ. «Υπάρχει επιρροή από τις ΗΠΑ. Αρκεί να θυμίσουμε την επίσκεψη στην Ουκρανία, πριν από τη Σύνοδο Κορυφής, του υφυπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ για θέματα Ευρωπαϊκών και Ευρασιατικών Υποθέσεων, Φίλιπ Ρέικερ, ο οποίος πιθανότατα έκανε κάποιες προσαρμογές», σημειώνει το ρωσικό πρακτορείο «TASS».

Πάντως ο Αμερικανός ΥΠΕΞ Μάικ Πομπέο εμφανίστηκε την Τρίτη να αποδέχεται τις συμφωνίες του Μινσκ, μετά από συνάντηση που είχε με τον Ρώσο ομόλογό του, Σεργκέι Λαβρόφ, ο οποίος τον ενημέρωσε διεξοδικά για τα όσα ειπώθηκαν στη Σύνοδο στο Παρίσι μια μέρα πριν.

«Η Ουκρανία ήταν ένα από τα βασικά θέματα των συνομιλιών μας (...) Επανέλαβα στον υπουργό Εξωτερικών Λαβρόφ ότι η Κριμαία ανήκει στην Ουκρανία και ότι η επίλυση της σύγκρουσης στην Ανατολική Ουκρανία αρχίζει με την τήρηση των δεσμεύσεων που προβλέπονται στις συμφωνίες του Μινσκ», δήλωσε ο Πομπέο.

Αλλά και ο Λαβρόφ από την πλευρά του χαρακτήρισε «πρωταρχικής σημασίας» το ότι «η τελική ανακοίνωση των ηγετών της Ρωσίας, της Ουκρανίας, της Γαλλίας και της Γερμανίας επιβεβαιώνει εκ νέου το απαραβίαστο της συμφωνίας του Μινσκ και απαιτεί την πλήρη τήρησή τους».

Να σημειωθεί ότι όταν είχε εκλεγεί ο Ζελένσκι είχε προτείνει τη διεύρυνση του «σχήματος της Νορμανδίας» και με άλλες δυνάμεις, όπως ΗΠΑ και Μ. Βρετανία, κάτι που απορρίφθηκε από όλες τις άλλες πλευρές, ενώ η ουκρανική κυβέρνηση συχνά απειλεί ότι αν οι συμφωνίες του Μινσκ αποδειχθούν αδιέξοδες θα αναζητήσει «άλλες λύσεις», π.χ. ανάπτυξη «ειρηνευτικής αποστολής» του ΟΗΕ.