Στο πλαίσιο της αναζήτησης της ιστορίας και της εξέλιξης του σκακιού που έχουμε ξεκινήσει μέσα από τις σελίδες του «Ριζοσπάστη», δημοσιεύουμε σήμερα το πρώτο μέρος από ένα ενδιαφέρον κείμενο που έστειλε για τη στήλη μας η Σαπφώ Διαμάντη, διερμηνέας, μεταφράστρια Λογοτεχνίας. Στο επόμενο φύλλο θα ακολουθήσει το δεύτερο μέρος.

Σκάκι: Στις περισσότερες γλώσσες λέγεται έτσι, ετυμ. < [sh?h] = βασιλιάς στα αρχ. περσικά (πελβί), σάχης βρε παιδί μου! Εξαίρεση, το ελληνικό (ποιητικότατο) ζατρίκιον, το ισπανικό ajedrez και το πορτογαλικό xadrez, και βέβαια η ίδια λέξη στα χίντι, στα φαρσί, στα αραβικά και τα τουρκικά, όλες της ίδιας ετυμ. (καταπληκτικό;) < πελβί [shatranj] = βασιλικό παιχνίδι. Και βέβαια, τα ελληνικά είναι η μόνη γλώσσα που έχει δύο λέξεις, μία από το [sh?h] > σκάκι (μέσω των Ιταλικών) και μία από το [shatranj] > ζατρίκιον. `Η είμαστε ή δεν είμαστε.

Βασιλιάς: Ιδια έννοια σε όλες ανεξαιρέτως τις γλώσσες. Πάλι καλά. Ετυμ. λατ. γλωσσών < rex, regis = βασιλιάς, φυσικά (από την ίδια ρίζα και η λέξη στα εουσκέρα), αλλά μην ξεχνάμε: rex magnus = Μέγας Βασιλεύς - της Περσίας, βεβαίως... Εμφανής και η ινδοευρωπαϊκή ρίζα, εάν παραβάλλουμε αυτήν την ετυμολογία με τη λέξη στα χίντι. Τέλειο! Τη γερμανική ρίζα της λέξης κρατούν και τα Φιλανδικά, Ολλανδικά, Δανικά, Νορβηγικά, ενώ τα Ουγγρικά τη σλαβική και τα Εβραϊκά την αραβική. Γιατί οι Ρώσοι (και μαζί Σέρβοι, Πολωνοί, Τσέχοι, Ούγγροι και Τούρκοι - 2η λέξη) επιλέγουν τη λέξη ??????και όχι τη λέξη ???; Εξήγηση: η ετυμολογία της λέξης αυτής προέρχεται από τον Καρλομάγνο, λατ. Carolus Magnus = Κάρολος ο Μέγας - Αυτοκράτωρ της Δύσεως ήταν αυτός, όχι παίξε γέλασε... Κάρολος - τσάρος, 1-0.

Βασίλισσα: Ιδια έννοια σε όλες τις λατινικές και γερμανικές γλώσσες, στα χίντι, εβραϊκά, Φιλανδικά, Τουρκικά και Αλβανικά, αλλά και στα Βουλγαρικά, Σερβοκροατικά και Τσεχικά. Στα Ισπανικά και τα Γαλλικά, αλλά και τα εουσκέρα: 2η ονομασία dama/ dame = κυρά, δέσποινα = κυρά μου και βασίλισσά μου, πάνω - κάτω στον Μεσαίωνα. Ιδιάζουσα περίπτωση τα φαρσί και τα Αραβικά, αλλά και τα Ουγγρικά (!) που τη λένε - ούτε λίγο ούτε πολύ - βεζίρη (!!!). Διότι, λέει, δεν υπήρχε βασίλισσα (σύζυγος του βασιλιά), αλλά το χαρέμι του σουλτάνου, του χαλίφ κ.λπ., χωρίς καμία εξουσία - αυτό μας έλειπε! Ποιος ήταν δεύτερος στην ιεραρχία (με εξουσία δηλαδή); Ο βεζίρης βεβαίως (αυτός που ήθελε να γίνει χαλίφης στη θέση του χαλίφη...). Αυτό κι αν είναι διαφορά κουλτούρας! Διότι και οι Τούρκοι τη δανείζονται τη λέξη, δεν υπάρχει στα Τουρκικά λέξη που να σημαίνει βασίλισσα. Αλλο βασίλισσα, άλλο σουλτάνα παιδί μου... Στα Πολωνικά χρησιμοποιείται πρωτίστως η λέξη hetman, που σήμαινε αξιωματικός (λέξη που έχει περιπέσει σε αχρηστία μετά τον 17οαι.) και ως δεύτερη η λέξη που σημαίνει βασίλισσα. Και πάλι οι Ρώσοι: Εχουν ειδική λέξη (δεν λένε ?????? αλλά ?????), η οποία δεν ηχεί και τόσο σλάβικη... Καθόλου σλάβικη μάλιστα... Διότι έχει λέει περσική (μάλιστα) ετυμολογία! Πάει κι η τσαρίνα!