Η πάλη για τον εργάσιμο χρόνο | ΙΣΤΟΡΙΑ

«Η εργάσιμη μέρα είναι η φυσική μονάδα μέτρησης για τη λειτουργία της εργατικής δύναμης...» (Καρλ Μαρξ, «Το Κεφάλαιο», τ. 2ος, σελ. 153).

Από τα πρώτα βήματά του, το εργατικό κίνημα έβαλε στο επίκεντρο της πάλης το ζήτημα του εργάσιμου χρόνου. Στην αρχή με έναν αυθόρμητο τρόπο, εκφράζοντας ουσιαστικά μια πάλη που διεξαγόταν αντικειμενικά, έστω και ασυνείδητα, ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία, από την πλευρά του κεφαλαίου για την επιμήκυνση του χρόνου μέσα στον οποίο οι εργάτες παράγουν την υπεραξία και από την πλευρά των εργατών για τη μείωσή του. Βεβαίως, σε αυτά τα πρώτα βήματα το εργατικό κίνημα δεν είχε τη γνώση και την ικανότητα να συνειδητοποιήσει την πραγματική σημασία, τον χαρακτήρα αυτής της πάλης, πολύ περισσότερο την ουσιαστική διέξοδό της.

Το έργο του επιστημονικού σοσιαλισμού των Κ. Μαρξ και Φρ. Ενγκελς φώτισε στα μέσα του 19ου αιώνα την πραγματικότητα που κρυβόταν πίσω απ' αυτήν την πάλη, που ήδη τότε είχε μετρήσει τα πρώτα θύματα ανάμεσα στους εργάτες, είχε καταγράψει τους πρώτους ηρωικούς αγώνες. Με το έργο τους αποκάλυψαν το μηχανισμό της υπεραξίας, το γεγονός δηλαδή ότι η εργατική δύναμη είναι ένα εμπόρευμα που η κατανάλωσή του δημιουργεί αξία μεγαλύτερη από την αξία του και ότι αυτός ο μηχανισμός βρίσκεται στον πυρήνα της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης.

Η καθιέρωση του 8ωρου ως αποτέλεσμα μακρόχρονων αγώνων της εργατικής τάξης, ως αποτέλεσμα της ανόδου και πολιτικής χειραφέτησης του εργατικού κινήματος, πολύ περισσότερο μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 και την κατάκτηση της εργατικής εξουσίας, ήταν μια σημαντική νίκη για το εργατικό κίνημα, που βεβαίως δεν αναίρεσε τον εκμεταλλευτικό χαρακτήρα του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Το ζήτημα του εργάσιμου χρόνου αναδύθηκε σε νέες συνθήκες της καπιταλιστικής ανάπτυξης, και μάλιστα στο έδαφος αρνητικών συσχετισμών για το εργατικό κίνημα μετά τις αντεπαναστατικές εξελίξεις στα τέλη της δεκαετίας του 1980 - αρχές του 1990.

Νέα επιστημονικά - τεχνολογικά δεδομένα, νέες μέθοδοι οργάνωσης της παραγωγής και νέοι μαζικοί κλάδοι στην καπιταλιστική οικονομία έφεραν πολιτικές διευθέτησης του εργάσιμου χρόνου, με σταθερό όμως τον κύριο στόχο, την επιμήκυνση δηλαδή του μέρους του εργάσιμου χρόνου κατά το οποίο ο μισθωτός δουλεύει για το κεφάλαιο και όχι για τον «εαυτό του».

Σήμερα, με ακόμα πιο σύγχρονες μεθόδους εργασίας, στις συνθήκες των ψηφιακών τεχνολογιών και της λεγόμενης 4ης βιομηχανικής επανάστασης, συντελούνται νέες αντιδραστικές αναδιαρθρώσεις. Χαρακτηριστική είναι η τηλεργασία, που αξιοποιείται σε μια σειρά κλάδους της παραγωγής και γενικεύεται με αφορμή και την πανδημία. Την ίδια στιγμή που οι δυνατότητες της τεχνολογίας και της παραγωγής δείχνουν την τάση για «απελευθέρωση του χρόνου», για μείωση του εργάσιμου χρόνου, σε συνδυασμό με τη διεύρυνση των εργασιακών δικαιωμάτων, την αύξηση των μισθών, την εξασφάλιση σταθερής εργασίας, συμβαίνουν ακριβώς τα αντίθετα.

Σήμερα αποδεικνύεται ότι το εργατικό κίνημα στην πάλη του, στον σύγχρονη αγώνα του χρειάζεται να γράψει στις σημαίες του αιτήματα που να εκφράζουν τις σύγχρονες ανάγκες και τα δικαιώματα της εποχής, δίνοντας και σήμερα τη μάχη για τον εργάσιμο χρόνο, για νέες κατακτήσεις και δικαιώματα. Ταυτόχρονα με αυτόν τον αγώνα, που αποτελεί σχολείο της αντιπαράθεσης των εργαζομένων, των μισθωτών με το κεφάλαιο, ανεξαρτήτως ειδικότητας και κλάδου, δεν μπορούμε παρά να επισημάνουμε την επικαιρότητα του κειμένου του Ενγκελς από τη μακρινή Πρωτομαγιά του 1881:

«Δίκαιος μισθός για δίκαιη εργάσιμη ημέρα! Πολλά θα μπορούσε να πει κάποιος και για τη δίκαιη εργάσιμη μέρα, δικαιοσύνη που είναι ίδια και απαράλλαχτη με τη δικαιοσύνη για το μισθό. Αλλά αυτό είμαστε αναγκασμένοι να το αφήσουμε για κάποια άλλη φορά. Από τα παραπάνω, γίνεται απολύτως ξεκάθαρο ότι το παλιό σύνθημα έφαγε τα ψωμιά του και είναι αμφίβολο αν μας κάνει για σήμερα. Η δικαιοσύνη της πολιτικής οικονομίας, όσο η τελευταία εκφράζει πιστά τους νόμους, με τους οποίους διοικείται η σημερινή κοινωνία, είναι η δικαιοσύνη που τάσσεται εξολοκλήρου με τη μια πλευρά. Με την πλευρά του κεφαλαίου. Ας θάψουμε λοιπόν για πάντα το παλιό σύνθημα και ας το αντικαταστήσουμε με το εξής: Τα μέσα εργασίας - πρώτες ύλες, φάμπρικες μηχανές - στην ιδιοκτησία των ίδιων των εργατών».

(Φρ. Ενγκελς, άρθρο στην εφημερίδα «Labour Standard», 1-2 Μάη 1881)