Οι ετήσιες εκθέσεις των αρμόδιων φορέων στη χώρα μας που μελετούν το κοινωνικό φαινόμενο των ναρκωτικών (ΕΚΤΕΠΝ, ΕΠΙΨΥ), αλλά και οι ετήσιοι απολογισμοί δράσης θεραπευτικών προγραμμάτων (ΚΕΘΕΑ, «18 Ανω», «ΠΕΘΕΑ Αργώ», ΟΚΑΝΑ, Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας), όπως κι αν μελετηθούν, συνηγορούν σε ένα βασικό συμπέρασμα: Στην αποτυχία της αστικής διαχείρισης του προβλήματος των ναρκωτικών στη χώρα μας.

Είναι όμως όντως μια χρόνια αποτυχημένη πολιτική διαχείρισης της τοξικοεξάρτησης στη χώρα μας, ή είναι από τη φύση της αποτυχημένη η αντιμετώπιση της τοξικοεξάρτησης ως κοινωνικού φαινομένου στον καπιταλισμό; Η δεύτερη υπόθεση είναι αυτή που καθορίζει και την πρώτη. Το κοινωνικοοικονομικό σύστημα έχει καθοριστικό ρόλο στη χρήση ναρκωτικών ουσιών και οι αλλαγές που συντελούνται σ' αυτό επηρεάζουν τη χρήση ουσιών, τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά.

Το φαινόμενο της χρήσης και της εξάρτησης από ψυχοδραστικές ουσίες είναι ακραίο πολυπαραγοντικό φαινόμενο κοινωνικής αλλοτρίωσης, που αντανακλά την εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης και την εμπορευματοποίηση ως βασικά στοιχεία της καπιταλιστικής δομής της οικονομίας και της κοινωνίας. Ειδικά στην εποχή μας, που η αποξένωση και ο ανταγωνισμός εμφανίζονται στην πιο οξυμένη μορφή τους, αντικειμενικά στην πιο οξυμένη μορφή της εμφανίζεται και η τοξικοεξάρτηση, ως παράγωγο στοιχείο του ίδιου του καπιταλιστικού συστήματος.

Σ' αυτήν τη συνθήκη έρχεται να προστεθεί και η σύμπνοια των αστικών κομμάτων στη χώρα μας, που συμφωνούν στην ιατρικοποίηση του κοινωνικού φαινομένου των ναρκωτικών και έχουν συμβάλει με τις θέσεις τους και με νόμους που από κοινού έχουν ψηφίσει τις δύο τελευταίες δεκαετίες. Αυτή η σύμπνοια και η νομοθετική σκυταλοδρομία έχουν ανοίξει το δρόμο στη χώρα μας για τη νομιμοποίηση ναρκωτικών, την υποβάθμιση των δομών πρόληψης - θεραπείας - κοινωνικής επανένταξης και την ιδιωτικοποίησή τους.

Οι τάσεις στη χρήση ναρκωτικών στη χώρα μας και ο τρόπος που έχουν διαχρονικά καθοριστεί από κυβερνητικές επιλογές επιβεβαιώνουν ότι η χρήση και η εξάρτηση από ναρκωτικές ουσίες δεν είναι ένα στατικό φαινόμενο. Ως κοινωνικό φαινόμενο, πρέπει να προσεγγίζεται ως ένα δυναμικό και σε διαρκή εναλλαγή φαινόμενο, πάντα όμως στην αιτιακή του βάση και πώς αυτή καθορίζεται από τις κοινωνικές σχέσεις του ατόμου και τις σχέσεις παραγωγής που επικρατούν. Την τελευταία δεκαετία στη χώρα μας παρατηρούνται αλλαγές στη χρήση ναρκωτικών, χωρίς να αλλάζει βέβαια η αιτιακή βάση της τοξικοεξάρτησης.

Κύρια χαρακτηριστικά στη χώρα μας σήμερα είναι η πολυτοξικοεξάρτηση, δηλαδή η παράλληλη χρήση διαφορετικών ουσιών, η άνοδος της χρήσης κάνναβης τόσο στον μαθητικό όσο και στον γενικό πληθυσμό, η αύξηση της χρήσης κοκαΐνης, η μείωση της χρήσης ηρωίνης και κυρίως της ενέσιμης χρήσης της, η παραμονή περισσότερα χρόνια στη χρήση μέχρι την εισαγωγή σε θεραπευτικό πρόγραμμα, η παραμονή περισσότερο χρόνο στο θεραπευτικό πρόγραμμα μέχρι τη θεραπεία, η άνοδος των υποτροπών, αφού όλο και αυξάνεται ο αριθμός των πρώην χρηστών που προσεγγίζουν ξανά κάποιο θεραπευτικό πρόγραμμα. Σήμερα στη χώρα μας διευρύνεται ένας γηράσκων πληθυσμός εξαρτημένων από ναρκωτικά, που μένουν στάσιμοι πολλά χρόνια στη χρήση, ενώ προστίθενται όλο και περισσότεροι νέοι σε ηλικία χρήστες ναρκωτικών, εξαρτημένοι κυρίως από κάνναβη και νέα συνθετικά ναρκωτικά.

Η αντι-ναρκωτική πολιτική οφείλει να λαμβάνει υπόψη της την αιτιακή βάση της ροπής προς τα ναρκωτικά μέσα σε ένα πολυπαραγοντικό πλέγμα αιτιών, που δεν μένει σταθερό σε χρόνο και τόπο. Για παράδειγμα, μια βασική συνέπεια της καπιταλιστικής κρίσης της προηγούμενης δεκαετίας ήταν στη χώρα μας η αύξηση της χρήσης στους ανέργους και η στροφή αρκετών ήδη χρηστών σε νέα, φτηνά και πολύ επικίνδυνα ναρκωτικά. Επίσης έχει παρατηρηθεί άνοδος της χρήσης ουσιών σε νεαρές ηλικίες σε τουριστικές περιοχές τους καλοκαιρινούς μήνες, συνδυάζοντας τη χρήση με τη διασκέδαση. Σήμερα, με την πανδημία του κορονοϊού, τα lockdowns και την άνοδο τη κοινωνικής απομόνωσης, παρατηρείται άνοδος της χρήσης κοκαΐνης στα μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας.

Τα στοιχεία αυτά δείχνουν τη σχέση της χρήσης ναρκωτικών με τον τρόπο ζωής που καθορίζεται από το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα (ανεργία, προβολή της χρήσης ουσιών ως τρόπου διασκέδασης, μη ύπαρξη μέτρων για την προστασία της δημόσιας υγείας, εμπορευματοποίηση των κοινωνικών αναγκών). Από την άλλη, επιβεβαιώνουν την ανάγκη ενίσχυσης της Πρόληψης, ειδικά σε πληθυσμούς που ακόμα δεν έχουν πειραματιστεί με τις ουσίες, αλλά και γιατί η Πρόληψη πρέπει να βασίζεται στις κοινωνικές σχέσεις που διαμορφώνει ο άνθρωπος, λαμβάνοντας υπόψη στοιχεία όπως η ηλικία, η περιοχή, το σύνολο του κοινωνικού πλαισίου όπου διαμορφώνεται η προσωπικότητα.

Στη χώρα μας η ανησυχητική άνοδος της χρήσης ναρκωτικών από όλο και πιο νεαρή ηλικία, το στοιχείο ότι 1,2% των μαθητών έχουν ξεκινήσει τη χρήση ναρκωτικών πριν από τα 13 έτη, ότι περίπου το 50% των μαθητών θεωρούν ακίνδυνη τη χρήση κάνναβης, είναι εξέλιξη που φέρει τη σφραγίδα των κυβερνήσεων των τελευταίων χρόνων. ΠΑΣΟΚ, ΣΥΡΙΖΑ και ΝΔ από κοινού έχουν ρίξει πολύ «νερό στο μύλο» της αθώωσης της κάνναβης ως ναρκωτικού, τόσο με ευθεία επιχείρηση της νομιμοποίησης της ευφορικής χρήσης της - «Ο καθένας να έχει και μια γλάστρα με κάνναβη στο μπαλκόνι του» (Γ. Παπανδρέου), ημερίδες Νεολαίας ΣΥΡΙΖΑ για τη νομιμοποίηση της κάνναβης και συμμετοχή στα ναρκωφεστιβάλ - όσο και με αθώωσή της ως προϊόντος με «επενδυτικό ενδιαφέρον» για τη χώρα, για την ανάκαμψη της καπιταλιστικής κερδοφορίας της ελληνικής οικονομίας.

Στον καπιταλισμό τα πάντα είναι εμπόρευμα και όλα μετριούνται με το ποσοστό κέρδους που μπορούν να αποφέρουν. Ετσι αντιμετωπίζονται και τα ναρκωτικά, ως εμπόρευμα με τεράστια κερδοφορία και δυνατότητες διοχέτευσης κεφαλαίων σε νέες, πιο κερδοφόρες επενδύσεις.

Η ιστορία έχει αποδείξει ότι το πότε μια ουσία θα αφαιρείται από τον πίνακα των ναρκωτικών και πότε θα ξαναχαρακτηρίζεται ναρκωτικό, εξαρτάται αποκλειστικά από την ανάγκη για κερδοφορία που έχει το κεφάλαιο σε κάθε εποχή και όχι από τις επιπτώσεις που έχει η ουσία στην υγεία του χρήστη ή στην κοινωνική ζωή. Σήμερα η κάνναβη είναι σε τροχιά πλήρους νομιμοποίησης, γιατί αποφέρει τεράστια κέρδη ως «αθώο εμπόρευμα» σε κλάδους της οικονομίας όπως η Φαρμακοβιομηχανία ή τα Τρόφιμα - Ποτά, ανεξάρτητα από το ότι έχει διπλασιαστεί ο αριθμός όσων στη χώρα μας εντάσσονται σε πρόγραμμα θεραπείας για εξάρτηση από κάνναβη.

Η κερδοφορία του κεφαλαίου επίσης είναι αυτή που «δίνει γραμμή» και στον τρόπο που θα αντιμετωπίζεται στη χώρα μας το πρόβλημα των ναρκωτικών. Ενώ όλες οι εκθέσεις στη χώρα μας δείχνουν ότι μειώνεται η χρήση της ενέσιμης χρήσης ηρωίνης (ΧΕΝ) και σήμερα αντιπροσωπεύει μια υπο-ομάδα χρηστών, που αντιστοιχεί σε 1 στους 4 χρήστες ηρωίνης, με περίπου 3.300 ενέσιμους χρήστες, πρώτα ο ΣΥΡΙΖΑ και στη συνέχεια η ΝΔ νομοθέτησαν από κοινού τους Χώρους Εποπτευόμενης Χρήσης (ΧΕΧ), δηλαδή χώρους όπου ο χρήστης θα μπορεί νόμιμα να κάνει χρήση ενέσιμης ηρωίνης με παρουσία ιατρού και χορήγηση σύριγγας από το κράτος.

Η νομοθέτηση των ΧΕΧ δεν έχει στο επίκεντρο τη θεραπεία, ούτε καν την ουσιαστική «μείωση της βλάβης», αλλά την προστασία του τουριστικού κεφαλαίου της πρωτεύουσας από την απώλεια κερδών, στοχεύοντας στο «μάντρωμα» των χρηστών - αφού το 50% των ενέσιμων χρηστών βρίσκονται στην Αττική - ώστε να «καθαρίσει» η τουριστική εικόνα της Αθήνας.

Στη χώρα μας ακολουθείται το παράδειγμα άλλων τουριστικών προορισμών (π.χ. Βερολίνο), με τους ΧΕΧ να έχουν μετατραπεί σε χώρους χρήσης όλων των ναρκωτικών και όχι της ενέσιμης χρήσης όπως αρχικά στόχευαν, αθωώνοντας συνολικά τη χρήση, έχοντας παράλληλα μετατρέψει υποβαθμισμένες περιοχές σε γκέτο εμπορίας ναρκωτικών γύρω από τους ΧΕΧ.

Σήμερα στη χώρα μας πάνω από 7 στους 10 χρήστες δηλώνουν πολυτοξικοεξαρτημένοι, δηλαδή ότι κάνουν παράλληλη χρήση πολλών ουσιών, εντούτοις επίσημη κυβερνητική πολιτική παραμένει η «μείωση της βλάβης» και η στήριξη των προγραμμάτων με υποκατάστατα ηρωίνης που απευθύνονται σε μια μόνο ουσία. Τα «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα βρίσκονται σε διαρκή υποβάθμιση από το κράτος, με κύριο στοιχείο την υποστελέχωση και την υποχρηματοδότηση. Σήμερα, από όσους χρήστες είναι σε πρόγραμμα θεραπείας στη χώρα μας, το 73% είναι σε πρόγραμμα με υποκατάστατο ηρωίνης και το 20% σε «στεγνό» θεραπευτικό πρόγραμμα, στοιχείο που φανερώνει και την υποκρισία της εκάστοτε κυβερνητικής πολιτικής για τη στήριξη των χρηστών.

Στον αντίποδα της αστικής διαχείρισης της χρήσης και της εξάρτησης από ναρκωτικές ουσίες στη χώρα μας, το ΚΚΕ, μελετώντας το κοινωνικό πρόβλημα των ναρκωτικών ως πολυπαραγοντικό φαινόμενο, προβάλλει ένα σύνολο θέσεων για την ενεργοποίηση της ταξικής ιδεολογικοπολιτικής συνείδησης των νέων και του λαού.

Θέλουμε ο νέος άνθρωπος να αντιμετωπίζει με αγωνιστική στάση τα προβλήματα και τα αδιέξοδα που γεννά στη ζωή του ο καπιταλισμός, να παλεύει και να αγωνίζεται για να φέρει τη ζωή στο ύψος των δικών του αναγκών. Αυτό ισχύει και για τους ήδη χρήστες και εξαρτημένους, που το κράτος οφείλει να τους παρέχει όλα τα μέσα για να ξαναπάρουν τη ζωή στα χέρια τους. Γι' αυτό και το ΚΚΕ προβάλλει ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο αιτημάτων σε όλο το φάσμα της πρόληψης, της θεραπείας, της κοινωνικής επανένταξης και της έρευνας. Ενα πλαίσιο αιτημάτων που θέτει στο επίκεντρο τις αιτίες του φαινομένου και τις σύγχρονες ανάγκες του ανθρώπου.

Ξέρουμε ότι η τοξικοεξάρτηση ως κοινωνικό φαινόμενο στον καπιταλισμό δεν εξαλείφεται. Η λύση του προβλήματος βρίσκεται στην ανατροπή των κοινωνικοοικονομικών σχέσεων που το γεννούν και το αναπαράγουν. Αυτό δεν σημαίνει ότι στεκόμαστε μοιρολατρικά απέναντι στο φαινόμενο σήμερα, αντίθετα διεκδικούμε ολοκληρωμένη πρόληψη, θεραπεία, κοινωνική επανένταξη και έρευνα, με ενιαία αντίληψη από την οποία πρέπει να διακατέχονται, λαμβάνοντας υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του χρήστη σήμερα και τα αιτία που τον έστρεψαν στη χρήση.

Διεκδικούμε με ευθύνη του κράτους να παρθούν όλα τα απαραίτητα μέτρα ώστε κάθε άνθρωπος που βαδίζει στο μονοπάτι των ναρκωτικών να έχει τη δυνατότητα να ξαναβαδίσει στο μονοπάτι της κοινωνικής ζωής και δράσης. Διεκδικούμε μια κεντρικά σχεδιασμένη, δημόσια και δωρεάν για όλους αντι-ναρκωτική πολιτική, στραμμένη στις αιτίες του φαινομένου στις δοσμένες κοινωνικές και οικονομικές σχέσεις, και όχι μια αποσπασματική διαχείριση του προβλήματος που έχουμε τις τελευταίες δεκαετίες, με ευθύνη όλων των αστικών κυβερνήσεων.