Συζήτηση με τον Κωστή Μπορμπότη, μέλος της Ιδεολογικής Επιτροπής της ΚΕ του ΚΚΕ
Οπως σημειωνόταν στο 18ο Συνέδριο, όπου το ΚΚΕ μελέτησε συλλογικά αυτά τα ζητήματα: «Mελετάμε τη σκληρή πορεία της ταξικής πάλης για το πέρασμα στη νέα κοινωνία, για τη θεμελίωση και ανάπτυξή της, για την επέκταση και εμβάθυνση των νέων σχέσεων παραγωγής - κατανομής και όλων των κοινωνικών σχέσεων και τη διαμόρφωση του νέου ανθρώπου. Aναδεικνύουμε τις αντιφάσεις, τα λάθη και τις παρεκκλίσεις υπό την πίεση και του διεθνούς συσχετισμού δυνάμεων, χωρίς να οδηγούμαστε στον μηδενισμό. Τα βλέπουμε κριτικά και αυτοκριτικά, για να γίνει το KKE, ως τμήμα του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος, ισχυρότερο στην πάλη για την ανατροπή του καπιταλισμού, για τη σοσιαλιστική οικοδόμηση».
Με το 18ο Συνέδριο το ΚΚΕ έβαλε βάσεις, χαράσσοντας μια πορεία μακρόπνοων καθηκόντων και προγραμματικής ισχυροποίησης. Μέχρι σήμερα αυτή η προσπάθεια συνεχίζεται, καθώς αποτελεί συστατικό στοιχείο της κομμουνιστικής φυσιογνωμίας και του επαναστατικού χαρακτήρα του Κόμματος.
Για το πώς αυτή η προσπάθεια έχει αποτυπωθεί τα τελευταία χρόνια, μέσα από τις εκδόσεις της «Σύγχρονης Εποχής» αλλά και την πλούσια αρθρογραφία που περιλαμβάνεται στην ΚΟΜΕΠ, ο «Ριζοσπάστης» συζήτησε με τον Κωστή Μπορμπότη, μέλος της Ιδεολογικής Επιτροπής της ΚΕ του ΚΚΕ. Η συζήτηση έχει ως εξής.
-- Στην εκδοτική δραστηριότητα του Κόμματος, τα ζητήματα μελέτης της πείρας της σοσιαλιστικής οικοδόμησης βρίσκονται σταθερά στο «προσκήνιο». Ποια είναι η σημασία αυτής της προσπάθειας τόσα χρόνια μετά;
Κ.Μπ.: Το κομμουνιστικό κίνημα σήμερα, αν και έχει βιώσει ένα ιστορικό πλήγμα από τις αντεπαναστατικές ανατροπές που συνέβησαν πριν 30 χρόνια, έχει ταυτόχρονα αποκτήσει και ένα μοναδικό εφόδιο, το οποίο μάλιστα καμία προηγούμενη γενιά δεν είχε στη διάθεσή της: Την πείρα που διαμορφώθηκε στα πάνω από 70 χρόνια σοσιαλιστικής οικοδόμησης.
-- Ενα σημαντικό ζήτημα που αναδεικνύεται μέσα και από την εκδοτική δραστηριότητα αφορά στην πορεία της σοσιαλιστικής οικονομίας. Ποια συμπεράσματα θα λέγαμε συνοπτικά ότι αναδεικνύονται;
Κ. Μπ.: Οντως, ένα σημαντικό τμήμα της μελετητικής μας προσπάθειας στρέφεται στην εμβάθυνση γύρω από τις νομοτέλειες της σοσιαλιστικής οικονομίας.
Εχουμε συλλογικά εκτιμήσει ότι μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο τέθηκαν νέες προκλήσεις στην πορεία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Τα βήματα που είχαν κατακτηθεί τις προηγούμενες δεκαετίες (μηχανοποίηση της παραγωγής, εξηλεκτρισμός κ.λπ.) δεν επαρκούσαν στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, προκειμένου να αναπτυχθεί περαιτέρω ο κομμουνιστικός τρόπος παραγωγής, να επεκταθούν και κυρίως να εμβαθύνουν οι κομμουνιστικές σχέσεις στην οικονομία και συνολικά σε όλες τις υπόλοιπες πλευρές της κοινωνικής ζωής.
Σε κείμενα που περιλαμβάνονται στη συλλογή «Σοσιαλισμός, η απάντηση στον 21ο αιώνα», όπως και σε αρθρογραφία της ΚΟΜΕΠ, αναδεικνύονται σημαντικές πλευρές γύρω από αυτά τα θέματα. Ενδεικτικός είναι ο προβληματισμός του σημαντικού Σοβιετικού αεροναυπηγού Ο. Κ. Αντόνοφ, με επίκεντρο τα ζητήματα που αφορούν τους δείκτες ποιότητας της σοσιαλιστικής παραγωγής στο έδαφος της αυξανόμενης πολυπλοκότητας της σοσιαλιστικής οικονομίας. Ο Αντόνοφ ιεραρχεί την ανάγκη να ξεπεραστούν παλαιότεροι, στενά ποσοτικοί δείκτες μέτρησης της αποτελεσματικότητας της παραγωγής. Πρότεινε ακόμα, προκειμένου να δοθεί ώθηση στην επεξεργασία του ολοένα αυξανόμενου όγκου δεδομένων της παραγωγής, την εκτεταμένη χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών στον κεντρικό σχεδιασμό, όπως είχε κάνει λίγα χρόνια νωρίτερα ο ακαδημαϊκός Β. Μ. Γκλουσκόφ. Είναι απαραίτητο να διευκρινίσουμε ότι οι προτάσεις του Γκλουσκόφ ήταν ιδιαίτερα πρωτοποριακές για την εποχή (αρχές δεκαετίας του 1960), καθώς βρισκόμαστε σε μια φάση που η Πληροφορική βρίσκεται στα πρώτα βήματά της, ενώ ούτε στις ΗΠΑ έχει ακόμα γενικευτεί η χρήση της. Σε σχετική αρθρογραφία της ΚΟΜΕΠ (τ. 1/2018) αναδεικνύονται οι προτάσεις του Γκλουσκόφ για τη συγκρότηση Παγκρατικού Συστήματος Αυτοματοποιημένης Διεύθυνσης (ΠΣΑΔ).
Στην προσπάθεια θεωρητικής γενίκευσης των συμπερασμάτων από την εξέταση αυτής της περιόδου μπορούμε να ξεχωρίσουμε επίσης τα άρθρα «Η κοινωνική ιδιοκτησία ενάντια στην ατομική. Με το βλέμμα στον Οκτώβρη και τη σοσιαλιστική επανάσταση», «Ποια χαρακτηριστικά θα έχει ο σοσιαλισμός στον 21ο αιώνα;», «Η αντεπαναστατική δράση στον 20ό αιώνα», που περιλαμβάνονται στην προαναφερθείσα συλλογή.
Κ. Μπ.: Τα τελευταία χρόνια εντάθηκε η εκδοτική και μεταφραστική προσπάθεια της «Σύγχρονης Εποχής» και της ΚΟΜΕΠ γύρω από το έργο σημαντικών εκπροσώπων της σοβιετικής μαρξιστικής φιλοσοφίας.
Η «Σύγχρονη Εποχή» προχώρησε στην έκδοση του σημαντικού έργου του Β. Α. Βαζιούλιν «Το γίγνεσθαι της μεθόδου επιστημονικής έρευνας του Κ. Μαρξ (Λογική πτυχή)», στην επανέκδοση του έργου του Ε. Β. Ιλιένκοφ «Η διαλεκτική του Λένιν και η μεταφυσική του θετικισμού», ενώ παράλληλα δημοσιεύτηκαν σχετικά άρθρα και μεταφράσεις στην ΚΟΜΕΠ.
Τα έργα αυτά συμβάλλουν στη μελέτη γύρω από την προσπάθεια που έγινε να προσεγγιστούν, να γενικευτούν θεωρητικά και να λυθούν προωθητικά οι αντιφάσεις που νομοτελειακά χαρακτηρίζουν τη σοσιαλιστική οικοδόμηση.
Μια σειρά σημαντικοί Σοβιετικοί φιλόσοφοι - Ρόζενταλ, Ιλιένκοφ, Βαζιούλιν κ.ά. - επιδιώκοντας την εμβάθυνση και την ανάπτυξη της μαρξιστικής θεωρίας, στράφηκαν τις δεκαετίες του '50 και του '60 στην εμπεριστατωμένη και πρωτότυπη μελέτη του «Κεφαλαίου» του Κ. Μαρξ, με σκοπό να βάλουν στο επίκεντρο την ανάπτυξη της διαλεκτικής, στην προσπάθεια μελέτης των νέων προκλήσεων. Το έργο του Βαζιούλιν συμβάλλει στην προσπάθεια εισαγωγής του αναγνώστη στη θεωρητική συζήτηση για τη σχέση ιστορικού και λογικού, για τη σχέση της αναπτυξιακής διαδικασίας ενός αντικειμένου προς τη λογική αντανάκλασή του (με αφετηρία το έργο του Μαρξ), μέθοδος που μπορεί να συμβάλει στην προσπάθεια προσέγγισης προβλημάτων της αναπτυξιακής διαδικασίας της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.
Είναι σημαντικό τέλος, αναφέρουμε, έστω και πολύ σύντομα, ότι ο Ιλιένκοφ μέσα από το φιλοσοφικό του έργο πήρε θέση και προσπάθησε να απαντήσει στο ρεύμα που υποστήριζε την επέκταση των σχέσεων της αγοράς στη σοσιαλιστική οικονομία. Σχετική αρθρογραφία υπάρχει στην ΚΟΜΕΠ.
-- Με αφορμή τα 100 χρόνια από την Οκτωβριανή Επανάσταση, τα 100 χρόνια από την ίδρυση της Κομμουνιστικής Διεθνούς, τα 150 χρόνια από τη γέννηση του Β. Ι. Λένιν αλλά και με την έκδοση του Α' Τόμου του Δοκιμίου Ιστορίας του ΚΚΕ, συνεχίστηκε η προσπάθεια εξαγωγής συμπερασμάτων για την επαναστατική πολιτική του κομμουνιστικού κινήματος. Δώσε μας μερικά βασικά στοιχεία για αυτή.
Επιπλέον να επισημάνουμε την προσπάθεια παραπέρα μελέτης της πορείας της Κομμουνιστικής Διεθνούς και της βαθύτερης προσέγγισης των όρων που διαμόρφωσαν μια σειρά δυσκολίες στην επεξεργασία στρατηγικής τις κρίσιμες δεκαετίες του 1920 και 1930 μέχρι και τον πόλεμο. Είναι περίοδος στην οποία το ΔΚΚ και η ΚΔ αντιμετωπίζουν μια ευρεία γκάμα θεμάτων, όπως ο προσδιορισμός του χαρακτήρα της επανάστασης σε μια σειρά χώρες, το ζήτημα της συμμετοχής των κομμουνιστών σε κυβερνήσεις στο έδαφος του καπιταλισμού, η στάση απέναντι στη σοσιαλδημοκρατία, η πάλη ενάντια στον φασισμό. Και όλα αυτά σε συνθήκες που η ΕΣΣΔ πάλευε για την ύπαρξή της ενάντια στον διεθνή καπιταλισμό.
Οπως αναφέρεται στο κείμενο του ΠΓ «Συμπεράσματα για το πέρασμα από τον καπιταλισμό στον σοσιαλισμό», «όλη η πορεία της ΚΔ κατά τη δεκαετία του 1920, μέχρι την εκδήλωση της παγκόσμιας καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης (1929), σφραγίζεται από αυτήν τη συνθετότητα του συσχετισμού δυνάμεων: Ενα μόνο σοσιαλιστικό κράτος, ήττα επαναστατικών εργατικών εξεγέρσεων σε ευρωπαϊκά κράτη (Γερμανία, Ουγγαρία, Αυστρία), αδύναμα Κομμουνιστικά Κόμματα ή άλλα στους κόλπους των οποίων υπάρχουν δυνάμεις που δεν έχουν ξεκόψει από τη σοσιαλδημοκρατία».
Επίσης, ιδιαίτερα βοηθητική είναι η προσπάθεια εκλαΐκευσης που έγινε μέσα από τη σειρά «Αλήθειες και Ψέματα για το Σοσιαλισμό», που επιμελήθηκε το ΚΣ της ΚΝΕ και κυκλοφορεί σε 4 θεματικά τεύχη. Πρόκειται για μια σημαντική συμβολή για την πρώτη γνωριμία με τις νομοτέλειες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, με τις σύγχρονες επεξεργασίες του ΚΚΕ, αλλά και στην αναγκαία προσπάθεια απάντησης στον αντικομμουνισμό και τη διαστρέβλωση της Ιστορίας που συναντούν συχνά οι νέοι στους χώρους εκπαίδευσης, στα πανεπιστήμια αλλά και συνολικότερα.
Τέλος, χρειάζεται μια αναφορά στην εκδοτική προσπάθεια της «Διεθνούς Κομμουνιστικής Επιθεώρησης». Η έκδοση του περιοδικού σε διάφορες γλώσσες, χάρη στις κοινές προσπάθειες των κομμάτων που συμμετέχουν, συμβάλλει στη θεωρητική και πολιτική συζήτηση και εμβάθυνση σε μια σειρά ιδεολογικών ζητημάτων, στην υπεράσπιση του μαρξισμού - λενινισμού, και επιδιώκει στη βάση του την προσέγγιση σύγχρονων εξελίξεων και ζητημάτων της ταξικής πάλης.
-- Η «Σύγχρονη Εποχή» έχει προχωρήσει τα τελευταία χρόνια και στην έκδοση έργων της σοβιετικής λογοτεχνίας. Εχει όμως κάτι να προσφέρει η λογοτεχνία στη μελέτη της περιόδου;
-- Τι θα λέγαμε ως κατακλείδα;
Κ. Μπ.: Οταν πριν από 150 χρόνια τα αντεπαναστατικά στρατεύματα των Βερσαλλιών σφάγιαζαν τους εξεγερμένους Κομμουνάρους, ο αστικός κόσμος επαναπαύτηκε θεωρώντας ότι ο σοσιαλισμός χάθηκε μια και καλή. Τα διδάγματα όμως της Κομμούνας του 1871 «άνθισαν» και άνοιξαν τον δρόμο για τη νίκη του Οκτώβρη του 1917.
Το 1989 - 1991 η παγκόσμια αστική τάξη πανηγύρισε θεωρώντας ότι έφτασε το «τέλος της Ιστορίας» και το «τέλος της ταξικής πάλης». Ο τροχός της Ιστορίας όμως δεν σταμάτησε και δεν σταματάει. Οπως έγραψε η Ρ. Λούξεμπουργκ στο περίφημο κείμενό της «Η τάξη βασιλεύει στο Βερολίνο», που έμελλε να είναι και το τελευταίο της πριν δολοφονηθεί βίαια: «Η επανάσταση όμως είναι η μόνη μορφή "πολέμου" - κι αυτός είναι ένας αξιοπερίεργος νόμος της Ιστορίας - στην οποία η τελική νίκη μπορεί να προετοιμαστεί μόνο με μια σειρά από "ήττες"».