Η οδός Αρδηττού, στον αριθμό 16 της περιοχής του Μετς, αποτελεί μία από τις εισόδους στις ανατολικές συνοικίες που δίνουν νικηφόρες μάχες ενάντια στον Ιταλό και Γερμανό κατακτητή, αλλά και δεν υποχωρούν, κατά τον ηρωικό Δεκέμβρη του 1944, μπροστά στα βρετανικά τανκς κι αεροπλάνα. Εδώ στήνει το εργαστήρι του ο γλύπτης Θανάσης Απάρτης (ψευδώνυμο του Θανάση Απάρτογλου, 24 Οκτώβρη 1899 - 1 Απρίλη 1972), το οποίο θα είναι πάντα ανοιχτό και φιλόξενο στους ΕΑΜίτες καλλιτέχνες.

Απ' αυτή την αντιστασιακή κρύπτη, η θέα έχει δύο αρχαιοελληνικά σημεία αναφοράς, που εξακολουθητικά επηρεάζουν τη γλυπτική του: Σε ευθεία γραμμή το βλέμμα του συναντά τους Στύλους του Ολυμπίου Διός και μ' ένα ανάβλεμμά του, στο φακό του ματιού του καθρεφτίζονται τα μνημεία της Ακρόπολης, με τον Παρθενώνα να «λοξοκοιτάει».

Ο Σμυρνιός καλλιτέχνης εμπεδώνει την τεχνοτροπία της αρχαιοελληνικής γλυπτικής στο Παρίσι, κυρίως δίπλα στον δάσκαλο και μέντορά του Αντουάν Μπουρντέλ (1861-1929). Η πρώτη περίοδος της παραμονής του στο Παρίσι - που αρχίζει τον Αύγουστο του 1919 - κρατάει είκοσι ένα χρόνια κι ολοκληρώνεται με την κήρυξη του πολέμου στην Ελλάδα από την ιταλική φασιστική μηχανή.

Αντί, λοιπόν, ο 41χρονος καλλιτέχνης ν' αναζητήσει τη διαφυγή από τον ορίζοντα της δοκιμαζόμενης πατρίδας, επιλέγει να εγκατασταθεί στην Αθήνα και να υποστεί όλα τα δεινά. Κι όμως μέσα στη στέρηση, στην οδύνη και το κυνηγητό, δίνει χέρι βοήθειας μέσα από την τέχνη του στον αγωνιζόμενο ελληνικό λαό, που έχει επιλέξει τη σωστή πλευρά της Ιστορίας.

Αυτός ο πνεύμονας αντίστασης έχει στις τάξεις του το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο Καλλιτεχνών, με επικεφαλής τον τότε 27χρονο κομμουνιστή γλύπτη Μέμο Μακρή (1913-1993). Γύρω απ' αυτόν τον καθοδηγητή συγκεντρώνονται καλλιτέχνες, οι οποίοι προσφέρουν τις δημιουργίες τους υπέρ της επιβίωσης του αντιστασιακού πνεύματος - πάντα με την καθοριστική παρουσία του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας.

Ορισμένοι απ' αυτούς: Γιώργος Ζογγολόπουλος (1903-2004), Κλέαρχος Λουκόπουλος (1906-1995), Χρήστος Καπράλος (1909-1993), Τάσσος (1915-1985), Κώστας Κλουβάτος (1921-2007), Φιλόλαος Τλούπας (1923-2010), Βάσω Κατράκη (1914-1988), Λουκία Μαγγιώρου (1914-2008), Ναταλία Μελά (1923-2019).

Κατά τη διάρκεια της κακοφορμισμένης Απελευθέρωσης με τα δύστηνα επακόλουθά της, κι ενώ μαίνεται ο Εμφύλιος, ο Μυτιληνιός ζωγράφος Ορέστης Κανέλλης (1910-1979) επισκέπτεται τον Θανάση Απάρτη. Κάτω από τον τίτλο «Στα ατελιέ των καλλιτεχνών μας», ο «Ρίζος της Δευτέρας» (3 Φλεβάρη 1947) φιλοξενεί και συνομιλίες με τους Αγγελο Θεοδωρόπουλο (1883-1965) και Γιώργο Μπουζιάνη (1885-1959).

Στην ερώτηση «Τι ιδέα έχετε για το θέμα, τι ρόλο παίζει», ο αντιφασίστας καλλιτέχνης απαντά:

«Εχω ζήσει τα θέματα που συγκινούν τον λαό (...) Ενα καλό έργο με θέμα που συγκινεί τον λαό είναι ωφέλιμο, είναι όμως πιο ωφέλιμη μια νατύρ μορτ (σ.σ. νεκρή φύση) από ένα μέτριο έργο με θέμα που συγκινεί. Ενα καλό έργο με οποιοδήποτε θέμα ανυψώνει τον άνθρωπο, η αισθητική καλλιέργεια είναι το πολυτιμότερο στοιχείο για την πρόοδο από την άμεση προπαγανδιστική δουλειά που κάνει ένα έργο με το θέμα του, μα που το κατεβάζει αισθητικά. Η καλή τέχνη διδάσκει τη λευτεριά και χωρίς να το επιδιώκει. Δεν μπόρεσα να χαρώ την Ακρόπολη που πήγα τώρα τελευταία, γιατί αισθανόμουν ότι δεν είμαστε ελεύθεροι ύστερα από τόσους αγώνες του λαού μας. Πάνω απ' όλα είναι η λευτεριά».

Την επόμενη χρονιά, ο Θανάσης Απάρτης, μπαρουτοκαπνισμένος από την αθηναϊκή εμπλοκή του στα αλγεινά κατοχικά κι εμφυλιακά δρώμενα, θα καταφύγει στο Παρίσι, αναποφάσιστος ως προς τον τόπο μόνιμης εγκατάστασής του. Βρίσκεται σε συνειδησιακό διχασμό. Ομως, καθώς η πολλαπλώς ταλανιζόμενη μεταπολεμική Ελλάδα δεν τον αφήνει να ησυχάσει, αποφασίζει να επιστρέψει στον τόπο του για να προσφέρει τις γνώσεις του.

Δεν ανήκει στα συστημικά προβεβλημένα πρόσωπα της καλλιτεχνίας, αφού τον Νοέμβρη του 1960 συμμετέχει στην ομαδική έκθεση, με το γλυπτό έργο του «Τ' αγόρι της κατοχής». Μοιράζεται τον εκθεσιακό χώρο των Γραφείων της Επιτροπής Ειρήνης, από κοινού με κομμουνιστές εικαστικούς, όπως τους Βακιρτζή, Δαγκλή, Κανέλλη, Βάσω Κατράκη, Καπράλο, Σεμερτζίδη, οι οποίοι παρουσιάζουν έργα γλυπτικής και ζωγραφικής εμπνευσμένα από την περίοδο '40 - '44.

Δύο χρόνια μετά κυκλοφορεί το αυτοβιογραφικό βιβλίο του «Από την Ανατολή στη Δύση» (Εκδόσεις «Κεραμεικός»), από το οποίο αποσπάμε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα:

«Την αναρχία να μην την ταυτίζεις με τη λευτεριά, να σ' αρέσει, να ζυγίζεις στα σωστά την ανεκτίμητη αξία της πειθαρχίας. Και να την έχεις για πίστη σου (...). Μην πιστεύεις σε δόγματα, μήτε σε θρησκεία, μη λειτουργιέσαι. Αυτά δεν τα έχεις ανάγκη. Η δική σου πίστη γένηκε σιγά σιγά ένα με το κορμί σου, βγήκε από τη δική σου πάλη και τρέφεται μ' αυτήν».

Τον Δεκέμβρη του 1965, μιλάει ως καθηγητής της Γλυπτικής της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών (1961-1969) στην πρόωρα χαμένη δημοσιογράφο Βεατρίκη Σπηλιάδη (1939-1986), με αφορμή την ατομική έκθεσή του στο Αθηναϊκό Τεχνολογικό Ινστιτούτο. «Να λοιπόν ένα έργο κι ο δημιουργός που μαρτυρούν απλά και ντόμπρα ένα πιστεύω», συμπεραίνει η συνομιλήτριά του:

«Σιχαίνομαι πρώτα απ' όλα τον ιδεαλισμό. Ο,τι μεγάλο έχει γίνει σ' αυτή τη γη μας, δεν έχει σχέση μ' αυτό το αφιόνι. Πιστεύω στον ρεαλισμό, είμαι αντιφορμαλίστας, δεν μπορώ τη μεταφυσική... (...) Εψαχνα να βρω και πέτυχα, και βρήκα τη σπίθα τη ρεαλιστική. Τη βρήκα μέσα απ' την ίδια τη ζωή και τη στερέωνα με όσα έβλεπα στα μουσεία, στα μνημεία, στον άνθρωπο που είχα πλάι μου» (εφημερίδα «Αυγή», 4 Δεκέμβρη 1965).

Τα τελευταία χρόνια πάσχει από σπονδυλαρθρίτιδα με παραλυτικά συμπτώματα. Στην κηδεία του γλύπτη είναι παρόντες οι συγγραφείς και οι εικαστικοί της Αντίστασης, οι οποίοι με τον λόγο και την τέχνη τους προπαγάνδισαν τους λαϊκούς αγώνες: Κώστας Βάρναλης, Βασίλης Ρώτας, Χρήστος Καπράλος, Βάσω Κατράκη, Γιώργος Σικελιώτης, Τάσσος. Ο τελευταίος δηλώνει στους δημοσιογράφους:

«Ηταν σοφός κι απλός, αλλά προπαντός βαθύτατα ανθρώπινος μέσα στα πιο ευαίσθητα όρια. Οσοι μαθητέψαμε κοντά του μάθαμε να εκτιμάμε την ακαταπόνητη εργασία, την προσήλωση στο βάθος των πραγμάτων και την επιμονή στην ποιότητα, εφόδια ακατάλυτα ακόμα και μέσα στο σημερινό χάος».

Πάντως, ο Θανάσης Απάρτης, προδομένος από το κορμί του, δεν κρύβει ποτέ το παράπονό του ότι δεν πρόλαβε να φιλοτεχνήσει αυτό που τόσο επιθυμούσε: Το Μνημείο της Αντίστασης.