Η οργή για τον θάνατο της 22χρονης Μαχσά Αμινί, από το ιρανικό Κουρδιστάν, μετά τη σύλληψή της στην Τεχεράνη από την «αστυνομία ήθους» με την κατηγορία ότι δεν φορούσε σωστά την ισλαμική μαντίλα, ήταν η αφορμή για να πάρει αγωνιστική έκφραση η αντίδραση του λαού και της νεολαίας σε όλα τα παραπάνω, με αντικυβερνητικές κινητοποιήσεις και διαμαρτυρίες στην Τεχεράνη και σε δεκάδες πόλεις του Ιράν, με ιδιαίτερη ένταση στις περιοχές των Κούρδων αλλά χωρίς να περιορίζεται σε αυτές.

Δεν είναι άλλωστε η πρώτη φορά τα τελευταία χρόνια που ξεσπούν αντίστοιχες κινητοποιήσεις. Είχαν προηγηθεί το 2019 οι μεγάλες διαδηλώσεις και διαμαρτυρίες με άξονα την αντίδραση στο τότε σφοδρό κύμα ακρίβειας.

Το ιρανικό καθεστώς αντιδρά και σήμερα με ένα όργιο κρατικής βίας: Δεκάδες είναι οι νεκροί, ανάμεσά τους και έφηβοι, εκατοντάδες οι τραυματίες και οι συλληφθέντες, ανάμεσά τους και πολλά παιδιά.

Η καταστολή ωστόσο δεν έχει καταφέρει να σταματήσει ή να περιορίσει τις κινητοποιήσεις. Ισα ίσα, τις τελευταίες μέρες, μαζί με τη γενίκευση των διαμαρτυριών εναντίον των θρησκευτικών διακρίσεων που αναπαράγουν τη γυναικεία ανισοτιμία και των σκοταδιστικών - αναχρονιστικών αντιλήψεων και πρακτικών, καταγράφονται πλέον και εργατικές απεργίες και κινητοποιήσεις σε μεγάλα διυλιστήρια του Ιράν, με οικονομικά αλλά και πολιτικά - αντικυβερνητικά αιτήματα.

Αναμφίβολα στις κινητοποιήσεις ένας σημαντικός παράγοντας είναι το εθνοτικό στοιχείο, όπως δείχνουν οι μεγάλες κινητοποιήσεις και οι πολύνεκρες συγκρούσεις στην κουρδική πόλη Σαναντάζ, πρωτεύουσα του ιρανικού Κουρδιστάν.

Παράλληλα, πέρα από την προσπάθεια της Τεχεράνης να χαρακτηρίσει συλλήβδην τις μεγάλες λαϊκές διαδηλώσεις «ενέργειες υποκινούμενες από δυτικές και ισραηλινές μυστικές υπηρεσίες και ξένους εχθρούς του Ιράν» (αξιοποιώντας γι' αυτόν τον σκοπό και μια σειρά έκτροπα που έχουν καταγραφεί στο περιθώριο των κινητοποιήσεων), είναι εξίσου προφανές ότι οι ΗΠΑ, η ΕΕ και σύμμαχοί τους δεν μένουν μόνο σε υποκριτικές διακηρύξεις υπέρ των λαϊκών διαμαρτυριών και κατά του σκοταδιστικού καθεστώτος, αλλά αξιοποιούν κάθε μέσο που διαθέτουν για να προσπαθήσουν να «καναλιζάρουν» τις διαμαρτυρίες αυτές με βάση τα δικά τους συμφέροντα.

Πίσω βέβαια από το πολιτιστικό - θρησκευτικό «περίβλημα» της καταπίεσης στην «ισλαμική δημοκρατία» του Ιράν, βρίσκεται και σ' αυτήν την περίπτωση η πραγματικότητα της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης, οι τεράστιες ταξικές ανισότητες.

Σε μια χώρα που διαθέτει τα δεύτερα μεγαλύτερα κοιτάσματα φυσικού αερίου και τα τέταρτα μεγαλύτερα κοιτάσματα πετρελαίου στον κόσμο, ο πλούτος αυτός συγκεντρώνεται σε μια χούφτα καπιταλιστών ενώ τα εργατικά - λαϊκά προβλήματα οξύνονται διαρκώς.

Είναι χαρακτηριστικά ορισμένα στοιχεία για την ιρανική οικονομία:

Η ανεργία έφτασε το 2020 στο 12,17% με βάση τα επίσημα στοιχεία. Η φτώχεια το 2019 μάστιζε το 17,8% του πληθυσμού (αύξηση 3,8% από το 2018). Οι δωρεάν υπηρεσίες Υγείας υποβαθμίστηκαν και οι δομές Υγείας είναι υπό κατάρρευση, με ιδιαίτερα πλήγματα να επιφέρουν οι αμερικανικές κυρώσεις, που απαγόρευσαν ακόμα και φάρμακα για καρκινοπαθείς ή ιατρικό εξοπλισμό, παρά τις υποτιθέμενες «εξαιρέσεις»...

Το 2020, μετά από περίπου ενάμιση χρόνο επανενεργοποίησης των αμερικανικών κυρώσεων, το ΑΕΠ του Ιράν μειώθηκε κατά 5%.

Η αγοραστική δύναμη του λαού μειώθηκε σημαντικά και λόγω της συνεχούς υποτίμησης του ιρανικού νομίσματος (ριάλ). Το 2018 η ισοτιμία του δολαρίου αυξήθηκε κατά 646%, και από 42.800 ριάλ προς ένα δολάριο έφτασε τα 320.000 ριάλ τον Ιούλιο του 2022.

Ο πληθωρισμός το 2021 ξεπέρασε το 40%, ενώ υπολογίζεται ότι μέσα στην τελευταία διετία ορισμένα βασικά τρόφιμα και είδη διαβίωσης ακρίβυναν κατά 50%.

Την ίδια ώρα, ο πλούτος συγκεντρώνεται σε ελάχιστα χέρια, όπως επιβεβαιώνουν χαρακτηριστικά στοιχεία του αμερικανικού «Atlantic Council» τον Αύγουστο του 2022 και του «Forbes» τον Ιούνη του 2021. Οι πολύ πλούσιοι Ιρανοί είναι το 0,3% του πληθυσμού, ενώ οι Ιρανοί εκατομμυριούχοι (σε έναν συνολικό πληθυσμό 86 εκατ. ανθρώπων) ανέρχονται σε τουλάχιστον 250.000, καθιστώντας το Ιράν τη 14η χώρα παγκοσμίως σε αριθμό εκατομμυριούχων.

Η φοροδιαφυγή στο Ιράν εκτιμάται ότι ανέρχεται σε 3,125 δισ. δολάρια, ενώ οι πάμπλουτοι πληρώνουν μόλις το 5% των φόρων. Ο πρώην επικεφαλής της Ιρανικής Φορολογικής Αρχής (INTA), Ομίντ Αλί Πάρσα, αποκάλυψε ότι οι μισοί από τους δισεκατομμυριούχους του Ιράν δεν πληρώνουν καθόλου φόρους και οι άλλοι μισοί πληρώνουν ελάχιστους έως μηδαμινούς σε σχέση με τον πλούτο τους.

Η πίεση στον ιρανικό λαό αυξήθηκε ακόμα περισσότερο με την απόφαση της κυβέρνησης των ΗΠΑ επί προεδρίας Τραμπ να αποχωρήσει μονομερώς το 2018 από τη διεθνή συμφωνία του 2015 για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα, επιβάλλοντας σκληρές κυρώσεις κατά του Ιράν.

Η κυβέρνηση Μπάιντεν συνεχίζει να εφαρμόζει τις εν λόγω κυρώσεις στο ακέραιο και παράλληλα διεξάγει ένα μακρόχρονο και σύνθετο παζάρι με την Τεχεράνη, με διαμεσολάβηση της ΕΕ, για το ενδεχόμενο αναβίωσης μιας διεθνούς συμφωνίας, με διασφάλιση αντίστοιχων ανταλλαγμάτων για την Ουάσιγκτον.

Στο τραπέζι των παζαριών μπαίνουν το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα, η αύξηση της ιρανικής περιφερειακής γεωπολιτικής επιρροής (Συρία, Υεμένη, Λίβανος κ.λπ.), τα στρατιωτικά προγράμματα πυραύλων και drones της Τεχεράνης.

Στον πυρήνα της διαπραγμάτευσης βέβαια μπαίνει αυτή καθαυτή η θέση της Τεχεράνης σε ό,τι αφορά τις γεωπολιτικές προτεραιότητες των ΗΠΑ και των μονοπωλίων τους, όπως και απέναντι στους «στρατηγικούς» ανταγωνιστές τους.

Η Τεχεράνη από την πλευρά της συνεχίζει αυτά τα σύνθετα παζάρια με τις ΗΠΑ, ενώ την ίδια ώρα δρομολογεί στενότερες εταιρικές σχέσεις με Ρωσία και Κίνα, ως απάντηση στις εντεινόμενες πιέσεις και απειλές από ΗΠΑ, Ισραήλ και ΝΑΤΟ. Χαρακτηριστική είναι η πορεία ένταξης του Ιράν ως πλήρους μέλους στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης (από τον Απρίλη του 2023).

Παράλληλα προωθείται η «εξομάλυνση» των σχέσεων με τις γειτονικές αραβικές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της ανταγωνιστικής Σαουδικής Αραβίας (με την οποία έχουν ξεκινήσει διαπραγματεύσεις την τελευταία διετία, με τη μεσολάβηση του Ιράκ), αλλά και η προώθηση συμφωνιών με τις γειτονικές χώρες στην Κασπία Θάλασσα.

Ειδικά σε ό,τι αφορά τις σχέσεις με το Πεκίνο, Ιράν και Κίνα τον Μάρτη του 2021 υπέγραψαν 25ετή συμφωνία στρατηγικής συνεργασίας. Σύμφωνα με πληροφορίες, η συμφωνία συνοδεύεται από κινεζικές επενδύσεις 400 δισ. δολαρίων σε κοιτάσματα υδρογονανθράκων, πετροχημική βιομηχανία, οδικά και σιδηροδρομικά δίκτυα, λιμάνια, τεχνολογικές - τηλεπικοινωνιακές υποδομές κ.λπ. Το Ιράν έχει άφθονο ορυκτό πλούτο, τον οποίο χρειάζεται η ενεργοβόρα οικονομία και βιομηχανία της Κίνας. Διόλου τυχαία, η Κίνα είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας ιρανικού πετρελαίου και ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της χώρας.

Την ίδια περίοδο η Τεχεράνη καλλιεργεί στενότερες εμπορικές, οικονομικές και στρατιωτικές σχέσεις και με τη Ρωσία. Μεταξύ άλλων καταγράφονται το τελευταίο διάστημα η υπογραφή μνημονίου μεταξύ της ρωσικής «Gazprom» και της ιρανικής πετρελαϊκής εταιρείας NIOC για ρωσικές επενδύσεις 40 δισ. σε ιρανικά κοιτάσματα, ενεργειακά έργα υποδομών κ.λπ. Συγχρόνως, παρά τις «αποστάσεις» που έχει κρατήσει η Τεχεράνη σε σχέση με τον πόλεμο στην Ουκρανία, καταγράφεται η αποστολή ιρανικών drones.

Στο εσωτερικό της ιρανικής αστικής τάξης βέβαια εκδηλώνονται αντιθέσεις και διαφορετικές προσεγγίσεις για τα παραπάνω. Ετσι, ενώ κυριαρχεί η τάση της ενίσχυσης των σχέσεων με τη Μόσχα ως αντισταθμίσματος στις απειλές των ΗΠΑ, του Ισραήλ και του ΝΑΤΟ, υπάρχει τμήμα της ιρανικής «ελίτ» που βλέπει ανταγωνιστικά τη ρωσική παρουσία στην περιοχή (π.χ. στη Συρία), ή βλέπει τη στάση της Ρωσίας ως εμπόδιο στα παζάρια με τις ΗΠΑ για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα.