ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

Με τον θάνατο του αγωνιστή ΕΑΜίτη δασκάλου, συγγραφέα και ερασιτέχνη ζωγράφου Ομηρου Πέλλα, η μεταπολεμική νεοελληνική πεζογραφία έχει κατακτήσει ένα θετικό προηγούμενο, το οποίο θα παραμείνει φωτεινό μετέωρο μέσα στη σκοτεινιά του αμίλητου εγκλεισμού: Την αποτύπωση της χαμένης και βασανισμένης ζωής, πριν και μετά τα στρατόπεδα συγκέντρωσης - εργασίας. Με την κυκλοφορία του - πλέον εξαντλημένου - βιβλίου «Στάλαγκ VI C», όλα όσα γνώριζε το αναγνωστικό κοινό για τις συνθήκες διαβίωσης, σε συνθήκες σωματικού και ψυχικού βασανισμού, αποτελούν παρελθόν. Ο,τι γραφεί από εδώ και πέρα, μ' αυτή τη θεματική, δεν μπορεί παρά να φέρει το βάρος της κληρονομιάς του.

Ο εκτοπισμένος συγγραφέας, χωρίς να αποσιωπά την προσωπική εμπλοκή του με τα αλγεινά πεπραγμένα, εντούτοις κατορθώνει, με μικρές και κοφτές προτάσεις, να εκφράζει κυρίως αυτήν την χωρίς τέλος πορεία, κρατώντας απόσταση από τα γεγονότα. Αυτός ο τρόπος μεθόδευσης, επεξεργασίας, διαχείρισης και διαμόρφωσης του πρωτογενούς υλικού, το καθιστά ένα ανοιχτό κείμενο, το οποίο απευθύνεται στην καθεμία και στον καθένα.

«Αλλοτε πάλι σκέφτομαι», ακούγεται ο εσωτερικός μονόλογος του αφηγητή, «βλέπω την αποστολή μας ''απ' έξω''. Προσπαθούσα να βλέπω τον εαυτό μου, το σπίτι μου, το χωριό μου, την παρέα μου, σαν τρίτος και ταυτόχρονα εγώ μέσα. Να, σα να 'βλεπα όλα τούτα στο θέατρο ή να τα διάβαζα σ' ένα βιβλίο και να τα φανταζόμουνα. Είχα ένα παράξενο αίσθημα.

»Ετσι, τώρα, προ παντός τη νύχτα. Το τραίνο αγκομαχάει και πάει χωρίς σταματημό κουβαλώντας μέσα του, εδώ κάπως γίνεται και βλέπω μέσα στα βαγόνια, κλειστά όμως - μέσα του είναι στοιβαγμένοι άνθρωποι που τους κουβαλούν κοιμισμένους χωρίς να ξέρουν για πού, να ένα αίσθημα ακαθόριστο, απ' όλη την παράξενη υπόθεση βγαίνει μια έντονη αίσθηση της κοινής μοίρας που μας δένει όλους τούτους τους ανθρώπους που οδεύουν μέσα στη σκοτεινή νύχτα και που το φως της μέρας δεν προσθέτει τίποτα, δεν είναι το φως εκείνο που διώχνει τη νύχτα από τα μάτια και το φόβο απ' την ψυχή».

Η μεταμόρφωση του κρατούμενου διαθέτει το ψυχρό φως της ανάκρισης. Κανενός είδους μελοδραματισμός, απουσία συναισθηματικής βαρύτητας, γράψιμο στεγνό σαν την υφή του μπετόν:

«Για την ώρα ράψαμε τις πλάκες στα πέτα, θάναι οι ταυτότητές μας. Τα δικά μου στοιχεία είναι: 114003 K. R. G E F STALAG VI C.

»ΤΑ ΠΡΩΤΑ είναι ο αριθμός μου, το τελευταίο είναι τα στοιχεία του στρατοπέδου. Σκέφτομαι πως πέρασαν από δω μέχρι τώρα 114.000, πόσα στρατόπεδα θάχει σ' όλη τη Γερμανία! Τούτο είναι το υπό στοιχείον V I C, το τρίτο δηλαδή του έκτου. Πρέπει νάναι εκατομμύρια σ' όλη τη Γερμανία. Θάχουν ρημάξει την Ευρώπη. Βέβαια όλοι πρέπει να δουλέψουν για το Γ΄ Ράιχ, για τη δόξα της καθαρής Αρίας Φυλής, για το μεγαλείο της Γερμανίας και του Χίτλερ (...)

»Σήμερα μας πήγαν στο λουτρό και τα ρούχα μας στον κλίβανο. Στον προθάλαμο του λουτρού μάς κόψαν τα μαλλιά με την ψιλή μηχανή (...) Οταν φορούσαμε τα ρούχα μας περνούσαμε από 'να Γάλλο που με μια στάμπα και κίτρινη λαδομπογιά μάς έγραφε στο στήθος, στην πλάτη, σακάκι και χλαίνη και στο γόνατο K.G. δηλαδή Kriegsgefangen (αιχμάλωτος πολέμου). Ετσι ολοκληρώθηκε η φιγούρα μας».

Εναν χρόνο μετά την πρώτη έκδοση του «Στάλαγκ VI C» («Μνήμη»), κι ενώ το ελλαδικό χώμα σκεπάζει το καταπονημένο σώμα του Ομηρου Πέλλα, το εκδοτικό του ΚΚΕ, οι «Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις» αποφασίζουν να το ανατυπώσουν «από την έκδοση της Αθήνας» - όπως αναγράφεται στον κολοφώνα. Τυπώνεται τον Απρίλη του 1963 σε 3.000 αντίτυπα (20 τυπογραφικά φύλλα, σχήμα βιβλίου 16/54Χ84). Εισηγούνται την έκδοσή του οι Τάκης Αδάμος, Ελλη Αλεξίου, Ηρώ Ζωγράφου, Σωκράτης Κωτολούλης.

Η Ελλη Αλεξίου κρίνει και αξιολογεί το έργο σε χειρόγραφη γνωμοδότησή της (Βουκουρέστι 20/8/1962):

«Το βιβλίο αυτό είναι ημερολόγιο του ίδιου του συγγραφέα από τη ζωή του στο ομώνυμο στρατόπεδο με τον τίτλο. Εκεί σύρθηκε μαζί με άλλους Ελληνες και ξένους, επί κατοχής, από τους Γερμανούς, γλύτωσε ως εκ θαύματος, και απελευθερώθηκε μετά την κατάρρευση των Γερμανών, οπότε και επέστρεψε στην Ελλάδα.

»Το βιβλίο έχει αξία και ιστορική (δίνει πιστά πλευρές που δεν τις ξέρουμε), και αντιστασιακή, και συγγραφική. Ο,τι ιδιαίτερα το χαρακτηρίζει είναι το μέτρο. Είναι γραμμένο όχι κατά τρόπο πομπώδικο, όπως συμβαίνει συχνά στα τέτοια έργα, μα αντίθετα με μια απερίγραπτη σεμνότητα, λιτότητα, πειστικότητα. Είναι ένα βιβλίο κήρυγμα ανθρωπιάς και αξιοπρέπειας. Αλλά και από καθαρή συγγραφική πλευρά μπορεί κάλλιστα, πιστεύω, να παρθεί σαν πρότυπο του είδους. Και είναι προοδευτικό, αντιφασιστικό (γιατί δείχνει την κτηνωδία των χιτλερικών κυρίως νεολαιών) και αντιπολεμικό. Πείθει, γιατί εκθέτει γεγονότα και δεν κηρύττει. Νομίζω πως είναι ένα βιβλίο, που κέρδος θα 'χουμε από πολλές πλευρές να το ανατυπώσουμε.

»Ο συγγραφέας του είναι δάσκαλος εν ενεργεία. Δεν ονομάζεται Ομηρος Πέλλας. Το πραγματικό του όνομα είναι Οδυσσέας Γιαννόπουλος, υπηρετεί κάπου στη Μακεδονία. Είναι το πρώτο του βιβλίο. Και καθώς μου έγραψε ο εκδότης και συμμαθητής του, Κυριαζής, πολύ τον πίεσε για να δεχθεί να του το δώσει προς έκδοση. Είναι, μου γράφει, εξαιρετικό μυαλό από μαθητής, αλλά πολύ σεμνός και μετριόφρων».

Τέσσερις μήνες αργότερα, ο πολύ σεμνός και μετριόφρων αγωνιστής, στα 41 του χρόνια, θα καταρρεύσει, μετά τα βασανιστήρια, στα κολαστήρια της Γερμανίας και της Μακρονήσου.

ΥΓ: Φαρσοκωμωδία: Ο γραφικός γαλλομαθής δηλώνει «Ωραίος σαν Ελληνας», ο άσχετος κάνει χιούμορ με το λάθος του, «απειλώντας» ότι θ' ανοίξει φροντιστήριο Γαλλικών στο Κορωπί! Το βέβαιον είναι ότι γνωρίζουμε ποιος θα είναι ο διευθυντής!