Ολο και περισσότεροι «παίκτες» αναλαμβάνουν ενεργό ρόλο στον Νότιο Καύκασο - σταυροδρόμι όπου συναντιούνται αγωγοί, δρόμοι μεταφοράς εμπορευμάτων και αντικρουόμενα γεωπολιτικά συμφέροντα - μετά και τη στρατιωτική επιχείρηση του Αζερμπαϊτζάν στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, η οποία επιτάχυνε εξελίξεις και κλιμάκωσε περαιτέρω τον ανταγωνισμό.

Πλέον ο θύλακας είναι έρημη γη, με πάνω από 100.000 Αρμένιους κατοίκους του να έχουν μετακινηθεί ως πρόσφυγες στην Αρμενία και να έχουν απομείνει μερικές δεκάδες ή εκατοντάδες άνθρωποι, σύμφωνα με τον ΟΗΕ που έστειλε παρατηρητές.

Την ίδια ώρα ο αζέρικος θύλακας Ναχιτσεβάν, σημείο γεωπολιτικής σημασίας για πολλά κράτη της περιοχής, όπου υπέβοσκε επί χρόνια η ιμπεριαλιστική αντιπαράθεση σε δεύτερο πλάνο, έρχεται τώρα πιο έντονα στο προσκήνιο.

Πέρα από την επιβολή της κυριαρχίας του στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, που διεθνώς αναγνωρίζεται ως αζέρικο έδαφος αλλά κατοικούνταν από Αρμένιους και διοικούνταν από αυτονομιστικές δυνάμεις της λεγόμενης «Δημοκρατίας του Αρτσάχ», ένας βασικός στόχος της στρατιωτικής επίθεσης του Αζερμπαϊτζάν είναι να ασκήσει πίεση ώστε να προχωρήσει η δημιουργία δρόμων διασύνδεσής του με τον θύλακα Ναχιτσεβάν, κυρίως για τη δημιουργία του διαδρόμου Zanguezour μέσω αρμενικού εδάφους.

Το Ναχιτσεβάν συνορεύει με Αρμενία, Τουρκία και Ιράν, επομένως ένας τέτοιος διάδρομος θα ένωνε και την Τουρκία με το Αζερμπαϊτζάν. Η Τουρκία θα αποκτούσε έτσι σύνδεση με την Κασπία και τα κράτη της Κεντρικής Ασίας.

Αυτό το ζήτημα μπαίνει τώρα επιτακτικά στις διαπραγματεύσεις Αρμενίας - Αζερμπαϊτζάν για «συνθήκη ειρήνης» και οριοθέτηση των συνόρων τους. ΗΠΑ και ΕΕ εκφράζουν «ανησυχίες» ότι το Αζερμπαϊτζάν θα μπορούσε να εξαπολύσει άλλη μια στρατιωτική επιχείρηση, αυτήν τη φορά σε αρμενικό έδαφος, προκειμένου να καταλάβει το τμήμα εκείνο που θα του εξασφάλιζε εδαφική συνέχεια με το Ναχιτσεβάν.

ΗΠΑ και ΕΕ καλούν από την αρχή της επίθεσης στο Ναγκόρνο Καραμπάχ σε «σεβασμό της εδαφικής ακεραιότητας» του Αζερμπαϊτζάν (στο Καραμπάχ) και της Αρμενίας.

Παράλληλα, η ΕΕ στηρίζει τη «φιλοδυτική» στροφή της Αρμενίας και το Ευρωκοινοβούλιο με ψήφισμά του ζήτησε «στοχευμένες κυρώσεις» κατά του Μπακού για την επίθεση στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, ωστόσο στην ευρωενωσιακή «ζυγαριά» μπαίνει και η μεγάλη γεωπολιτική σημασία του Αζερμπαϊτζάν, λόγω φυσικού αερίου και επενδύσεων από ευρωπαϊκά μονοπώλια.

Στη συνάντηση που είχε ο Αρμένιος πρωθυπουργός Ν. Πασινιάν με τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σ. Μισέλ και τους ηγέτες Γαλλίας και Γερμανίας, Εμ. Μακρόν και Ολ. Σολτς, στο περιθώριο της Συνόδου της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Κοινότητας στη Γρανάδα, τονίστηκε «η ακλόνητη υποστήριξή τους στην ανεξαρτησία, στην κυριαρχία, στην εδαφική ακεραιότητα και στο απαραβίαστο των συνόρων της Αρμενίας». Παράλληλα «εξέφρασαν την υποστήριξή τους στην ενίσχυση των σχέσεων ΕΕ - Αρμενίας, σε όλες τις διαστάσεις».

Η Γαλλία στρέφεται όλο και πιο ανοιχτά απέναντι στη Ρωσία, προκειμένου να μεγαλώσει τη δική της επιρροή στην περιοχή, και καλεί την ΕΕ να «δεσμευτεί» περισσότερο στην Αρμενία. Η Γαλλίδα ΥΠΕΞ Κατρίν Κολονά επισκέφτηκε την περασμένη βδομάδα το Γερεβάν, όπου συμφωνήθηκε η πώληση στρατιωτικού υλικού, εκφράζοντας «υποστήριξη» της Γαλλίας στην Αρμενία μπροστά στον «κίνδυνο στρατιωτικών επιχειρήσεων» του Αζερμπαϊτζάν στο έδαφός της. Παράλληλα, το Παρίσι κατηγορεί ανοιχτά τη Ρωσία ότι είναι «αναξιόπιστος εταίρος» της Αρμενίας, στηρίζοντας πολιτικά την αζέρικη επίθεση στον θύλακα.

Η Αρμενία είναι «σύμμαχος» της Ρωσίας στο «αμυντικό» σύμφωνο Οργανισμός Συνθήκης για τη Συλλογική Ασφάλεια (CSTO) και έχει υπογράψει «στρατηγική αμυντική συμφωνία» με τη Ρωσία, η οποία διατηρεί και στρατιωτική βάση στην Αρμενία. Ωστόσο η Μόσχα δεν στήριξε στρατιωτικά την Αρμενία στον πόλεμο του 2020 στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, επικαλούμενη επισήμως το γεγονός ότι ο εν λόγω θύλακας δεν αποτελεί αρμενικό έδαφος και αναγνωρίζεται ως έδαφος του Αζερμπαϊτζάν, ενώ η αρμενική πλευρά κατηγορεί τη ρωσική στρατιωτική αποστολή στον θύλακα για «ολιγωρία» προς όφελος των αζέρικων στρατευμάτων. Η Ρωσία όχι μόνο δεν καταδίκασε την αζέρικη επίθεση στον θύλακα, αλλά με βάση τη συμφωνία εκεχειρίας μετά την επίθεση, συμμετείχε ενεργά στην παράδοση και στον αφοπλισμό των αρμενικών αυτονομιστικών ένοπλων ομάδων, στις διαπραγματεύσεις που οδήγησαν στην ανακοίνωση διάλυσης των αυτονομιστικών αρχών από 1η Γενάρη 2024 κ.ά.

Την Πέμπτη η Ρωσία ανακοίνωσε ότι άρχισε να αποσύρει τις «ειρηνευτικές» δυνάμεις της από το Ναγκόρνο Καραμπάχ, οι οποίες στάλθηκαν στην περιοχή μετά από τη σύγκρουση του 2020. Οι ρωσικές δυνάμεις διέλυσαν τους προσωρινούς σταθμούς παρατήρησης που είχαν τοποθετήσει κατά μήκος της πρώην γραμμής επαφής στις περιοχές Ασκεράν, Αγκντάρα και Σούσα του Αζερμπαϊτζάν, ανέφερε το ρωσικό υπουργείο Αμυνας.

Την Παρασκευή αντιπροσωπεία του ρωσικού υπουργείου Αμυνας θα πήγαινε στην Αρμενία για να συζητηθούν οι όροι της αποχώρησης.

Σε ό,τι αφορά τη στρατιωτική επιχείρηση του Μπακού, ο Ρώσος Πρόεδρος Βλ. Πούτιν τόνισε την περασμένη βδομάδα ότι «ήταν αναπόφευκτη μετά την αναγνώριση της κυριαρχίας του Αζερμπαϊτζάν (επί του Καραμπάχ) από τις αρμενικές αρχές». «Ηταν απλά θέμα χρόνου προτού αρχίσει το Αζερμπαϊτζάν να αποκαθιστά τη συνταγματική τάξη στην περιοχή», πρόσθεσε.

Από την πλευρά της, εδώ και καιρό η αρμενική κυβέρνηση εντείνει κινήσεις «αναπροσανατολισμού» προς τη Δύση, φτάνοντας πριν λίγες μέρες να πραγματοποιήσει κοινή στρατιωτική άσκηση με τις ΗΠΑ, ενώ επικύρωσε και τη συμμετοχή της στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, το οποίο έχει εκδώσει διεθνές ένταλμα σύλληψης κατά του Πούτιν.

Καθόλου τυχαία, η Γαλλία θα ανοίξει προξενείο στην περιοχή Σιουνίκ της Αρμενίας, κρίσιμη περιοχή στα νότια, όπου πρόκειται να δημιουργηθεί ο διάδρομος Zanguezour και σημειώνονταν εκεί συχνά ένοπλα επεισόδια μεταξύ Αρμενίων και Αζέρων στρατιωτών.

Αλλοι «παίκτες» που «ενδιαφέρονται» για την περιοχή είναι το Ισραήλ και το Ιράν, δύο δυνάμεις που συγκρούονται στη Μέση Ανατολή και ευρύτερα. Το Ιράν θεωρητικά δεν έχει συμφέρον από τη δημιουργία του διαδρόμου Zanguezour, γιατί έτσι αποκόπτεται από τον Νότιο Καύκασο, ωστόσο, όπως άφησε να εννοηθεί ο Τούρκος Πρόεδρος Ρ. Τ. Ερντογάν, η Τεχεράνη συμμετέχει σε παρασκηνιακές διαπραγματεύσεις.

Ο Ερντογάν κάλεσε σε «ψυχραιμία» και «ειρηνικές λύσεις» για τους διαδρόμους Zanguezour και Lachin (ο τελευταίος ενώνει την Αρμενία με το Ναγκόρνο Καραμπάχ), ενώ προειδοποίησε την Αρμενία ότι αν μπλοκάρει τη σιδηροδρομική σύνδεση της Τουρκίας με το Ναχιτσεβάν και το Αζερμπαϊτζάν, τότε θα περάσει μέσα από το Ιράν. «Το Ιράν έχει μια θετική στάση σε αυτό, επομένως μπορεί να δημιουργηθεί μια διαδρομή μέσω του Ιράν προς το Αζερμπαϊτζάν», ανέφερε.

Ξεκαθάρισε επίσης ότι Τουρκία και Αζερμπαϊτζάν «θα κάνουμε ό,τι είναι δυνατόν» για να ανοίξουν δρόμοι και σιδηροδρομικές συνδέσεις μέσω του Ναχιτσεβάν.

«Αυτό είναι ένα στρατηγικό ζήτημα και πρέπει να επιλυθεί. Οταν γίνει αυτό, ένα αυτοκίνητο ή τρένο που φεύγει από το Μπακού θα μπορεί να φτάσει απευθείας στο Καρς. Είναι καλό να βλέπουμε θετικά μηνύματα από το Ιράν», σημείωσε.

Αναφερόμενος στη συνεργασία μεταξύ Τουρκίας και Αζερμπαϊτζάν για την ανάπτυξη των ενεργειακών logistics, ο Ερντογάν σημείωσε ότι συζητείται το θέμα της αύξησης των μεταφορών φυσικού αερίου μέσω του αγωγού TANAP (Trans-Anatolian Pipeline). Τόνισε ότι η αύξηση της χωρητικότητας του αγωγού «μέσω της Τουρκίας στην Ευρώπη θα εξυπηρετήσει τα συμφέροντα και των δύο χωρών και θα συμβάλει στην ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης», σχέδιο βέβαια που δεν ευνοεί τη Ρωσία.

Με το βλέμμα πάντα στην αντιπαράθεσή του με το Ιράν, το Ισραήλ ενισχύει παραπέρα τη συνεργασία του με το Αζερμπαϊτζάν και τα δύο κράτη διαπραγματεύονται συμφωνίες για «εμβάθυνση της στρατηγικής συνεργασίας».

Πριν από λίγες μέρες οι επικεφαλής της «Israel Aerospace Industries» και της αζέρικης διαστημικής υπηρεσίας «Azercosmos» υπέγραψαν συμφωνία για την πώληση δύο ισραηλινών αναγνωριστικών δορυφόρων, που θα ενταχθούν στο πρόγραμμα «Azersky-2».

Το 2022 το Ισραήλ εισήγαγε από το Αζερμπαϊτζάν πάνω από 2 εκατ. τόνους πετρελαίου, που αντιστοιχούν σε 40% των αναγκών του, ενώ το Μπακού φέρεται να έχει προσφέρει στην ισραηλινή αεροπορία πρόσβαση σε αζέρικες αεροπορικές βάσεις, που θα είναι πολύτιμες σε ενδεχόμενο στρατιωτικό πλήγμα του Ισραήλ στο Ιράν, σύμφωνα με ισραηλινά ΜΜΕ.

Στον πόλεμο Αρμενίας - Αζερμπαϊτζάν στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, το φθινόπωρο του 2020, οι αζέρικες Ενοπλες Δυνάμεις χρησιμοποιούσαν κυρίως τουρκικά και ισραηλινά όπλα, ενώ ο πρέσβης της Αρμενίας στο Ισραήλ υποστήριξε ότι και η πρόσφατη στρατιωτική επιχείρηση στον θύλακα στηρίχθηκε σε οπλισμό που μεταφέρθηκε από το Ισραήλ.