Ναι, υπάρχουν δύο τυπικές αφορμές γι' αυτό το κείμενο.

• Μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Κέδρος» μια ανέκδοτη συλλογή 110 ποιημάτων του Γιάννη Ρίτσου, που έγραψε στην Αθήνα και στη Σάμο, με τίτλο «Ασπρες κηλίδες πάνω στο άσπρο».

Τα χειρόγραφα ανακάλυψε η Maria Caracausi ανάμεσα στις εκδομένες συλλογές των Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη.

• Επίσης μόλις ανακάλυψα σημειώσεις μου πάνω σε παλιά κιτρινισμένα δημοσιογραφικά χαρτιά, μιας μεγάλης συνέντευξης που μου είχε παραχωρήσει ο Ρίτσος, την Κυριακή 30 Απρίλη του 1989.

Ομως, χρειάζονται άραγε αφορμές για να καταφύγουμε σ' έναν ποιητή που παρέμεινε σ' όλη τη ζωή του ένας εξαιρετικά ευαίσθητος δέκτης των πολιτικών συνεπειών και των κοινωνικών εξελίξεων στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο;

Χρειαζόμαστε δικαιολογία για ένα ακόμη ταξίδι στο σύμπαν του;

Το μόνο σίγουρο είναι πως σ' αυτούς τους δηλητηριασμένους καιρούς, η φωνή του Ρίτσου περιέχει ισχυρά αντίδοτα, είναι ιαματική.

Ειδικά αυτός ο ποιητής είναι πάντα, παντού. Βρίσκεται εντός μας και περιμένει τις «επισκέψεις» μας.

Οπως εκείνη τη μέρα της συνέντευξης, που γιόρταζε τα 80 του χρόνια και με περίμενε στο σπίτι του. Αξίζει να σας μιλήσω για το παρασκήνιο, αλλά και για την ουσία εκείνης της περιπετειώδους συνέντευξης, εκείνης της πολύτιμης κουβέντας, η οποία, τελικά, απ' ό,τι μου είπε, όταν δημοσιεύτηκε στο «Κυριακάτικο Εθνος», του άρεσε.

Τόσα χρόνια μετά, γράφοντας γι' αυτόν τον άνθρωπο αισθάνομαι το ίδιο τρακ, αλλά μεγαλύτερο δέος. Προσέχω τι γράφω, γιατί εκείνος μας έμαθε να σεβόμαστε τις λέξεις, να τις προστατεύουμε. «Και οι λέξεις φλέβες είναι. Μέσα τους αίμα κυλάει», έλεγε.

Σ' αυτό και στο επόμενο φύλλο του «Ριζοσπάστη του Σαββατοκύριακου» παραθέτω ολόκληρη εκείνη τη συνέντευξη σε δύο μέρη, χωρίς τις περικοπές που απαιτούσε ο χώρος του «σαλονιού» της εφημερίδας όταν δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά.

Ο Γιάννης Ρίτσος γιόρταζε και εκείνη την Πρωτομαγιά τα γενέθλιά του, με τη σιγουριά πως «δεν έγινε ποτέ υποχείριο της δυστυχίας». Είχε καταφέρει μέσα από τόσες άγριες περιπέτειες που πέρασε στη ζωή του, να βλέπει ακόμα την ομορφιά του κόσμου, να την υπογραμμίζει και να την αντιπαραθέτει στην ασχήμια, στη βαρβαρότητα και τη δυσοσμία.

«Ο ποιητής - επανέλαβε τότε, δύο φορές στην κουβέντα μας - οφείλει να δείχνει την ομορφιά και να λέει: "Κουράγιο, και αυτό θα το ξεπεράσουμε"».

Ετσι, όταν έπεσε και έσπασε το μαγνητόφωνό μου, κάτω από το σπίτι του, λίγο πριν τη συνέντευξή μας, φέρνοντάς με στα πρόθυρα του εγκεφαλικού, επανέφερα - το μόνιμο σωσίβιό μου από τότε - αυτό που έλεγε πάντα: «Μην υποτάσσεσαι ποτέ στην απελπισία».

Οταν του είπα για το ατύχημα, χαμογέλασε και με καθησύχασε: «Μην ανησυχείτε. Πιο φιλικό είναι το χειρόγραφο από το μηχάνημα. Θα τα καταφέρουμε και χωρίς αυτό».

Ετσι, η συνέντευξη εκείνη πραγματοποιήθηκε με τον παλιό καλό τρόπο των συνεντεύξεων με στυλό και σημειώσεις, ενώ ο Γιάννης Ρίτσος έκανε ευγενέστατα μεγάλες παύσεις, τελείες και κόμματα για να με διευκολύνει να προλαβαίνω να γράφω όσα μου έλεγε.

Ξεκινήσαμε λοιπόν, υπό το βλέμμα της «Τζοκόντας» του Γκαρούδη, του τεράστιου πίνακα που παρατηρούσα με θαυμασμό, κάθε φορά που περίμενα να απαντήσει στα τηλεφωνήματα που διέκοπταν την κουβέντα μας. Αρχίσαμε κάπως έτσι:

- Κύριε Ρίτσο, γνωρίζουμε πως αυτήν την Πρωτομαγιά οι λάτρεις του έργου σας θα γιορτάσουν στην Ελλάδα και στο εξωτερικό τα 80 χρόνια σας. Σε μερικές μέρες, θα πληροφορηθούμε και τις λεπτομέρειες του παγκόσμιου εορτασμού των γενεθλίων σας. Ο προσωπικός σας, όμως, εορτασμός ποιος είναι;

- Αγαπητή μου, ξέρετε τι θα ήθελα; Να εξαφανιστώ!

- Τι σημαίνει αυτό;

- Εχω ένα συναίσθημα ενοχής, γιατί θεωρώ πως η αγάπη του κόσμου είναι πολλαπλάσια της δικής μου προσφοράς.

- Στην προσωπική σας ζωή υπήρξατε ευτυχισμένος;

- Ναι, ήμουν ευτυχισμένος γιατί κατόρθωνα να μεταστρέφω τη δυστυχία σε ευτυχία. Δεν έγινα ποτέ υποχείριο της δυστυχίας.

Εζησα μία ζωή μακριά, μεγάλη, ένιωσα πολλά, βίωσα περιπέτειες, μεγάλες χαρές και μεγάλες οδύνες. Μια ζωή πλούσια. Η μνήμη μου - το μόνιμο θησαυροφυλάκιό μου - είναι ασφυκτικά γεμάτη. Είχα τη χαρά να μπορώ να εξασφαλίζω πλατιά επαφή με τον κόσμο μέσω της τέχνης μου και αυτή ακριβώς η ιδιότητα ή η δυνατότητα μου επέτρεπε να μεταβάλλω τα αρνητικά σε θετικά. Ετσι, συχνά οι οδύνες γίνονταν κίνητρα και ερεθίσματα για δημιουργία.

- Πώς θα χαρακτηρίζατε αυτά τα χρόνια της απληστίας, της διαφθοράς, όπου πριν και πάνω απ' όλα είναι το κέρδος;

- Πάντα υπήρχαν τέτοια συμπτώματα, η κατάχρηση εξουσίας μπορεί καθημερινά να μας ενοχλεί, να μας στενοχωρεί, να μας απογοητεύει, αλλά δεν πρέπει να μας απελπίζει. Ολα ξεπερνιούνται με αγώνες, με ομοψυχία και σύμπνοια. Πολλές φορές, η Ιστορία μας διδάσκει πως παρόμοια φαινόμενα λειτουργούν θετικά, γιατί ενώνουν όλους μας σε κοινούς στόχους. Οπως π.χ. στην Κατοχή ήμασταν όλοι ενωμένοι, ανεξάρτητα από ιδεολογία, ενάντια στον φασισμό και τον ναζισμό.

- Ποιος είναι, κατά τη γνώμη σας, ο σημερινός στόχος;

- Η ησυχία, η γαλήνη, η αδελφοσύνη, η ειρήνη. Κυρίως η διατήρηση και η διεύρυνση της ειρήνης.

- Πώς αισθάνεστε κάθε μεσημέρι, μετά την ανάγνωση των εφημερίδων;

- Αισθάνομαι πικρία. Ισως απογοήτευση και ανησυχία. Δεν θα 'θελα να αριθμήσω τους λόγους. Είναι πολλά αυτά που με απογοητεύουν. Με νοιάζει όμως πώς μπορούν όλα να γίνουν καλύτερα. Η απαισιοδοξία είναι μία μορφή δειλίας και παραίτησης. Είναι σαν να παραδέχεσαι πως όλα είναι μάταια.

- Αν σήμερα, το 1989, είχατε εδώ, απέναντί σας, τους δυο μονομάχους, τον κ. Παπανδρέου και τον κ. Μητσοτάκη, τι θα τους συμβουλεύατε;

- Δεν θα είχα να τους συμβουλέψω τίποτα. Μόνο να αξιώσω. Να αξιώσω να γίνει η Ελλάδα αυτό που θέλουμε όλοι.

Ο φωτογράφος περίμενε υπομονετικά κάποια έντονη κίνησή του, ή κάποια χαρακτηριστική χειρονομία του, ελπίζοντας να βγάλει και κάποιες «ζωντανές» φωτογραφίες. Οταν αντιλήφθηκε πως περίμενε άδικα, γιατί ο Ρίτσος δεν μετακινήθηκε εκατοστό από τη θέση του, όση ώρα μιλούσαμε, υπέδειξε ευγενικά στον ποιητή να... κινηθεί κάπως.

Και η απάντηση του Ρίτσου:

«Δεν μ' αρέσει να χειρονομώ, αγαπητέ μου. Δεν είμαι ρήτορας. Ποιητής είμαι».

Πριν προλάβει να αισθανθεί αμήχανα ο συνάδελφος, προχώρησα στην επόμενη ερώτηση:

- Πιστεύετε, αλήθεια, ότι η Ελλάδα αγαπάει τους ποιητές της;

- Λένε πως όχι. Εγώ πιστεύω ναι. Τους αγαπάει, τους δέχεται και τους καμαρώνει. Εχει ποιητές που αγαπήθηκαν απ' όλο τον κόσμο και μεταφράστηκαν σε όλες τις γλώσσες.

- Σας αρέσει ο Καβάφης, κ. Ρίτσο;

- Βεβαίως.

- Γιατί;

- Γιατί είναι ο Καβάφης. Είναι έξοχος.

- Λίγο πριν το 2000 η Ελλάδα ενδιαφέρεται για την ποίηση;

- Η ποίηση ενδιαφέρεται για την Ελλάδα!

- Πότε ένας ποιητής είναι αυθεντικός;

- Οταν συνειδητοποιεί ότι δεν μπορεί να διαφέρει από τους συνανθρώπους του. Είχε πει ο Πάστερνακ για έναν ήρωά του: «Είχε το υψηλόν αριστοκρατικό συναίσθημα της ομοιότητάς του με τους άλλους».

- Εχετε πει πως «οι ποιητές είναι οι αιώνια απαρηγόρητοι παρηγορητές του κόσμου». Πόσο πιο δύσκολο είναι αυτό στις μέρες μας;

- Αυτοί που αισθάνονται την ποίηση, που την αγαπούν, μπορούν να παρηγορηθούν και από την ποίηση απαρηγόρητων ποιητών.

- Πώς καταφέρνετε να μη σας εγκαταλείπει το χιούμορ;

- Μην ξεχνάτε πως υπάρχουν απελπισμένοι ποιητές που έδωσαν μεγάλες αισθητικές χαρές, όπως π.χ. ο Τ. Σ. Ελιοτ. Ο λόγος είναι μία τεράστια δύναμη, όταν είναι βαθύς και ειλικρινής.

- Η εποχή μας έχει χαρακτηριστεί και εποχή λαϊκισμού και κακογουστιάς, κυρίως τα τελευταία χρόνια. Πώς τα διαχειρίζεται αυτά ο πραγματικός καλλιτέχνης;

- Εχει πάντα στα μάτια του το ιδεώδες της ομορφιάς και της ελευθερίας. Παρ' όλα τα δυσάρεστα γεγονότα, ο κόσμος είναι όμορφος. Η ανατολή είναι ωραία, παρά τη ρύπανση της ατμόσφαιρας. Το ηλιοβασίλεμα είναι ένα ζωγραφικό κατόρθωμα. Μία ωραία γυναίκα είναι πάντα ωραία, έστω κι αν όλα γύρω της είναι σκοτεινά. Ο ποιητής βλέπει την ομορφιά του κόσμου, την υπογραμμίζει και την αντιπαραθέτει στην ασχήμια και τη δυσοσμία. Τη δείχνει και λέει: Κουράγιο, και αυτό θα το ξεπεράσουμε. Αρκεί να μην υποταχτούμε στην απελπισία. Να ενώσουμε τις δυνάμεις μας για να φτιάξουμε κάτι καλό, αυτό που επιθυμούμε. Αλλωστε, πραγματοποιούμε το καλύτερο, μόνο όταν παλεύουμε για το καλύτερο.

(Συνεχίζεται)