Στην - εξίσου αδικαιολόγητη - «στροφή των ιαπωνικών γερακιών» που αύξησαν μετά από δεκαετίες τα επιτόκια, σε ένα κατά τ' άλλα υπεραιωνόβιο ασφαλές καταφύγιο κεφαλαίων. Στα «αργά αντανακλαστικά» της κεντρικής τράπεζας των ΗΠΑ, που δεν μείωσε έγκαιρα τα επιτόκια δανεισμού, τα οποία θα αποκλιμακωθούν οσονούπω, επιτρέποντας στην οικονομία να «αναπνεύσει» ξανά.

Για ακόμα μια φορά τα αστικά επιτελεία κάνουν εκείνο που ξέρουν καλά: Παρουσιάζουν τα συμπτώματα της αρρώστιας ως την αιτία της και τα γιατροσόφια για την αντιμετώπισή της ως δήθεν ριζική αντιμετώπιση της ανίατης ασθένειας του σάπιου καπιταλιστικού συστήματος.

Το πρόβλημα όμως για μια ακόμα φορά δεν μπορεί να κρυφτεί. Το μέγεθος της υπερσυσσώρευσης κεφαλαίου διεθνώς μεγαλώνει και η κρίση του 2008 - 2009 δεν οδήγησε σε αρκετή αποκλιμάκωση, ενώ η πολιτική του «πράσινου New Deal» και τα μέτρα που επιστρατεύτηκαν μετά την κρίση του κορονοϊού - που τελικά δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια ελεγχόμενη απαξίωση ενός τμήματος του κεφαλαίου - δεν έχουν αντιμετωπίσει το πρόβλημα.

Μια νέα, βαθύτερη κρίση ελλοχεύει. Κι αυτό δεν οφείλεται σε κάποιο «έκτακτο» φαινόμενο, αλλά στον ίδιο τον τρόπο λειτουργίας του καπιταλιστικού συστήματος: Στην υπερσυσσώρευση κεφαλαίων, που δεν μπορούν να «αξιοποιηθούν» με ικανοποιητικό ποσοστό κέρδους, στους κλάδους που «μπουκώνουν» από κεφάλαια, οδηγώντας νομοτελειακά στην πτώση του ποσοστού κέρδους, αυτή που οδηγεί στις καπιταλιστικές κρίσεις.

Αυτό επιβεβαιώνουν και διάφορα στοιχεία που έρχονται στο φως της δημοσιότητας και αποτυπώνουν ορισμένες εκφράσεις του προβλήματος της υπερσυσσώρευσης κεφαλαίου:

• Η μείωση του ρυθμού προσλήψεων στην αμερικανική οικονομία - με ρυθμούς μάλιστα μεγαλύτερους του αναμενόμενου - όπως και οι μαζικές απολύσεις στον κλάδο των νέων τεχνολογιών (π.χ. η «Intel» απέλυσε τους προηγούμενους μήνες περίπου 15 χιλιάδες ή το 10% των εργαζομένων της). Η αγορά εργασίας των ΗΠΑ πρόσθεσε τον Ιούλη 114.000 νέες θέσεις εργασίας εκτός του αγροτικού τομέα, αριθμός αισθητά μειωμένος από τις 179.000 νέες θέσεις εργασίας του Ιούνη. Αντίστοιχα, ο ρυθμός της ανεργίας στις ΗΠΑ αυξήθηκε έντονα, στο 4,3% (ρεκόρ τριετίας), από το 4,1%, στοιχεία που αποτυπώνουν τη συρρίκνωση της μεταποιητικής δραστηριότητας που είναι η χαμηλότερη από την αρχή του 2024, καθώς το εμπόρευμα εργατική δύναμη μένει από τους καπιταλιστές «αναξιοποίητο».
• Η εκτόξευση των επιχειρηματικών κερδών στην αμερικανική οικονομία τα προηγούμενα χρόνια (όπως αποτυπώνεται και στο γράφημα 1), από τα περίπου 3 τρισ. ευρώ το πρώτο τρίμηνο του 2022, στα 3,3 τρισ. ευρώ, μια αύξηση κατά 300 δισ. ή +11,2%, μέσα σε λιγότερο από δύο χρόνια, την ίδια ώρα που καταγράφεται επιβράδυνση στους ρυθμούς παραγωγής του ΑΕΠ (γράφημα 2), επιβεβαιώνοντας πως στην καπιταλιστική κρίση δεν οδηγεί η έλλειψη κεφαλαίων αλλά η «υπερεπάρκειά» τους.
• Η απότομη, μεγάλη πτώση που καταγράφουν ιδιαίτερα οι μετοχές σε κλάδους που είχαν το προηγούμενο διάστημα τα μεγαλύτερα περιθώρια κέρδους, όπως αυτοί των νέων τεχνολογιών, των κατασκευαστών τσιπ στην Ασία, αλλά και των κρυπτονομισμάτων, καθώς ένα μέρος των μεγαλοεπενδυτών ανησυχεί πως δεν αποδίδουν όσο γρήγορα ήλπιζαν οι μεγάλες επενδύσεις στην τεχνητή νοημοσύνη και τις άλλες τεχνολογίες αιχμής, όπου έχουν επενδυθεί τρισ. δολάρια, «ανησυχίες» που αποτυπώνουν ακριβώς την πτώση του μέσου ποσοστού κέρδους. Για παράδειγμα, ο γνωστός και μη εξαιρετέος μεγαλοεπενδυτής Μπάφετ απέσυρε την περασμένη εβδομάδα περίπου τις μισές μετοχές του από την «Apple», οι μετοχές της «Taiwan Semiconductor Manufacturing Company», της μεγαλύτερης εταιρείας κατασκευής τσιπ στον κόσμο, σημείωσαν πτώση - ρεκόρ 9,8%, λίγο πιο κάτω από το ημερήσιο όριο του 10%. Οι μετοχές των νοτιοκορεατικών «Samsung Electronics» και «SK Hynix» υποχώρησαν και οι δύο κατά περίπου 10%. Στην Ιαπωνία, η εταιρεία κατασκευής τσιπ «Renesas» υποχώρησε κατά 15%, ενώ η εταιρεία κατασκευής μηχανημάτων τσιπ «Tokyo Electron» υποχώρησε κατά 18%, ανεβάζοντας την πτώση στο ιλιγγιώδες 40% για τον τελευταίο μήνα. Αξίζει στο μεταξύ να θυμίσουμε πως ο κλάδος βρίσκεται για δεύτερη φορά μέσα σε έναν χρόνο «στο μάτι του κυκλώνα», αφού είχε βρεθεί στο επίκεντρο και της κατάρρευσης μιας σειράς τραπεζών στις ΗΠΑ, την περασμένη άνοιξη, επιβεβαιώνοντας πως όπου υπάρχει καπνός υπάρχει και φωτιά, παρά τον τότε εφησυχασμό. Ενώ «ανακαλύπτοντας τον τροχό», και την κυριαρχία των μονοπωλίων στην εποχή του ιμπεριαλισμού, δεν είναι λίγες οι ανησυχίες που εκφράζονται τώρα για την κυριαρχία των «7 θαυμαστικών» («7 magnificent») επιχειρηματικών ομίλων, που με το ειδικό τους βάρος «συμπαρασύρουν» ολόκληρες τις χρηματαγορές και συνολικότερα τις καπιταλιστικές οικονομίες.
• Ακόμα και η κίνηση των μετοχών είναι ενδεικτική και αποτυπώνει την «αγωνιώδη» προσπάθεια να βρεθούν τομείς για να επενδυθούν τα κεφάλαια, όπως και την «ελεγχόμενη» απαξίωση ενός τμήματος του κεφαλαίου για να βρουν τα άλλα διεξόδους. Οπως έγραφαν οι «New York Times» ήδη από τον Ιούνη, πολύ πριν το τωρινό «κραχ»: «Στο χρηματιστήριο δεν είναι όλα ακριβώς όπως φαίνονται. Η επιβράδυνση του πληθωρισμού ενίσχυσε την εμπιστοσύνη των επενδυτών στην οικονομία φέτος και, σε συνδυασμό με τον έντονο ενθουσιασμό για την τεχνητή νοημοσύνη, παρείχε το φόντο για ένα ράλι που ξεπέρασε κάθε προσδοκία. Ο S&P 500 έχει ανέβει 15 τοις εκατό το πρώτο εξάμηνο του 2024. Αλλά μια ματιά κάτω από την επιφάνεια αποκαλύπτει πολύ μεγαλύτερες αναταράξεις. Η "Nvidia", για παράδειγμα, της οποίας η αυξανόμενη τιμή της μετοχής τη βοήθησε να γίνει η πιο πολύτιμη εταιρεία στην Αμερική την προηγούμενη βδομάδα, είχε επίσης επανειλημμένα βαθιές βυθίσεις τους τελευταίους έξι μήνες, μειώνοντας την αγοραία αξία της κατά δισεκατομμύρια δολάρια κάθε φορά. Περισσότερες από 200 εταιρείες, ή περίπου το 40% των μετοχών του δείκτη, βρίσκονται τουλάχιστον 10% κάτω από το υψηλότερο επίπεδο του τρέχοντος έτους. Σχεδόν 300 εταιρείες, ή περίπου το 60% του δείκτη, βρίσκονται περισσότερο από 10% πάνω από το χαμηλό τους επίπεδο για φέτος. Οι έμποροι λένε ότι αυτή η έλλειψη συσχετισμένης κίνησης - γνωστή ως διασπορά - μεταξύ των μεμονωμένων μετοχών βρίσκεται σε ιστορικά ακραία επίπεδα, υπονομεύοντας την ιδέα ότι οι αγορές έχουν καλυφθεί από ηρεμία».

Η κατάσταση επιβαρύνεται παραπέρα από το γεγονός ότι πουθενά δεν «φαίνεται φως» στον καπιταλιστικό κόσμο:

Στις ΗΠΑ, όπως δείχνουν και τα παραπάνω στοιχεία προμηνύεται αργότερα ή γρηγορότερα μια καπιταλιστική κρίση. Η Goldman Sachs μάλιστα εκτιμά ότι υπάρχει μία στις τέσσερις πιθανότητες η χώρα να περιέλθει σε ύφεση το επόμενο έτος, σε σύγκριση με την προηγούμενη πρόβλεψή της για πιθανότητες 15%.

Η Ευρωζώνη και ειδικά η «ατμομηχανή» γερμανική οικονομία βρίσκεται με το ενάμισι πόδι σε ύφεση, «πληρώνοντας» μεταξύ άλλων και τα παρεπόμενα των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών, την εκτίναξη των τιμών Ενέργειας και τη μείωση των εξαγωγών ειδικά προς την Κίνα. Ενώ η κατάσταση δεν είναι καλύτερη και στις υπόλοιπες μεγάλες οικονομίες, στη Γαλλία και Ιταλία με την παραπέρα εκτίναξη των κρατικών χρεών, όπως και στην Ισπανία, όπου οι εκτιμήσεις δείχνουν σημαντική επιβράδυνση ενόψει.

Στην Κίνα οι ρυθμοί ανάπτυξης είναι χαμηλότεροι από τα αναμενόμενα, η βιομηχανική παραγωγή μειωνόταν από τον Απρίλη έως τον Ιούνη, ενώ επιδρούν η κρίση στην αγορά ακινήτων, οι υψηλοί δασμοί στα πλαίσια του εμπορικού πολέμου κατά βάση με τις ΗΠΑ και λιγότερο με την ΕΕ, αλλά και η αναμενόμενη επιβράδυνση της οικονομίας των ΗΠΑ και της καταναλωτικής δύναμης εκεί.

Τα πράγματα δεν είναι καλύτερα και στις αγορές της Ασίας, όπως έδειξε και η τεράστια πτώση των χρηματιστηρίων στην Ιαπωνία, όπου σημειωτέον το προηγούμενο διάστημα βρήκαν επενδυτικό «καταφύγιο» πολλά από τα αμερικανικά και άλλα κεφάλαια που αποσύρθηκαν από την Κίνα, στο πλαίσιο των ανταγωνισμών που οξύνονται για την πρωτοκαθεδρία στο ιμπεριαλιστικό σύστημα. Αλλά και στην Ινδία, παρά τους αναμενόμενους υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, αυτοί αναμένεται του χρόνου να είναι σημαντικά κάτω από τα περσινά και φετινά επίπεδα.

Ενδεικτικά για τη συνολική εικόνα είναι και τα όσα αποτυπώνουν και οι πιο πρόσφατες - και σε κάθε περίπτωση αισιόδοξες - εκτιμήσεις και «προβολές» του ΔΝΤ (γράφημα 3): Σύμφωνα με αυτές το 2025 οι ΗΠΑ, οι «αναδυόμενες οικονομίες» της Ασίας, όσο και η Κίνα και η Ρωσία θα καταγράφουν ταυτόχρονα επιβράδυνση, ενώ οι οικονομίες Ευρωζώνης και Ιαπωνίας θα συνεχίσουν να «σέρνονται» με «ανάπτυξη» της τάξης του 1%. Ενώ κατά τον παγκόσμιο επικεφαλής οικονομολόγο της JP Morgan Chase, Μπρους Κάσμαν, οι έρευνες που πραγματοποιήθηκαν τον περασμένο μήνα σε στελέχη του μεταποιητικού τομέα «συνάδουν με μια ανακοπή στην παγκόσμια αύξηση της εργοστασιακής παραγωγής».

Οσο και αν κάποιοι από τα αστικά επιτελεία προσπαθούν να δουν το ποτήρι μισογεμάτο, λέγοντας πως η αναταραχή οφειλόταν στην καθυστερημένη παρέμβαση της κεντρικής τράπεζας των ΗΠΑ, όσο κι αν παλεύουν να πείσουν πως «η Ομοσπονδιακή Τράπεζα έχει άφθονο περιθώριο για να μειώσει τα επιτόκια εάν χρειαστεί και μπορεί να το κάνει γρήγορα εάν οι επερχόμενες ανακοινώσεις στοιχείων δείχνουν σημάδια ότι οι οικονομικές συνθήκες επιδεινώνονται»¹, στην πραγματικότητα αυτό που αποδεικνύεται για μια ακόμη φορά είναι πως κανένα από τα γιατροσόφια που επιστρατεύουν ανά καιρούς, δεν μπορεί να ξορκίσει το βαθύτερο πρόβλημα της καπιταλιστικής οικονομίας. Με τον φτηνότερο δανεισμό στην καλύτερη περίπτωση «κλωτσάνε το τενεκεδάκι» λίγο παρακάτω, στην πραγματικότητα όμως τροφοδοτούν παραπέρα το πρόβλημα.

Αυτό που τελικά αποδεικνύεται είναι ότι τα τεράστια νέα δάνεια με χαμηλά επιτόκια που εισέρρευσαν στις καπιταλιστικές οικονομίες μέσα από πακέτα κρατικών ενισχύσεων, η επεκτατική πολιτική των τελευταίων ετών, που ήταν κοινή σε όλο τον καπιταλιστικό κόσμο, δεν ήταν το «μαγικό ραβδί» εξόδου από την κρίση. Οχι απλά δεν μπορεί να ανατρέψει το πρόβλημα της υπερσυσσώρευσης κεφαλαίου, αλλά σε τελευταία ανάλυση το επιδεινώνει. Στη συνέχεια, ακολουθήθηκε πολιτική υψηλών επιτοκίων για να συγκρατηθεί ο πληθωρισμός, που με τη σειρά του, όπως αποδεικνύεται τώρα, «πνίγει» όπως λένε την ανάπτυξη. Και ο... φαύλος κύκλος συνεχίζεται, έως την επόμενη κρίση.

Η Ιστορία αποδεικνύει ξανά και ξανά ότι ο καπιταλισμός, είτε με περιοριστική πολιτική είτε με επεκτατική, με χαμηλά ή με υψηλά επιτόκια, τελικά οδηγεί στο ίδιο αποτέλεσμα: Βάθεμα της εξαθλίωσης των εργαζομένων και κρίσεις που τις πληρώνει διπλά και τριπλά ο λαός.

Ενώ οι κρατικές παρεμβάσεις για την «απορρόφηση της χασούρας» και των «αναταράξεων» φέρνουν ξανά στην επιφάνεια και οξύνουν τις μεγάλες αντιθέσεις ανάμεσα στα ιμπεριαλιστικά κέντρα, αλλά και στο εσωτερικό των ιμπεριαλιστικών ενώσεων, όπως η ΕΕ.

Ενδεικτικά είναι για παράδειγμα τα όσα αποτυπώνονται στο γράφημα 4, με τον δείκτη για τη λεγόμενη «καθαρή διεθνή επενδυτική θέση» (NIIP) των ΗΠΑ (μετρά το χάσμα μεταξύ του αποθέματος ξένων περιουσιακών στοιχείων ενός κράτους και του αποθέματος ξένου ενεργητικού αυτού του έθνους. Ουσιαστικά, μπορεί να θεωρηθεί ως ο ισολογισμός ενός έθνους με τον υπόλοιπο κόσμο) να κατρακυλά συνεχώς από το 2015, με την «ψαλίδα» να έχει ανοίξει το διάστημα αυτό κατά πάνω από 15 τρισ. δολάρια, αποτυπώνοντας και από μια ακόμα σκοπιά τις αντιθέσεις που μεγαλώνουν.

Και στο εσωτερικό της Ευρωζώνης φυσικά τα πράγματα δεν είναι καλύτερα, με 7 χώρες, ανάμεσά τους και η Γαλλία, να βρίσκονται εδώ και κάποιους μήνες επισήμως σε διαδικασία «υπερβολικού ελλείμματος» και με τις αντιθέσεις να έρχονται ξανά στον αφρό για το πώς θα μοιραστεί η «χασούρα», την ώρα μάλιστα που επανέρχεται και επισήμως το (αναθεωρημένο) Σύμφωνο Σταθερότητας.

Τα παραπάνω δείχνουν και από μια ακόμη άποψη τις «τεκτονικές πλάκες» που κινούνται στη διεθνή καπιταλιστική οικονομία, προκαλώντας παραπέρα όξυνση όλων των ιμπεριαλιστικών αντιπαραθέσεων και της μάχης «ζωής και θανάτου» για την πρωτοκαθεδρία στο ιμπεριαλιστικό σύστημα, σπρώχνοντας προς μια ευρύτερη πολεμική αντιπαράθεση.

Ο πόλεμος ήδη κλιμακώνεται στην Ουκρανία, μετά και την ουκρανική εισβολή στο Κουρσκ, στη Μέση Ανατολή όπου το ευρωατλαντικό στρατόπεδο συγκεντρώνει τεράστια δύναμη πυρός με το δάχτυλο στη σκανδάλη απέναντι στο Ιράν, τον Λίβανο, το Ισραήλ δολοφονεί μαζικά τους Παλαιστίνιους, πραγματοποιεί συνεχή χτυπήματα σε άλλες χώρες της περιοχής. Αλλά και σε άλλες περιοχές του κόσμου, όπου οι εξελίξεις «μυρίζουν μπαρούτι» από την όξυνση των αντιθέσεων: Από τη Βενεζουέλα και το Μπαγκλαντές έως τον Ινδο-Ειρηνικό και την Κινεζική Θάλασσα.

Δίνουν παράλληλα και μια παραπάνω εξήγηση για τη «στροφή ολοταχώς» στην πολεμική οικονομία, όπως αυτή σηματοδοτείται από τις πρόσφατες αποφάσεις της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ, τις αποφάσεις της ΕΕ για τη δημιουργία «Ευρωπαϊκής Αμυντικής Ενωσης», «ενιαίας αγοράς άμυνας» και αύξηση των στρατιωτικών δαπανών που εξήγγειλε προ ημερών η πρόεδρος της Κομισιόν, τις δεσμεύσεις των υποψήφιων Προέδρων των ΗΠΑ για παραπέρα αύξηση των στρατιωτικών δαπανών.

Αυτά την ίδια ώρα που μόνο η ΕΕ έχει «κάψει» πάνω από 143 δισ. ευρώ για εξοπλισμούς όσο και για άλλες δράσεις υποστήριξης της Ουκρανίας, τροφοδοτώντας ακόμα περισσότερο την ιμπεριαλιστική κλιμάκωση, ενώ οι πολεμικές δαπάνες έχουν εκτοξευτεί τα τελευταία χρόνια (βλέπε και γράφημα 5). Στο πλαίσιο αυτό άλλωστε ο ελληνικός λαός «μάτωσε» με πάνω από 21 δισ. για ΝΑΤΟικούς εξοπλισμούς τα τελευταία τρία χρόνια, ενώ το 2024 θα κληθεί να καταβάλει πάνω από 7 δισ.! Σημειώνεται ότι το αντίστοιχο ποσό πριν από δέκα χρόνια ήταν «μόλις» 3,9 δισ...

Επί της ουσίας, η πολεμική οικονομία επιχειρείται να λειτουργήσει ως προσωρινή διέξοδος και «βαλβίδα ασφαλείας» στα αδιέξοδα της καπιταλιστικής οικονομίας, καταστρέφοντας μέρος των συσσωρευμένων κεφαλαίων και βρίσκοντας κερδοφόρες διεξόδους για τα υπόλοιπα, με τους λαούς να καλούνται να «πέσουν ηρωικώς» για τα συμφέροντα του κεφαλαίου, είτε στα «πεδία» των οικονομικών πολέμων θυσιάζοντας διαρκώς τις ανάγκες τους σε φτηνή Ενέργεια, μεταφορές, είδη πρώτης ανάγκης, είτε και χύνοντας κυριολεκτικά το αίμα τους στα πεδία των μαχών όπου οι καπιταλιστές κονταροχτυπιούνται για κέρδη, αγορές, δρόμους εμπορίου και πρώτες ύλες.

Παραπομπή:

1. https://www.investopedia.com/goldman-analysts-say-chance-of-us-recession-in-2025-has-risen-to-25-8690335