ΜΕΡΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

Το ιερό βιβλίο των Μάγια, «Πόπολ Βου(χ)», γραμμένο στην ντόπια γλώσσα κιτσέ, πρωτομεταφράζεται από τον Δομινικανό μοναχό Φρανθίσκο Δε Χιμένεθ (Σεβίλλη Ανδαλουσίας, 1666 - Γουατεμάλα, 1729).

Ταξιδεύει στη Γουατεμάλα, το 1687, και φιλομαθής καθώς είναι, αυτός ο λευκός χριστιανός κατακτητής, κατακτάται από τους ιθαγενείς κι αναζητά τις πολιτισμικές ρίζες τους. Επιθυμεί να αναγνωρίσει τον νέο εαυτό του στον καθρέφτη του άλλου, του ξένου, των Μάγια.

Αυτοί ανταποκρίνονται και του αποκαλύπτουν ότι στην περιοχή Τσιτσικαστενάνγκο, κρύβουν τον αρχαίο πάπυρο της κοσμογονίας τους, κάτω από την αγία τράπεζα του καθεδρικού ναού του Σάντο Τόμας ντε Τσουιλά. Θα χρειαστεί περί τα 21 χρόνια, από το 1701 έως το 1722, για να το φέρει ο Ισπανός ιερωμένος το ιθαγενές κείμενο στη γλώσσα του.

«Πόπολ Βου(χ): Τα έργα και οι ημέρες των αυτοχθόνων

Ο τίτλος «Πόπολ Βου(χ)» σημαίνει «Βιβλίο των Συμβουλών» ή «Βιβλίο της Κοινότητας». Κατά κύριο λόγο, εκφράζει την προσπάθεια των Μάγια να ερμηνεύσουν τη δημιουργία του κόσμου, μέσα από τα φυσικά φαινόμενα και τον εποχιακό κύκλο του έτους.

Η πληθύς μεταφορικών και συμβολικών όρων που χρησιμοποιούνται, ακολουθούν την εσωτερική δομή της φυλετικής σκέψης. Θεωρείται το εθνικό βιβλίο της Γουατεμάλας, γιατί αφενός αποτελεί το ιδρυτικό κείμενο του γηγενούς πολιτισμού και αφετέρου γιατί φθάνει σε υψηλά λογοτεχνικά επίπεδα.

Οταν, λοιπόν, ο Μιγκέλ Ανχελ Αστούριας τυπώνει, στις 5 Αυγούστου του 1949, το αριστουργηματικό μυθιστόρημά του «Οι άνθρωποι από καλαμπόκι»(«Hombres de maiz», εκδοτικός οίκος «Losanda», Μπουένος Αϊρες, Αργεντινή), έχει προηγηθεί, κατά τη διαμονή του στο Παρίσι, η μεταφραστική ενασχόλησή του με την κοσμογονική βίβλο των ομοεθνών του - όπως έχουμε ήδη γράψει. Ετσι, θέλοντας ν' αποδώσει φόρο τιμής στους προγόνους του, επιλέγει να τιτλοφορήσει το πεζογράφημά του με το ομότιτλο κεφάλαιο του εθνικού αφηγηματικού έπους.

Στην Ελλάδα, αυτό το έργο - σταθμός αποδίδεται στη γλώσσα μας, από τις Σταυρούλα Παπαδάκη και Κλαίρη Σταθάτου, με τυπογραφική διόρθωση της Ευγενίας Αλεξίου. Κυκλοφορεί τον Δεκέμβρη του 1989, από τις εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή».

Εν τω μεταξύ, ο προοδευτικός συγγραφέας, μετά την ανάρρηση στην ηγεσία της δεινοπαθούσας χώρας του, του πρώτου δημοκρατικά εκλεγμένου Προέδρου, του μεταρρυθμιστή καθηγητή φιλοσοφίας Χουάν Χοσέ Αρέβαλο (1904 - 1990), ακολουθεί τον διπλωματικό κλάδο. Με τον βαθμό του μορφωτικού ακόλουθου, ταξιδεύει σε Μεξικό, Αργεντινή, Παρίσι, Σαν Σαλβαδόρ.

Τη μέγιστη οφειλή του στη γραπτή παράδοση των ιθαγενών την αναγνωρίζει μπροστά στο ακροατήριο της Σουηδικής Ακαδημίας, το 1967, κατά την απονομή του Βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας:

«Ας επιστρέψουμε στις πηγές, στις προαιώνιες καταβολές της αυτόχθονος λογοτεχνίας, έτσι όπως αποκαλύπτονται στις τρεις σημαντικές στιγμές της ιστορίας της: Στον πολιτισμό των Μάγια, στον πολιτισμό των Αζτέκων και στον πολιτισμό των Ινκα.

Αναφύεται λοιπόν το πρώτο ερώτημα: Υπήρχε στον πολιτισμό των αυτοχθόνων κάτι που να μοιάζει με μυθιστόρημα; Νομίζω πως ναι. Η ιστορία των αυτόχθονων πολιτισμών είναι περισσότερο μυθιστορία, έτσι όπως την εννοεί ο δικός μας δυτικός κόσμος, παρά Ιστορία. Ας θυμηθούμε ότι στους Αζτέκους και στους Ινδιάνους Μάγια τα βιβλία Ιστορίας, τα μυθιστορήματα θα λέγαμε σήμερα, αποτυπώθηκαν καταρχάς με εικόνες, ενώ οι Ινκα τα αποτύπωσαν με σημεία εικονιστικού χαρακτήρα, που σήμερα ακόμη δεν έχουν αποκρυπτογραφηθεί. Ολ' αυτά προϋποθέτουν τη χρήση ιδεογραμμάτων, με τη βοήθεια των οποίων ο αφηγητής διηγούνταν τραγουδιστά το κείμενο στους ακροατές του - οι αυτόχθονες δεν διέκριναν την αφήγηση από την απαγγελία, γι' αυτούς η λειτουργία ήταν ίδια.

«Ο "κύριος του λόγου", ο μυημένος των ιδεογραμμάτων»

Ο αφηγητής, που χοροστατεί των μύθων και των επών, ο ''κύριος του λόγου'', ήταν ο μυημένος, ο μόνος που ήξερε τη σημασία των ιδεογραμμάτων, που τα ερμήνευε και τα αναδημιουργούσε προς μεγάλη χαρά αυτών που τον άκουγαν. Αργότερα αυτές οι ζωγραφισμένες ιστορίες χαράχτηκαν στη μνήμη και διαδόθηκαν προφορικά από γενιά σε γενιά, μέχρις ότου ήρθαν οι Ισπανοί και οι ιστορίες αποτυπώθηκαν στη γλώσσα των αυτοχθόνων, αλλά με λατινικό αλφάβητο. Ετσι καταφέραμε να γνωρίσουμε τα κείμενα των αυτοχθόνων που δεν είχαν δεχτεί ποτέ τις επιρροές του δυτικού κόσμου» (βλ. «Ενας αιώνας Νόμπελ», «Το λατινοαμερικάνικο μυθιστόρημα, μαρτυρία μιας εποχής», μτφρ.: Νίκος Μπακουνάκης, σ.σ. 199 - 200, εκδόσεις «Καστανιώτη», 2001).

Ας επιστρέψουμε, όμως, στο σώμα του βιβλίου «Οι άνθρωποι από καλαμπόκι». Κανένας λαός δεν εξαρτήθηκε τόσο καθοριστικά από το καλαμπόκι. Αυτός ο κατακίτρινος καρπός είναι για τους Μάγια κιτσέ ό,τι ο ήλιος. Το καλαμπόκι είναι η σάρκα και το αίμα. Το καλαμπόκι είναι η ζωή αυτοπροσώπως, είναι ο ίδιος ο άνθρωπος.

Σ' αυτό το αριστούργημα της ινδοαμερικανικής δημιουργίας, βρισκόμαστε μπροστά σ' ένα λογοτεχνικό μνημείο - όπως σημειώνει ο μελετητής Πέδρο Ανχελ Γκονσάλες στον πρόλογο της ελληνικής έκδοσης - όπου η πραγματικότητα και ο μύθος, το ονειρικό και το μαγικό, το σαφώς αντικειμενικό και τα στοιχεία του ενδόμυχου, η καλλιεργημένη και λαϊκή γλώσσα, άνθρωποι και ζώα συγχωνεύονται σ' ένα αμάλγαμα με τέτοια μορφή που κάθε αναγνώστης στην προσπάθειά του να προσεγγίσει την ερμηνεία του, πρέπει να λειτουργήσει πολύ προσωπικά και επίπονα, έτσι όπως ακριβώς συμβαίνει με κάθε πραγματικά ποιητικό έργο.

Το φυσικό στοιχείο, το οποίο κυριαρχεί και «καίει» όλες τις σελίδες του έπους υπέρ των εξαθλιωμένων και δολοφονημένων φτωχών εργατών γης, είναι η φωτιά. Οι φλόγες της καίνε τα παρθένα δάση, κάνοντας κάρβουνο την πανίδα και τη χλωρίδα, για να μετατραπούν σε χωράφια καλλιέργειας καλαμποκιού. Τα εκμεταλλεύονται οι στυγνοί μεταπράτες, οι μαϊσέρος, πάντα με την παρουσία έφιππων κυβερνητικών στρατευμάτων καταστολής. Οι δεμένοι με τον τόπο τους χειρώνακτες, από άνθρωποι γίνονται πράγματα, υποδουλώνονται σαν να είναι υποζύγια, δολοφονούνται, όταν ζητούν το μερίδιό τους ως πρωτογενών παραγωγών.

ΥΓ: Καλλιεργημένος χαρακτήρας, αφοσιωμένος στο μουσικολογικό και μουσικοκριτικό έργο του, ενδελεχής μελετητής της ελληνικής μουσικής σ' όλες τις εκφράσεις της. Μοναδικές οι μονογραφίες του για τους Επτανήσιους συνθέτες Νικόλαο Χαλκιόπουλο - Μάντζαρο, Παύλο Καρρέρ και Σπύρο Σαμάρα. Αυτή είναι η σύντομη προσωπογραφία - αποχαιρετισμός του Γιώργου Λεωτσάκου (1935 - 2024), για τον οποίο δεν είναι ευρέως γνωστό ότι είχε αξιόλογο πρωτότυπο συνθετικό έργο.