Ο επιστημονικός σταθμός Μακ Μέρντο των ΗΠΑ στην Ανταρκτική |
Την ίδια περίοδο, η παρουσία άλλων χωρών έχει αυξηθεί και μολονότι δεν πρόκειται για κάποιου είδους διαγωνισμό, ορισμένοι ειδικοί στις ΗΠΑ έχουν αρχίσει να ανησυχούν. Περισσότερο ανησυχούν οι ειδικοί σε θέματα γεωπολιτικής, που τονίζουν ότι «παρουσία σημαίνει επιρροή» στην Ανταρκτική. Μια μείωση της αμερικανικής επιρροής θα μπορούσε να έχει γεωπολιτικές επιπτώσεις στην περιοχή και ενδέχεται να βάλει σε κίνδυνο τις δικλίδες ασφαλείας, που εξασφαλίζουν την ειρηνική αξιοποίηση της Ανταρκτικής. Με άλλα λόγια, ανησυχούν - ή προειδοποιούν - ότι το «θερμόμετρο» της αντιπαράθεσης μεταξύ των ιμπεριαλιστών ενδέχεται να ανέβει και στην παγωμένη ήπειρο.
Η Ανταρκτική δεν είναι μόνο πάγος πάνω στη στεριά και τη γύρω θάλασσα. Είναι ένα μέρος σημαντικό, τόσο περιβαλλοντικά και επιστημονικά όσο και πολιτικά. Η κυκλοφορία του νερού στον Νότιο Ωκεανό ανακατανέμει τη θερμότητα σε παγκόσμιο επίπεδο και τα βαθιά ωκεάνια ρεύματα μεταφέρουν θρεπτικές ουσίες προς τον ισημερινό. Είναι κρίσιμο στοιχείο του παγκόσμιου θαλάσσιου συστήματος και του τρόπου που οι ωκεανοί αλληλεπιδρούν με την ατμόσφαιρα. Ταυτόχρονα, είναι μεγάλης σημασίας περιοχή για τη διαστημική έρευνα. Με τη σταθερή της ατμόσφαιρα, μακριά από οποιαδήποτε ηλεκτρομαγνητική παρεμβολή προερχόμενη από τον ανθρώπινο πολιτισμό, αστρονόμοι και αστροφυσικοί μπορούν να ανιχνεύσουν ασθενή σήματα από περιοχές του σύμπαντος, που βρίσκονται πολύ μακριά και πολύ πίσω στον χρόνο, σήματα που δεν μπορούν να ανιχνευτούν από τα ίδια όργανα στις πυκνοκατοικημένες άλλες ηπείρους. Πολλοί ερευνητές ασχολούνται με τον ίδιο τον πάγο της Ανταρκτικής, που περιέχει το 90% όλου του πόσιμου επιφανειακού νερού της Γης. Υπάρχει φυσικά και το γεωλογικό ενδιαφέρον, η θαλάσσια ζωή, οι ακραιόφιλοι οργανισμοί και ό,τι σχετίζεται με την αλλαγή του κλίματος.
Η δραστηριότητα όλων των κρατών και ατόμων στην παγωμένη ήπειρο διέπεται από τη Συνθήκη της Ανταρκτικής, που προβλέπει ότι θα χρησιμοποιείται μόνο για επιστημονική έρευνα, με πλήρη απαγόρευση οποιασδήποτε στρατιωτικής αξιοποίησης. Στρατοί επιτρέπεται να παρέχουν μόνο υποστήριξη επιμελητείας και διάσωσης. Η Συνθήκη περιλαμβάνει και ένα Πρωτόκολλο Περιβαλλοντικής Προστασίας, που σχετίζεται με μέτρα και πολιτικές για τη διατήρηση του ανταρκτικού περιβάλλοντος. Υπογράφτηκε το 1959 και τέθηκε σε εφαρμογή το 1961, με τις ΗΠΑ και τη Σοβιετική Ενωση να συμμετέχουν εξαρχής σ' αυτή.
Παρά την ύπαρξη της Συνθήκης, η Ανταρκτική δεν έπαψε να είναι γεωπολιτικά σημαντική: Περιέχει φυσικούς πόρους και πηγές πλούτου, όπως μεγάλο αλιευτικό πλούτο, ορυκτά και φυσικό αέριο, τα οποία εξαιτίας της Συνθήκης κανείς δεν μπορεί να εκμεταλλευτεί. Σε αντίθεση με οποιαδήποτε άλλη διεκδικούμενη από πολλές πλευρές περιοχή στον πλανήτη, δεν έχει μοιραστεί μεταξύ των ενδιαφερομένων, ούτε όσον αφορά την εδαφική κυριαρχία ούτε την ιδιοκτησία. Πριν από τη Συνθήκη εφτά χώρες είχαν διατυπώσει διεκδικήσεις στην ήπειρο, αλλά όταν την υπέγραψαν, αφαίρεσαν από τον εαυτό τους τη δυνατότητα νομικής δράσης για την υποστήριξη αυτών των διεκδικήσεων.
Οι περισσότεροι ερευνητές στην Ανταρκτική δεν ασχολούνται καθόλου με αυτήν την πλευρά του τόπου, όπου εγκαθίστανται οι ανιχνευτές σωματιδίων, τα ραδιοτηλεσκόπια και ο λοιπός επιστημονικός εξοπλισμός τους. Ομως, η έρευνα που κάνουν διαπλέκεται με την πολιτική. Τα ερευνητικά τους προγράμματα και η απαιτούμενη γι' αυτά υποδομή, όπως η βάση Μακ Μέρντο ή ο Σταθμός Νότιου Πόλου Αμουδσεν - Σκοτ, υπάρχουν όχι μόνο για το καλό της απόκτησης νέας γνώσης, αλλά και με σκοπό την επιρροή στην Ανταρκτική και το μέλλον της, των χωρών που χρηματοδοτούν αυτά τα προγράμματα και τις υποδομές. Η έμμεση απόκτηση επιρροής είναι ιδιαίτερα αναγκαία σε μια περιοχή που δεν επιτρέπεται να εγκατασταθούν στρατιωτικές βάσεις, συνήθης τρόπος καθιέρωσης τόσο της παρουσίας, όσο και της επιρροής. Ανάμεσα στις χώρες που αυξάνουν την παρουσία τους και κατά συνέπεια την επιρροή τους στην Ανταρκτική είναι η Κίνα και η Νότια Κορέα.
Το 2023 το NSF των ΗΠΑ ανακοίνωσε ότι ακυρώνει πάνω από τα μισά ερευνητικά προγράμματα και δραστηριότητες που είχαν χρηματοδοτηθεί για τη διετία 2023 - 2024 και ανακοίνωσε ότι δεν θα υποστηρίξει κανένα νέο πρόγραμμα το 2024. Στο μεταξύ, ορισμένα έργα, όπως η κατασκευή νέου κοιτώνα, έχουν μείνει 3 χρόνια πίσω, πράγμα που σημαίνει ότι η βάση Μακ Μέρντο δεν θα μπορεί να φιλοξενήσει τον αριθμό των 1.500 ατόμων, που προβλέπει το οργανόγραμμά της. Παράλληλα, το NSF έκανε γνωστό ότι τις επόμενες δεκαετίες θα λειτουργεί μόνο το ένα από τα δύο ερευνητικά σκάφη, λόγω προβλημάτων στον προϋπολογισμό του, ενώ και η Ακτοφυλακή των ΗΠΑ αντιμετωπίζει προβλήματα με το πρόγραμμα ανανέωσης του στόλου των παγοθραυστικών της, απαραίτητων για το άνοιγμα θαλάσσιου δρόμου ως τη βάση Μακ Μέρντο. Ολα αυτά κάνουν φυσικά πιο δύσκολη και την προσέλκυση νέων ερευνητών, ιδιαίτερα εκείνων που η έρευνά τους έχει ανελαστικούς χρονικούς περιορισμούς.
Η Συνθήκη της Ανταρκτικής έχει μηχανισμούς ελέγχου της εφαρμογής της, όπως επισκέψεις στις εγκαταστάσεις άλλων χωρών δίχως προειδοποίηση, ώστε να ελεγχθεί ότι δεν βρίσκεται εκεί υλικό και προσωπικό που δεν σχετίζονται με την επιστημονική έρευνα και ότι πράγματι διεξάγεται η ανακοινωμένη έρευνα. Από την έναρξη ισχύος της Συνθήκης έχουν γίνει 60 τέτοιοι έλεγχοι, οι τελευταίοι από τους οποίους πραγματοποιήθηκαν από την πλευρά των ΗΠΑ το 2020, λίγο πριν από το ξέσπασμα της πανδημίας COVID-19. Ομως, υπάρχει η ανησυχία ότι κάποιο άλλο κράτος προσεκτικά μπορεί να εισαγάγει στην Ανταρκτική τεχνολογία διπλής χρήσης, δηλαδή και επιστημονικής έρευνας και στρατιωτικής αξιοποίησης.