Πρόκειται για αντιλήψεις που, όπως τονίζει η Απόφαση του 18ου Συνεδρίου του ΚΚΕ, συνέβαλαν στην «αλλοίωση των χαρακτηριστικών του επαναστατικού εργατικού κράτους, στη χειροτέρευση της κοινωνικής σύνθεσης του Κόμματος και του στελεχικού δυναμικού του, στην απώλεια της επαναστατικής επαγρύπνησης, η οποία ιδεολογικοποιήθηκε και με τη θέση για το "ανεπίστρεπτο" της σοσιαλιστικής πορείας». Τροφοδότησαν ταυτόχρονα οπορτουνιστικές θέσεις μέσα στις γραμμές του κομμουνιστικού κινήματος ότι το αστικό κράτος μπορούσε, με την παρέμβαση του εργατικού κινήματος, να μετασχηματιστεί σε προοδευτική κατεύθυνση ως στάδιο για την κατάκτηση της εργατικής εξουσίας.

Το Πρόγραμμα του ΚΚΣΕ του 22ου Συνεδρίου αναθεωρούσε ριζικά τη διδασκαλία του μαρξισμού - λενινισμού για το κράτος ως όργανο ταξικής κυριαρχίας. Οπως τόνιζε ο Λένιν, η έννοια της δικτατορίας του προλεταριάτου «τότε μόνο έχει νόημα, όταν μια τάξη ξέρει ότι μόνη της παίρνει στα χέρια της την πολιτική εξουσία και δεν ξεγελά ούτε τον εαυτό της ούτε τους άλλους με συζητήσεις για εξουσία "παλλαϊκή, εκλεγμένη απ' όλους, καθιερωμένη απ' όλο τον λαό"».

Θυμίζουμε τι έγραφε ο Λένιν στο «Κράτος και Επανάσταση»: «Μόνο στην κομμουνιστική κοινωνία, όταν η αντίσταση των καπιταλιστών θα έχει τσακιστεί οριστικά, όταν θα έχουν εξαφανιστεί οι καπιταλιστές, όταν δεν θα υπάρχουν τάξεις (δηλαδή δεν θα υπάρχουν διακρίσεις ανάμεσα στα μέλη της κοινωνίας ως προς τη σχέση τους με τα κοινωνικά μέσα παραγωγής), μόνο τότε "εξαφανίζεται το κράτος και μπορούμε να μιλάμε για ελευθερία"». Τόνιζε δηλαδή ο Λένιν την αναγκαιότητα της δικτατορίας του προλεταριάτου μέχρι την οριστική εξάλειψη των τάξεων και των ταξικών αντιθέσεων. «Αλλά αυτές δεν θα εξαλειφτούν χωρίς τη δικτατορία του προλεταριάτου».

Στο Πρόγραμμα του ΚΚΣΕ του 1961 συνυπάρχουν δύο αλληλοσυγκρουόμενες θέσεις: Η μία για το ξεπέρασμα της δικτατορίας του προλεταριάτου και η άλλη για την ανάγκη ενίσχυσης και επέκτασης με κάθε δυνατό τρόπο των εμπορευματο-χρηματικών (ε/χ) σχέσεων. Απορρίπτοντας τη δικτατορία της εργατικής τάξης, την ίδια ώρα που πρόβαλλε την ανάγκη επέκτασης των ε/χ σχέσεων, η τότε ηγεσία του ΚΚΣΕ έχτιζε ένα δήθεν «κομμουνιστικό» εποικοδόμημα πάνω σε μια οικονομική βάση αποδυνάμωσης των κομμουνιστικών σχέσεων παραγωγής και του κεντρικού σχεδιασμού.

Οι αντιλήψεις περί «παλλαϊκού κράτους» συνιστούσαν συνέχεια της εσωκομματικής διαπάλης από τις αρχές της δεκαετίας του 1950, αλλά και από παλιότερα, μέσα από την οποία «εκφράστηκε, σε ιδεολογικό και πολιτικό επίπεδο, η κοινωνική αντίσταση (κολχόζνικοι αγρότες, διευθυντικά στελέχη στην αγροτική παραγωγή και στη βιομηχανία) στην ανάγκη επέκτασης και εμβάθυνσης των σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής» (Απόφαση του 18ου Συνεδρίου του ΚΚΕ). Αποτύπωναν όμως και την πιθανότητα που υπάρχει θεωρητικά ασαφείς, υπεραισιόδοξες και πρώιμες εκτιμήσεις να αξιοποιηθούν από φορείς του οπορτουνισμού για να στρέψουν σε αντεπαναστατική κατεύθυνση το τιμόνι της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.

Είναι χαρακτηριστικό ότι τον Νοέμβρη του 1936, κατά τη συζήτηση του σχεδίου Συντάγματος της ΕΣΣΔ, στη βάση των αλλαγών που είχαν υποστεί οι σχέσεις παραγωγής μετά τα 2 πρώτα Πεντάχρονα Πλάνα, γινόταν η εκτίμηση πως «δείχνουν ότι σβήνουν τα όρια ανάμεσα στην εργατική τάξη και την αγροτιά, όπως και ανάμεσα σ' αυτές τις τάξεις και τη διανόηση (...) Δείχνουν ότι χάνονται, σβήνουν οι οικονομικές αντιθέσεις (...) και οι μεταξύ τους πολιτικές αντιθέσεις». Πρόκειται για μια εκτίμηση που φαίνεται να θεωρεί ως ήδη κατακτημένο το τελικό αποτέλεσμα μιας σύνθετης διαδικασίας ταξικής διαφοροποίησης στα πλαίσια της ανώριμης φάσης του κομμουνισμού, υποτιμώντας τις νομοτελειακές αντιφάσεις και τα διαφορετικά υλικά συμφέροντα.

Φυσικά πρέπει να επισημάνουμε ότι, παρά την αντιφατικότητα της εκτίμησης για σβήσιμο των ορίων και των πολιτικών αντιθέσεων ανάμεσα στις τάξεις, η σοβιετική ηγεσία την εποχή εκείνη επιμένει στην επιστημονική θέση για τη διατήρηση των τάξεων σε όλη την ανώριμη φάση του κομμουνισμού και την αναγκαιότητα της δικτατορίας του προλεταριάτου για την πλήρη εκμηδένιση των τάξεων. Ετσι, στην ίδια εισήγηση για το σχέδιο Συντάγματος το 1936 ο Στάλιν τονίζει ότι «η κρατική διεύθυνση της κοινωνίας (η δικτατορία) ανήκει στην εργατική τάξη, γιατί είναι η πρωτοπόρα τάξη της κοινωνίας».