«ΛΕΣΒΟΣ. 80 Χρόνια "Go Back"... Ετσι νικάει ο λαός!». Με αυτόν τον τίτλο η Εκθεση με πρωτότυπο αρχειακό υλικό και ντοκουμέντα, που κόσμησε το Δημοτικό Θέατρο Μυτιλήνης, όπου πραγματοποιήθηκε η μαζική εκδήλωση της ΚΟ Λέσβου με ομιλητή τον ΓΓ της ΚΕ, Δημήτρη Κουτσούμπα, κέρδισε τις εντυπώσεις και το ενδιαφέρον όσων συμμετείχαν.

Φωτογραφίες (οι περισσότερες της Εκθεσης είναι του Μυτιληνιού φωτογράφου Δουκάκη Σ. Χουτζαίου) και ντοκουμέντα από τον Τύπο της εποχής - «Εμπρός», «Αντιφασίστας», «Ελεύθερη Λέσβος», εφημερίδες του ΚΚΕ, της ΕΠΟΝ και του ΕΑΜ στο νησί - εξιστορούν την εμβληματική αυτήν στιγμή για την ιστορία του νησιού και όχι μόνο.

Η Εκθεση ξεκινάει απ' τον Σεπτέμβρη του 1944, που ο λαός του νησιού πανηγυρίζει την απελευθέρωση απ' τους Γερμανούς. Φωτογραφίες πιστοποιούν αυτό που αναγράφεται στα ταμπλό: «Ο λαός μέσα από τη σκληρή πάλη του ενάντια στη ναζιστική κατοχή μέσα απ' τις γραμμές του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ κατέκτησε μια νέα ζωή, άρχισε να παίρνει τις τύχες του στα χέρια του και να συγκροτεί λαϊκούς θεσμούς για την οργάνωση της ζωής του. Η απελευθέρωση σήμανε και ένταση της επαναστατικής κατάστασης. Με τόλμη, ανιδιοτέλεια, αυτοθυσία και πρωτόγνωρη αυτενέργεια ο λαός πολέμησε τους κατακτητές και ήταν συνεπαρμένος από τον πόθο για μια καινούργια ζωή - τη λαοκρατία, που ήταν στα χείλη, στις καρδιές και το τραγούδι όλων. Ο λαός είχε ακράδαντη θέληση να μην αφήσει να καθίσουν στον σβέρκο του οι παλιοί τύραννοι και καταπιεστές». Και θα τα αποδείκνυε λίγους μήνες μετά, όταν η αστική τάξη της χώρας και οι Βρετανοί θα επιχειρούσαν να το κάνουν.

Στο πρώτο μέρος της Εκθεσης σκιαγραφείται η περίοδος που το ΕΑΜ κυριαρχεί στο νησί. Ακόμα πριν από την απελευθέρωση λειτουργούν λαϊκά δικαστήρια, ενώ στα χωριά γίνονται λαϊκές συνελεύσεις. Οι Γερμανοί περιορίζονται στην πόλη της Μυτιλήνης. Στην ύπαιθρο ο ΕΛΑΣ και η Εθνική Πολιτοφυλακή τηρούσαν την τάξη. Απ' τον Σεπτέμβρη του 1944 στην ελεύθερη Λέσβο οργανώθηκαν λαϊκοί θεσμοί για την οργάνωση της ζωής του λαού. Οι θεσμοί αυτοί εξέφραζαν τη λαϊκή πρωτοβουλία και αυτενέργεια. Ελυναν προβλήματα της καθημερινότητας σε σύγκρουση με τους εκμεταλλευτές του λαού. Στη Λέσβο εμφανίστηκαν ισχυροί θεσμοί λαϊκής συμμετοχής και δράσης. Οι παλιές κρατικές κατασταλτικές δυνάμεις που είχαν συνεργαστεί με τους κατακτητές ήταν απαξιωμένες και μισητές. Οι αστοί πολιτικοί που είτε απουσίαζαν απ' τον αγώνα είτε είχαν συνεργαστεί με τους κατακτητές ήταν ανυπόληπτοι και μισητοί.

Η κυβέρνηση Παπανδρέου στέλνει στη Λέσβο τον στρατιωτικό Γ. Μπουρδάρα ως υπουργό, γενικό διοικητή Αιγαίου και διοικητή χωροφυλακής τον Σηφάκη. Κάτω απ' τη λαϊκή πίεση και οι δύο φεύγουν για τη Χίο. Αντιλαϊκές λύσεις μπορούσαν να επιβάλουν μόνο τα βρετανικά στρατεύματα, που δεν είχαν κανέναν άλλο λόγο να πάνε στα ήδη ελεύθερα νησιά, όμως το επιχείρησαν για να αλλάξει ο συσχετισμός σε βάρος του λαού, ασκώντας ωμή καταστολή.

Στο πλαίσιο αυτό, παραμονή Χριστουγέννων του 1944, στις 6.30 το πρωί, ο Π. Γώγος, στέλεχος του ΚΚΕ, μαζί με τον Παναγιώτη Κεμερλή, βρισκόμενοι στην προκυμαία της Μυτιλήνης, αντιλαμβάνονται το πολεμικό πλοίο να προσεγγίζει, τρέχουν στη λέσχη της ΕΠΟΝ, παίρνουν τα χωνιά και ξεσηκώνουν τον κόσμο: «Λαέ της Μυτιλήνης, συναγωνιστές και συναγωνίστριες (...) Ξυπνήστε, όλοι στο πόδι! Κάτω στο λιμάνι ήρθανε εγγλέζικα καράβια με στρατό. Τρέξτε όλοι στην προκυμαία να εμποδίσουμε την απόβαση».

Ενα τέτοιο χωνί που μετέφερε το πρόταγμα του ξεσηκωμού σε όλη την πόλη κοσμούσε την Εκθεση, μαζί με ένα ξίφος απ' αυτά που υψώθηκαν κατά των Βρετανών και άλλα πρωτότυπα υλικά.

Λαοθάλασσα μαζεύτηκε στο λιμάνι. Η πόλη νεκρώνει από πάνδημη απεργία και βυθίζεται στο σκοτάδι. Χιλιάδες κατεβαίνουν κι απ' τα χωριά οπλισμένοι με κάθε μέσο, πέτρες, γιαταγάνια, μαχαίρια, τσεκούρια και μπαλταδέλια αλλά πάνω απ' όλα με ψυχή, έτοιμοι «να σκοτώσουν ή να σκοτωθούν». Κάποιος απ' αυτούς θα καταγράψει τη φωνή του στην ιστορία, όταν φωνάζει «Go Back!». Από στόμα σε στόμα γίνεται μυριόστομο αίτημα.

Τέσσερα μερόνυχτα ο λαός της Λέσβου στέκεται εκεί ακλόνητος παρά το κρύο, παρά την πείνα. Είναι αποφασισμένος. Με την απόφαση όπως καταγράφηκε στο ψήφισμα του ένοπλου συλλαλητηρίου ανήμερα των Χριστουγέννων του 1944: «Ο ΛΑΟΣ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ (...) διαδηλώνει την απόφασή του να αντιταχθεί προτάσσοντας τα στήθια του και να πέσει μέχρι του τελευταίου στην περίπτωση που ο Αγγλος ταξίαρχος δεν θα σεβαστεί την θέλησή του και ενεργήσει απόβαση»...

Το λιμάνι ζώνεται με συρματοπλέγματα, μαζεύονται πέτρες και στήνονται οδοφράγματα.

Στις 28/12 οι Αγγλοι ανακοινώνουν πως θα αποχωρήσουν. Φωτογραφίες στην Εκθεση απεικονίζουν την επινίκια παρέλαση του ΕΛΑΣ και των λαϊκών οργανώσεων.

Η Εκθεση ολοκληρώνεται με φωτογραφικό υλικό και εξιστόρηση των όσων ακολούθησαν μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας.