Ποιο είναι το πιο στρογγυλό ουράνιο σώμα;
Σάββατο 14 Δεκέμβρη 2024 - Κυριακή 15 Δεκέμβρη 2024

Η σκιά της Αφροδίτης αποτυπωμένη πάνω στον ηλιακό δίσκο (πάνω και λίγο προς τα δεξιά). Και τα δύο σώματα είναι σχεδόν σφαιρικά και μάλιστα πολύ πιο σφαιρικά από τα περισσότερα άλλα ουράνια σώματα των οποίων τα χαρακτηριστικά είναι καλά γνωστά στους αστρονόμους.
Ολα τα μεγάλα μεμονωμένα ουράνια σώματα (εξαιρούμενων δηλαδή των μικρών αστεροειδών και κομητών, κάποιων μικρών φεγγαριών, όπως εκείνων του Αρη και φυσικά των νεφελωμάτων, των αστρικών σμηνών και των γαλαξιών) είναι σφαιρικά και ο λόγος γι' αυτό είναι η βαρύτητα. Καθώς οι μεγάλοι αστεροειδείς, τα φεγγάρια, οι πλανήτες και τα άστρα σχηματίζονται συγκεντρώνοντας αέρια και σκόνη ή μικρότερα κομμάτια που συγκρούονται με αυτά, η μάζα τους αυξάνει και μαζί της και η βαρύτητα στην επιφάνειά τους. Οταν η βαρύτητα ξεπεράσει ένα όριο (συνήθως όταν η διάμετρός τους ξεπεράσει τα 400 χιλιόμετρα, ανάλογα βέβαια με το υλικό), ό,τι προεξέχει καταρρέει, κάνοντας το αντικείμενο σφαιρικό.

Σφαιρικό μεν, αλλά όχι επακριβώς. Δηλαδή δεν απέχει ακριβώς το ίδιο κάθε σημείο της επιφάνειάς του από το κέντρο του. Ενα από τα πιο σφαιρικά ουράνια σώματα βρίσκεται κοντά μας και είναι ο Ηλιος. Τα άστρα γενικά είναι πολύ σφαιρικά, αλλά κι αυτά παραμορφώνονται υπό την επίδραση της φυγόκεντρης δύναμης που δημιουργεί η περιστροφή γύρω από τον άξονά τους. Η μέγιστη επίδρασή της είναι στον ισημερινό, όπου η περιστροφική ταχύτητα είναι μεγαλύτερη. Το μέγεθος της δύναμης αυτής είναι ανάλογο με το μέγεθος του ουράνιου σώματος και την ταχύτητα περιστροφής του. Ο Ηλιος έχει διάμετρο εκατονταπλάσια της Γης, αλλά περιστρέφεται αργά, μια φορά κάθε γήινο μήνα και αυτό του επιτρέπει να είναι τόσο σφαιρικός. Η βαρύτητα στην επιφάνειά του είναι 28 φορές μεγαλύτερη από της Γης, αλλά λόγω της αργής περιστροφής η φυγόκεντρος δύναμη είναι μόλις το 0,0015% του βάρους που έχει ένα σώμα την επιφάνειά του.

Η μέτρηση της σφαιρικότητας του Ηλιου δεν είναι εύκολη. Καταρχήν δεν έχει επιφάνεια με την έννοια της επιφάνειας της Γης. Αποτελείται από αέρια και το υλικό του γίνεται όλο και λιγότερο πυκνό όσο απομακρύνεται κανείς από το κέντρο του. Κοντά στην «επιφάνεια», ωστόσο, η πυκνότητα πέφτει τόσο απότομα που από τη Γη το όριο μοιάζει σαφές. Ο καλύτερος τρόπος για να μετρηθεί η σφαιρικότητά του είναι από διαστημικά τηλεσκόπια, που δεν επηρεάζονται από τους κυματισμούς της γήινης ατμόσφαιρας. Ετσι, με δεδομένα από το Παρατηρητήριο Ηλιακής Δυναμικής της NASA, διαπιστώθηκε ότι η αναλογία της διαμέτρου των πόλων και μιας διαμέτρου στον ισημερινό του Ηλιου είναι μόλις 0,0008%, δηλαδή είναι κατά 99,9992% σφαιρικός!

Κι η Αφροδίτη είναι πολύ σφαιρική για τον ίδιο λόγο, εξαιτίας δηλαδή της αργής περιστροφής γύρω από τον άξονά της, που διαρκεί 243 γήινες μέρες. Είναι μάλιστα πιο στρογγυλή κι από τον Ηλιο, αλλά στην πραγματικότητα οι προεξοχές του εδάφους της (βουνά με ύψος πολλών χιλιομέτρων) τη φέρνουν τελικά δεύτερη στο ηλιακό σύστημα. Η Γη, που περιστρέφεται πολύ πιο γρήγορα, είναι κατά 0,3% πεπλατυσμένη στους πόλους.

Ορισμένα άστρα είναι εξαιρετικά ασύμμετρα. Ο λαμπρός αστέρας Αλτάιρ περιστρέφεται τόσο γρήγορα, που το υλικό στον ισημερινό του τρέχει με ταχύτητα 1 εκατομμυρίου χιλιομέτρων την ώρα! Γι' αυτό η διάμετρός του στον ισημερινό είναι 20% πιο μεγάλη από τη διάμετρο που περνάει από τους πόλους.

Τα πιο σφαιρικά ουράνια σώματα είναι οι αστέρες νετρονίων, που σχηματίζονται από τους πυρήνες άστρων που κατέληξαν υπερκαινοφανείς (σουπερνόβα), όταν αυτοί οι πυρήνες καταρρεύσουν σχηματίζοντας μια σφαίρα διαμέτρου μόλις 2 χιλιομέτρων. Η βαρύτητα στην επιφάνεια των άστρων νετρονίων είναι δισεκατομμύρια φορές μεγαλύτερη από της Γης, αλλά συχνά αυτά περιστρέφονται πολύ γρήγορα, γρηγορότερα κι από την ταχύτητα περιστροφής του άξονα των οικιακών μίξερ. Οταν, όμως, στο πέρασμα του χρόνου η ταχύτητα περιστροφής τους μειωθεί κατά πολύ, η διαφορά των διαμέτρων πόλων - ισημερινού τους μπορεί να μην ξεπερνά το πάχος μερικών ατόμων!

ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΘΕΜΑΤΑ
Θεωρία για την αργή περιστροφή του πυρήνα των άστρων (2023-03-04 00:00:00.0)
Ο OSIRIS-REx περιεργάζεται τον αστεροειδή Μπενού (2018-12-08 00:00:00.0)
Επεσε το τελευταίο ανεξερεύνητο «οχυρό» του ηλιακού συστήματος (2015-07-19 00:00:00.0)
Γιατί το φεγγάρι δείχνει προς τη Γη πάντα την ίδια πλευρά (2015-01-04 00:00:00.0)
Η Χαραυγή στην Εστία (2011-08-21 00:00:00.0)
Γαλαξιακοί κυματισμοί (2005-11-06 00:00:00.0)