Το Δεκέμβρη του 1999 η Μπανκ οφ Αμέρικα, μία από τις μεγαλύτερες τράπεζες των Ηνωμένων Πολιτειών, ανακοίνωσε ότι, λόγω δυσμενούς οικονομικής κατάστασης θα προχωρούσε τους επόμενους μήνες στην απόλυση δέκα χιλιάδων υπαλλήλων. Σχεδόν ταυτόχρονα, η διοίκηση της τράπεζας έστειλε επιστολές σε όλο το προσωπικό, με τις οποίες πρότεινε κάθε εργαζόμενος να «υιοθετήσει» μια Αυτόματη Ταμειακή Μηχανή (ΑΤΜ). Αυτό σήμαινε ότι ο εργαζόμενος έπρεπε να διαλέξει μια ΑΤΜ, είτε στην πόλη, είτε στην εξοχή, την οποία θα συντηρούσε κάθε βδομάδα με δικά του έξοδα και εκτός του ωραρίου εργασίας. Σε άλλο φυλλάδιο, η διοίκηση εξηγούσε με ποιον τρόπο «θα διατηρήσετε τη δική σας ΑΤΜ στο δρόμο της επιτυχίας». Επρεπε, παραδείγματος χάριν, «να μαζεύετε τα σκουπίδια», «να αλλάζετε τις λάμπες», «να ξεριζώνετε τους θάμνους» κ.λπ.

Οταν η υπηρεσία Εργασίας της Πολιτείας της Καλιφόρνιας έκρινε ότι η τράπεζα όφειλε να αποζημιώνει τους εργαζόμενους για τις εργασίες συντήρησης, η διεύθυνση της Μπανκ οφ Αμέρικα απάντησε οργισμένα ότι το πρόγραμμα «υιοθεσίας» είχε ως σκοπό την «ανύψωση του ηθικού των εργαζομένων και την ανύψωση του ομαδικού πνεύματος». Διαμαρτυρήθηκε, μάλιστα, γιατί κάποιος διανοήθηκε ότι με την απόφασή της αποσκοπούσε στη μείωση του κόστους, ή στην άσκηση κάποιας μορφής εκβιασμού προς τους εργαζόμενους.

Το παράδειγμα που προαναφέραμε είναι χαρακτηριστικό των μεθόδων που χρησιμοποιούν μεγάλες πολυεθνικές επιχειρήσεις όχι μόνο για την ένταση της εκμετάλλευσης των εργαζομένων, αλλά και για την πλήρη αλλοτρίωσή τους. Στόχος αυτών των μεθόδων είναι να αισθανθεί και να πιστέψει ο εργαζόμενος ότι τα συμφέροντά του ταυτίζονται απολύτως με τα συμφέροντα της επιχείρησης και του εργοδότη, να πιστέψει ότι η δουλιά του είναι το «σπίτι» του και η «οικογένειά» του, να δεχτεί ότι αν η επιχείρηση δεν πάει καλά τότε θα πρέπει και αυτός να θυσιάσει κάτι από το μισθό του, ή τα δικαιώματά του για να τη βοηθήσει.

Ως αποτέλεσμα αυτών των μεθόδων, το 2000 οι Αμερικανοί πέρασαν κατά μέσο όρο, 1.979 ώρες στο χώρο εργασίας τους, δηλαδή 36 ώρες περισσότερες σε σχέση με το 1990. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Διεθνούς Γραφείου Εργασίας οι ώρες εργασίας στις ΗΠΑ είναι περισσότερες απ' οποιαδήποτε άλλη χώρα στον κόσμο, με εξαίρεση τη Νότια Κορέα και την Τσεχία. Μια απόδειξη ότι στον καπιταλισμό ο πλούτος και η ευημερία δεν οδηγούν στη μείωση του χρόνου εργασίας, αλλά στην αύξησή του, παρά τους περί του αντιθέτου ισχυρισμούς επιφανών αστών κοινωνιολόγων.

Στο πλαίσιο της «διαχείρισης του ανθρώπινου δυναμικού», με στόχο την αλλοτρίωση των εργαζομένων, ορισμένες πολυεθνικές επιδεικνύουν μεγάλη ευρηματικότητα. Παραδείγματος χάριν στην «Microsoft» του γνωστού Μπιλ Γκέιτς, οι χώροι εργασίας μοιάζουν με έναν μικρόκοσμο, όπου οι εργαζόμενοι μπορούν να καλύπτουν όλες σχεδόν τις ανάγκες τους και επομένως δε χρειάζεται να φεύγουν απ' αυτόν παρά μόνο για λίγες ώρες. Μπορεί, λοιπόν, να βρει κανείς παιδικούς σταθμούς, αίθουσες γυμναστικής, γήπεδα, καφετέριες, ψυχολόγους, «συμβούλους πένθους»!, που βοηθούν τους εργαζόμενους να ξεπερνούν τα προβλήματα από την απώλεια αγαπημένων τους προσώπων, στεγνοκαθαριστήριο, ταχυδρομικό γραφείο, αίθουσες «ανάπαυσης» κ.λπ.

Σχολιάζοντας τις μεθόδους αυτές των πολυεθνικών, ο καθηγητής Διοίκησης Επιχειρήσεων στο Πανεπιστήμιο Ντάλας Ντέιβ Αρνοτ, τονίζει ότι έχουν τα τρία βασικά χαρακτηριστικά μιας θρησκείας, δηλαδή την αφοσίωση, έναν χαρισματικό ηγέτη και την αποκοπή από το κοινωνικό περιβάλλον. Για εργοδότες όπως ο Μπιλ Γκέιτς, ο Λάρι Ελισον της Oracle, ο Τζακ Γουέλς της General Electric και άλλοι γράφονται βιβλία, δημοσιεύονται εκατοντάδες άρθρα, γίνονται δεκάδες τηλεοπτικές εκπομπές, καλλιεργούνται μύθοι για τα πάσης φύσεως «κατορθώματά» τους. Στόχος αυτής της επιχείρησης είναι να γίνουν οι εργαζόμενοι «οπαδοί» του αφεντικού τους, αφοσιωμένοι «πιστοί» του.

Σε άλλες περιπτώσεις η διεύθυνση της επιχείρησης αναλαμβάνει ακόμα και το ρόλο του «γραφείου συνοικεσίων»...! Στη μεγάλη αμερικανική αεροπορική εταιρία Southwest Airlines «ενθαρρύνονται» οι ερωτικές σχέσεις και οι γάμοι μεταξύ των εργαζομένων της. Η εταιρία αριθμεί ήδη 821 ζευγάρια εργαζομένων και έχει δημιουργήσει «λέσχη» για τους άγαμους που θα ήθελαν να βρουν το ταίρι τους... Ετσι πιστεύεται ότι η συνύπαρξη των δύο συζύγων στο ίδιο εργασιακό περιβάλλον θα βελτιώσει την απόδοση και των δύο.

Ολα αυτά συνοδεύονται με τραγούδια - ύμνους που γράφονται ειδικά για τις ανάγκες των επιχειρήσεων, συνθήματα που θυμίζουν είτε γήπεδο, είτε στρατώνα, ρούχα με το λογότυπο των επιχειρήσεων, που πρέπει να φορούν οι εργαζόμενοι, για να αποδεικνύουν την πίστη και την αφοσίωσή τους. Στη γνωστή εταιρία αθλητικών ειδών Nike είναι διαδεδομένο οι εργαζόμενοι να κάνουν ένα τατουάζ στον αστράγαλο τους με το γνωστό λογότυπο, για να τονίσουν τη «σχέση ζωής» που έχουν με την επιχείρηση.

Ολες οι παραπάνω μέθοδοι, παλιές και καινούριες, έχουν ως σκοπό να συγκαλύψουν τις αξεπέραστες ταξικές αντιθέσεις που χωρίζουν τους εργαζόμενους από την εργοδοσία και γενικότερα το κεφάλαιο. Στοχεύουν στην ελαστικοποίηση της συνείδησης των εργαζομένων και στη χειραγώγησή της. Ομως, πολύ δύσκολα θα πειστεί ο απολυμένος της Nike ότι έχασε τη δουλιά του για το καλό του. Οσο για το χαραγμένο στο σώμα του τατουάζ θα του θυμίζει ότι τα συμφέροντά του δεν μπορούν να συναντηθούν ούτε για μια στιγμή με τα συμφέροντα των εργοδοτών του, ότι αυταπάτες και οι ψευδαισθήσεις κρατούν πολύ λίγο.

Στοιχεία για το δημοσίευμα πήραμε από το άρθρο της εφημερίδας «Monde Diplomatique» Απριλίου 2002.