Με αφορμή τη μεγάλη συναυλία που διοργανώνει η ΚΕ του ΚΚΕ μαζί με την οικογένεια του Θάνου Μικρούτσικου για τη συμπλήρωση 5 χρόνων από τον θάνατο του μεγάλου μας δημιουργού, ο «Ριζοσπάστης» στέκεται σε μεγάλες στιγμές της μουσικής του διαδρομής.

Ενα βασικό θέμα που απασχολούσε τον Μικρούτσικο, από τα πρώτα βήματά του στη σύνθεση, ήταν η μελοποιημένη ποίηση. Από την πρώτη κιόλας ολοκληρωμένη δισκογραφική του δουλειά, τα «Πολιτικά Τραγούδια», το 1975, γίνεται φανερό ότι με τη μουσική του προσπαθεί να αποκαλύπτει τις κρυμμένες πλευρές που ένα μεγάλο ποίημα πάντα περιέχει. Οπως έλεγε, «το κείμενο μετά τη μελοποίηση πρέπει να είναι "άλλο" κείμενο απ' ό,τι πριν τη μελοποίηση. Αν αυτό δεν συμβεί, τότε η μουσική παίζει τον ρόλο του μεταφορέα της ποίησης, γίνεται υπόκρουση και η μελοποίηση χάνει τη σημασία της».

Αυτήν τη φορά ρίχνουμε «ματιές» στη μελοποίηση έργων τριών μεγάλων δημιουργών, τριών κομμουνιστών ποιητών που ο καθένας επηρέασε βαθιά τον συνθέτη, του Ναζίμ Χικμέτ, του Βλαδίμηρου Μαγιακόφσκι και του Μπέρτολτ Μπρεχτ.

Το 1975 κυκλοφορεί η πρώτη ολοκληρωμένη προσωπική δουλειά του συνθέτη, με ερμηνεύτρια την Μαρία Δημητριάδη. Τα «Πολιτικά τραγούδια», σε στίχους του Τούρκου κομμουνιστή ποιητή Ναζίμ Χικμέτ και του Γερμανού ποιητή Βολφ Μπίρμαν, που εντυπωσιάζουν με τον μελωδικό δυναμισμό τους. Φανερώνεται, από την αρχή κιόλας, η ικανότητα του συνθέτη να εναλλάσσει στιβαρούς, επικούς τόνους με λυρικούς και τρυφερούς. Προβάλλει τον ποιητικό λόγο με τέτοιο τρόπο που τα νοήματά του χαράζονται ανεξίτηλα στη μνήμη. «Μικρόκοσμος», «Η πιο όμορφη θάλασσα», «Το έπος του σεΐχη Μπεντρεντίν Ι», «Αν η μισή μου καρδιά», «Αυτό είναι», «Χιονίζει μες στη νύχτα», είναι τα τραγούδια που περιέχονται στον δίσκο σε ποίηση Χικμέτ, ενώ έναν χρόνο αργότερα κυκλοφόρησε και σε ένα σπάνιο 45άρι, τον «Εχθρο».

Με αφορμή τη συναυλία που έδωσε στον Περισσό το 2015 με έργα του Χικμέτ, μπροστά στο Επιστημονικό Συνέδριο που διοργάνωσε το Κόμμα για τον Τούρκο ποιητή, ανέσυρε από τη μνήμη του πότε ήρθε σε επαφή για πρώτη φορά με το έργο του κομμουνιστή ποιητή. «Ενα ανοιξιάτικο βράδυ του 1966. Φοιτητής στο Πανεπιστήμιο είχα γυρίσει το βράδυ στο σπίτι μου εξαντλημένος από μία διαδήλωση από τις πολλές που γίνονταν τότε καθημερινά στο κέντρο της Αθήνας. Μας είχαν επιτεθεί οι ακροδεξιοί της ΕΚΟΦ με καδρόνια, σίδερα και ξύλα στα Προπύλαια με τη συμπαράσταση της αστυνομίας. Κατέληξα στο σπίτι μου στην Κυψέλη. Ψόφιος απ' την κούραση, έπεσα στο κρεβάτι για να κοιμηθώ. Πήρα στα χέρια μου ένα βιβλίο για να το ξεφυλλίσω και να κλείσουν τα μάτια μου. Ολη τη νύχτα διάβαζα. Με είχε συνταράξει. Ηταν "Οι Ρομαντικοί" του Ναζίμ Χικμέτ. Στις 7 το πρωί το είχα τελειώσει και από τότε παρέμεινα αιώνιος θαυμαστής του. Το 1970, στην πιο σκληρή περίοδο της χούντας, αρχίζω να μελοποιώ ποιήματά του. Τελείωσα σχεδόν αμέσως την "Πιο όμορφη θάλασσα", το "Αυτό είναι" και τη "Μαδρίτη" στη μετάφραση του Γιώργου Παπαλεονάρδου και συνέχισα με τις μεταφράσεις του Ρίτσου».

Το 1976 κυκλοφορεί ο δίσκος «Καντάτα για τη Μακρόνησο σε ποίηση Γ. Ρίτσου - Σπουδή σε ποιήματα του Βλαδίμηρου Μαγιακόβσκη». Σε αυτό το έργο, με την τόσο πρωτοποριακή φόρμα, γίνεται ολοφάνερη η τάση του Θ. Μικρούτσικου να ανοίξει νέους δρόμους στη μουσική μας πραγματικότητα. Και είναι αυτή η φόρμα που υπηρετεί και αναδεικνύει απόλυτα το περιεχόμενο, τον λόγο του ποιητή της Επανάστασης.

Ο Θ. Μικρούτσικος στεκόταν πολύ στη σπουδαία μετάφραση του Γ. Ρίτσου. Οπως είχε αναφέρει σε συνέντευξή του στον «Ριζοσπάστη», «αν δει κανείς τη μετάφραση του Ρίτσου, θα διαπιστώσει ότι οι στίχοι έχουν διαφορετικό αριθμό συλλαβών. Μπορείς να δεις 13 συλλαβές και μετά 7... Γιατί το έκανε αυτό; Οπως μου είπε, προσπάθησε, σεβόμενος απολύτως την ουσία της ποίησης του Μαγιακόφσκι και μην αλλάζοντας ούτε τα τερτίπια του, να αποδώσει 100% πώς θα το έγραφε ο Μαγιακόφσκι, την εποχή που το μετέφρασε ο Ρίτσος, σε τούτη δω τη γλώσσα. Είναι, λοιπόν, πρωτοφανής ο τρόπος που απέδωσε τον Μαγιακόφσκι. Η ποίηση του Μαγιακόφσκι είναι σαν ένα βέλος που σκίζει τον χρόνο. Τόση δύναμη έχουν οι στίχοι του. Επρεπε, λοιπόν, εγώ, ακολουθώντας το κείμενο, που είναι πολύ δύσκολο ρυθμικά, να το κάνω να ρέει στον ακροατή σαν ποτάμι».

Μετά την έκδοση του δίσκου πραγματοποιήθηκαν δύο ολοκληρωμένες παραστάσεις στο «Σπόρτιγκ», τον Νοέμβρη του 1976. Και άλλες τρεις παραστάσεις στο εξωτερικό: Το 1981 στη Λαϊκή Οπερα του Βερολίνου, το 1982 στο Concerthaus της Βιέννης, στη διάρκεια των Ημερών Παγκόσμιας Μουσικής, και το 1983 στην Οπερα της Γλασκώβης.

Ακούστηκε ξανά ολόκληρο στις τρεις ξεχωριστές συναυλίες που έδωσε ο Θάνος Μικρούτσικος τιμώντας τα 100 χρόνια του ΚΚΕ. Και το 2018 εκδόθηκε ξανά το έργο με τις ερμηνείες της Ρίτας Αντωνοπούλου και του Κώστα Θωμαΐδη. Την πορεία της έκδοσης διηγείται ο συνθέτης: «Το ΚΚΕ, στο πλαίσιο του εορτασμού των 100 χρόνων από την ίδρυσή του, με κάλεσε να δώσω τρεις συναυλίες με αυτά τα έργα και αυτό ήταν μέγιστη τιμή για μένα. Ηταν όμως ταυτόχρονα και μία μεγάλη πρόκληση... Δουλεύοντας την "Καντάτα" και τη "Σπουδή", αρχικά για τις συναυλίες, ενορχήστρωσα εκ νέου πολλά μέρη τους διατηρώντας απολύτως τη φόρμα της αρχικής εκδοχής. Πρόσθεσα όμως στοιχεία, πρόσθεσα κι αφαίρεσα ταυτοχρόνως όργανα, κάνοντας ακόμα πιο στέρεη τη φόρμα, που στηρίζεται σε εναλλαγές του ατονικού τρόπου με το τονικό σύστημα. Η παλιά ενορχήστρωση και μορφή είναι "εδώ" αλλά ταυτοχρόνως είναι "άλλη". Πρόκειται δηλαδή για μια επαναδημιουργία, με όλο το προηγούμενο υλικό να είναι παρόν».

Το 1978 παρουσιάζεται ένα έργο - τομή στη σύγχρονη μουσική πραγματικότητα, στο οποίο η πρωτοπόρα, επαναστατική ποίηση του Μπ. Μπρεχτ βρίσκει την πρωτοπόρα, επαναστατική μουσική αναλογία της στον υψηλότερο βαθμό: Η «Μουσική Πράξη στον Μπρεχτ».

Ο ίδιος ο Θάνος Μικρούτσικος ερμηνεύει το ποίημα «Για τον φτωχό Μπέρτολτ Μπρεχτ», ενώ έργα όπως το «Αννα μην κλαις», το «Γερμανικό Εγχειρίδιο Πολέμου», συγκλονίζουν με τη διαχρονικότητά τους.

Η εργασία του Θάνου Μικρούτσικου πάνω στον Μπρεχτ άρχισε το '72 και τελείωσε το '77. Ολα αυτά τα χρόνια είχε μελετήσει τον Μπρεχτ, αλλά και τους τρεις στενούς συνθέτες - συνεργάτες του, τον Κουρτ Βάιλ, τον Χανς Αϊσλερ και τον Πάου Ντεσάου. Αυτή η προνομιακή σχέση του με τον Μπρεχτ - «τον σημαντικότερο και υποδειγματικότερο μαρξιστή καλλιτέχνη του 20ού αιώνα», σύμφωνα με τους χαρακτηρισμούς του, κατά την εισήγησή του στο Επιστημονικό Συνέδριο της ΚΕ του ΚΚΕ για τον Μπρεχτ με θέμα την αποστασιοποίηση στη μουσική - προσδίδει κάτι πιο βαθύ και προωθημένο στη δημιουργία του.

Χαρακτηριστικά είναι τα παρακάτω αποσπάσματα από την εισήγησή του στο Συνέδριο:

«Στην ιστορία των Τεχνών υπήρξαν μερικές προσωπικότητες που χωρίς αυτούς η Τέχνη θα ήταν ΑΛΛΗ. Που άλλαξαν δηλαδή τη ροή των πραγμάτων.

Ετσι λοιπόν χωρίς τον Ρεμπό η Ποίηση θα ήταν άλλη.

Χωρίς τον Μπαχ αλλά και τον Σένμπεργκ η Μουσική θα ήταν άλλη.

Χωρίς τον Ιερώνυμο Μπος αλλά κυρίως χωρίς τον Πικάσο η Ζωγραφική θα ήταν άλλη.

Και ναι μεν οι τρεις μεγαλοφυείς ποιητές του Θεάτρου, Αισχύλος, Σοφοκλής, Ευριπίδης, προσδιόρισαν το θέατρο για 2.500 χρόνια αγκαλιάζοντας με τις φτερούγες τους τον Μάρλοου, τον Σαίξπηρ, τον Γκαίτε, τον Τσέχοφ και πολλούς άλλους σημαντικούς, αλλά χωρίς τον Μπρεχτ το Θέατρο σήμερα θα ήταν άλλο...

Οποιος θέλει να μελετήσει τη λειτουργία της αποστασιοποίησης στη μουσική, ας διαβάσει κι ας ακούσει πολλές φορές τη μουσική που έγραψε ο Χανς Αϊσλερ στην "Μάνα" του Μπρεχτ το 1930. Προσωπικά μελέτησα αυτήν τη μουσική στη βερσιόν του Αϊσλερ για μέτζο σοπράνο, βαρύτονο, αφηγητή, χορωδία και δύο πιάνα και κατανόησα πλήρως τι σημαίνει παραξένισμα, πως ο θεατής μπορεί να μη βυθίζεται στην πλοκή και να μπαινοβγαίνει σε αυτή, τι σημαίνει μουσική ασυνέχεια, πώς σπάει απότομα η κυκλική μελωδία, τι ρόλο παίζουν τα διάφωνα διαστήματα και οι εναλλαγές τους με αρμονικές συγχορδίες. Ενας ολόκληρος κόσμος που μετουσιώνει μουσικά τη θεωρία στην πράξη, δημιουργώντας ταυτοχρόνως έργο πνοής. Και αν δούμε και τα άλλα έργα του, μπορούμε να συμπληρώσουμε τη μουσική μέθοδο της αποστασιοποίησης με τις ρυθμικές εναλλαγές και τα τινάγματα των πνευστών καθώς και με την αντιστικτική λογική τους. Θέλω να σας πω με ειλικρίνεια ότι χωρίς τη μελέτη μου στον Χανς Αϊσλερ δεν θα έγραφα τη "Μουσική Πράξη στον Μπρεχτ", έργο για το οποίο επιτρέψτε μου να είμαι υπερήφανος».