«Κόσμος καταδικάζεται μόνο και μόνο επειδή έχει στην κατοχή του κομμουνιστικά έντυπα. Καταδικάζεται για κάθε είδους δραστηριότητα της εργατικής τάξης και όχι μόνο για απεργίες. Με το Ιδιώνυμο, τα δικαιώματα του πολίτη ισοπεδώνονται. Αν κάποιος είναι κομμουνιστής δεν μπορεί να εργαστεί στο Δημόσιο, ούτε να γίνει αρχιφύλακας. Ακόμα και στα σχολεία και στα κολέγια έχει εξαπολυθεί επίθεση κατά της ελευθερίας του ατόμου. Οι καθηγητές πρέπει να καταγράφουν τις σκέψεις των σπουδαστών και των παιδιών και να στέλνουν αναφορές στην Ειδική Ασφάλεια (...) Η αστυνομία ήρθε στο σπίτι μου, με συνέλαβε, με έκλεισε φυλακή και στη συνέχεια με εξόρισαν χωρίς ένταλμα ή δικαστική απόφαση - όπως συνέβη με τρεις χιλιάδες άλλους, από την κυβέρνηση Κονδύλη και από τις προηγούμενες. Για δεκατρείς μέρες με πήγαιναν από φυλακή σε φυλακή μαζί με κλέφτες, ναρκομανείς και κάθε είδους "καλούς" ανθρώπους. Κατόπιν μου φόρεσαν χειροπέδες και με έστειλαν εξορία στον Αγιο Ευστράτιο(...)».

Τα παραπάνω λόγια του εξόριστου στον Αη-Στράτη Κώστα Βάρναλη (1935), ειπώθηκαν στον Αυστραλό δημοσιογράφο Μπερτ Μπερτλς, ο οποίος στο διάστημα 1935-1936 επισκέφθηκε τα αιγαιοπελαγίτικα ξερονήσια για να διαπιστώσει ιδίοις όμμασι τις συνθήκες διαβίωσης των εξορίστων Ελλήνων κομμουνιστών και άλλων λαϊκών αγωνιστών.

Αναφερόμαστε στο σπουδαιότατο, πολύπλευρου ενδιαφέροντος (ιστορικού, πολιτικού, κοινωνικού, πολιτιστικού, λογοτεχνικού), εξαιρετικής γραφής αφήγημα του Μπερτ Μπερτλς «Εξόριστοι στο Αιγαίο», το οποίο «ανακάλυψε» ο μεταφραστής του Γιάννης Καστανάρας και κυκλοφόρησαν και παρουσίασαν χθες οι εκδόσεις «Φιλίστωρ» (ο «Ρ» το έχει παρουσιάσει και στην κυριακάτικη στήλη «Βιβλίο»). Παρ' ότι Αυστραλός ο συγγραφέας, το βιβλίο του αποτελεί πολυτιμότατο «κειμήλιο»-ντοκουμέντο της Ιστορίας του ελληνικού κομμουνιστικού και λαϊκού κινήματος. Και δε θα ήταν υπερβολή αν πούμε ότι αυτό το βιβλίο τοποθετεί τον Μπερτ Μπερτλς στο «βάθρο» όπου είναι τοποθετημένος ο κορυφαίος δημοσιογράφος-συγγραφέας του 20ού αιώνα Ιλία Ερεμπουργκ.