Δεν πρόλαβαν να σβήσουν οι τελευταίες λάμψεις από τα εντυπωσιακά βεγγαλικά που χρωμάτισαν τον ουρανό της Πετρούπολης, στις εκδηλώσεις για τα 300 χρόνια από την ίδρυσή της, και οι σκεπτικιστές που έβλεπαν σε αυτά τα πανηγύρια μόνο τη γνωστή συνταγή «άρτος και θεάματα» για να κρυφτεί το πραγματικό πρόσωπο της σημερινής εξουσίας στη Ρωσία, επιβεβαιώθηκαν.

Στις 16 Ιούνη, στην Πετρούπολη και μάλιστα μέσα στο «Ερμιτάζ» - στην Αίθουσα του Γεωργίου ή πρώην Αίθουσα του Θρόνου - πραγματοποιήθηκε η συνεδρίαση του Κρατικού Συμβουλίου της Ρωσικής Ομοσπονδίας, με κύριο θέμα την πολιτιστική πολιτική του κράτους. Οι υποσχέσεις που έδωσε ο Πρόεδρος Πούτιν στο ρωσικό λαό για το μέλλον της μεγαλειώδους πολιτιστικής κληρονομιάς του, μέσα από την επίσης μεγαλειώδη αυτή αίθουσα, τρομάζουν και τον πλέον αισιόδοξο: Ιδιωτικοποίηση των μνημείων και κατάργηση, ουσιαστικά, της κεντρικής χρηματοδότησης για τον πολιτισμό, μέσω της δημιουργίας ενός συστήματος κρατικών παραγγελιών!

Πριν αναφερθούμε αναλυτικά στα σχέδια της ρωσικής κυβέρνησης για τον πολιτισμό, αξίζει να σημειωθεί ότι η επιλογή του «Ερμιτάζ», του μεγαλύτερου μουσείου της Ρωσίας και ενός από τα μεγαλύτερα του κόσμου, για τη συγκεκριμένη συνεδρίαση, δεν ήταν τυχαία. Το σημερινό καθεστώς στη Ρωσία επενδύει στα αγνά πατριωτικά αισθήματα των λαών της Ομοσπονδίας και κυρίως των Ρώσων, που είναι και η μεγάλη πληθυσμιακή πλειοψηφία, για να περάσει τις συντηρητικές επιλογές του σε μια σειρά σημαντικούς τομείς. Η ισχυροποίηση της καπιταλιστικής παλινόρθωσης απαιτεί την απορρόφηση των «τριγμών» που προκαλούνται ή θα προκληθούν από την αναπόφευκτη κοινωνική αποδιάρθρωση. Ο πολιτισμός παίζει πολύ σημαντικό ρόλο σε αυτόν το μηχανισμό, ειδικά σε μια χώρα σαν τη Ρωσία με ισχυρή κουλτούρα. Αυτόν το σκοπό εξυπηρετεί η φετιχοποίηση της αυτοκρατορικής περιόδου της Ρωσίας, με τη συνειδητή στρέβλωση των κοινωνικών αιτιών και των ιστορικών συνθηκών που δημιούργησαν τη ρωσική εκδοχή της πολιτισμικής Αναγέννησης σε διάφορες περιόδους, με σημαίνουσα την εποχή του Μεγάλου Πέτρου. Αυτό το σκοπό εξυπηρετεί και το ανιστόρητο «τσουβάλιασμα» των επιτευγμάτων των λαών της πρώην ΕΣΣΔ, στο εθνικιστικό «τσουβάλι» που «ξεχνά» την ύπαρξη του σοσιαλισμού και χρεώνει τα πάντα - από την πρώτη πτήση στο διάστημα μέχρι τις επιτυχίες στον αθλητισμό - στη «ρωσική ψυχή»...

Το «Ερμιτάζ» χρησιμοποιείται σαν κεντρικό «σύμβολο» αυτού του μηχανισμού. Σε αυτό το ιδεολογικό πλαίσιο κινήθηκαν οι εκδηλώσεις για τα 300 χρόνια της Πετρούπολης, σε αυτό το πλαίσιο κινούνται οι σκέψεις για μεταφορά ορισμένων κρατικών υπηρεσιών επίσης στην Πετρούπολη, καθώς επίσης και η πολύπλευρη κρατική ενίσχυση στην Εκκλησία. Σε αυτό το πλαίσιο πρέπει να ερμηνευτούν και τα λόγια του ίδιου του Πούτιν, στην αρχή της ομιλίας του που άνοιξε τη συνεδρίαση: «Φυσικά, δε συγκεντρωθήκαμε τυχαία εδώ, στην Αγία Πετρούπολη, στην πόλη η οποία δικαίως θεωρείται μια από τις πολιτιστικές πρωτεύουσες του κόσμου».

Αυτά περί του συμβολισμού, με τον οποίο «ντύνει» η ρωσική κυβέρνηση κάθε της κίνηση. Επί της ουσίας τώρα, η «ανάπτυξη της ρωσικής κουλτούρας» - κατά τη διατύπωση του Ρώσου Προέδρου - θα περάσει μέσα από τις πλέον «ρηξικέλευθες» αναδιαρθρώσεις που σημειώνονται αυτήν την περίοδο στην πολιτιστική πολιτική των προηγμένων καπιταλιστικών κρατών. Βασικός τομέας αυτών των αναδιαρθρώσεων είναι φυσικά η οικονομία, κυρίως από την πλευρά της κρατικής χρηματοδότησης. Χωρίς να ακολουθήσει την περισσότερο αποκαλυπτική - ως προς τους στόχους - ρητορική των πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ενωσης, ο Πούτιν έφτασε ακόμη και στο σημείο να χρησιμοποιήσει παραδείγματα της πολιτιστικής διάλυσης της Ρωσίας, για να δικαιολογήσει το αντιδραστικό πλαίσιο που θα ακολουθούσε.

Ετσι, στην ομιλία του, ο Ρώσος Πρόεδρος, προσδιόρισε εξαρχής, ότι «στη σφαίρα της κουλτούρας συγκεντρώνονται πολλά συμφέροντα», με το κράτος να έχει δύο υποχρεώσεις: «Πρώτον, να υπερασπίζει την ελευθερία της δημιουργίας και δεύτερον, να εξασφαλίζει την πρόσβαση των πολιτών στην κουλτούρα». Πώς θα γίνουν όλα αυτά; Σε οικονομικό επίπεδο, κατά τον Ρώσο Πρόεδρο, θα πρέπει να διευκρινιστούν συγκεκριμένα οι αρμοδιότητες, τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των ομοσπονδιακών και περιφερειακών οργάνων και των οργάνων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης «στη σφαίρα της κουλτούρας, πραγματοποιώντας την οριοθέτηση της ιδιοκτησίας»!

Ως γνωστόν, όπου υπάρχει η λέξη «ιδιοκτησία» εκεί κοντά βρίσκεται και η λέξη «κέρδος». Με λίγα λόγια, το κράτος, θα «οριοθετήσει» τα όρια της εξουσίας του στον τομέα της κουλτούρας έναντι φυσικά μη κρατικών φορέων. Δηλαδή, του ιδιωτικού τομέα. Ο ίδιος έδωσε και ένα παράδειγμα για το τι εννοεί. Κατά τη διάρκεια των εγκαινίων ενός ανακαινισμένου πρώην παλατιού στην Πετρούπολη (από τα πολλά ανάλογα που κοσμούν την πόλη), ο Πούτιν συναντήθηκε «με εκπροσώπους της ρωσικής μπίζνες (σ.σ έτσι ακριβώς το είπε), οι οποίοι χρηματοδότησαν την ανακαίνιση του παλατιού. Είπα και το επαναλαμβάνω, ότι όλα τα κονδύλια που χρησιμοποιήθηκαν - πρόκειται για μερικές εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια - δόθηκαν από τους επικεφαλής μεγάλων ρωσικών επιχειρήσεων. Από τον κρατικό προϋπολογισμό δόθηκαν μόλις 10 εκατομμύρια ρούβλια. Αυτό έγινε, έτσι ώστε το κράτος να διατηρήσει το δικαίωμα του ελέγχου των εργασιών και της κατανομής των κονδυλίων. Οταν συναντήθηκα με τους επικεφαλής των επιχειρήσεών μας, εκείνοι έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον για πολλούς τομείς της ρωσικής κουλτούρας, δηλώνοντας έτοιμοι να τους υποστηρίξουν και να τους ανασυγκροτήσουν. Ωστόσο, τα ζητήματα της ιδιοκτησίας παραμένουν ζητήματα - κλειδιά. Είναι βασικά ζητήματα και με το να μη λύνονται, εκδηλώνονται με τον πλέον αρνητικό τρόπο στην κατανομή των μέσων. Εκτός αυτού, αν και υπάρχει τεράστιο ενδιαφέρον για τα πολιτιστικά σχέδια από την πλευρά της επιχειρηματικής κοινότητας, η οποία είναι έτοιμη να επενδύσει χρήματα σε αυτά, το κράτος ακόμη δε δημιούργησε επαρκείς νομικές και οικονομικές συνθήκες (σ.σ. γι' αυτό το σκοπό). Ελπίζω ότι κατά τη διάρκεια της επεξεργασίας του ομοσπονδιακού προγράμματος "Κουλτούρα της Ρωσίας", το οποίο ξεκινά να εφαρμόζεται από το 2006, πρέπει να ληφθεί υπόψη και αυτή η πλευρά».

Ισως να πρόκειται για την πιο συμπυκνωμένη, αποκαλυπτική και κυνική δήλωση για το πολιτιστικό μέλλον της μετασοβιετικής Ρωσίας. Ο Πούτιν λέει το προφανές, αν διαβάσει κανείς «πίσω» από τις λέξεις: Το κεφάλαιο είναι «λάτρης της κουλτούρας» στο βαθμό που μπορεί να κερδίσει από αυτήν. Δεν μπορεί να επενδύει για τη διάσωση και την προβολή των μνημείων αν προηγουμένως το κράτος δεν έχει λύσει το ζήτημα της ιδιοκτησίας τους. Αυτός που πληρώνει, κατέχει. Αρα, το κράτος πρέπει να «διευθετήσει» το νομικό καθεστώς που διέπει τη μνημειακή πολιτιστική κληρονομιά προς όφελος των «επενδυτών». Οσο για τις «οικονομικές συνθήκες» εννοούνται προφανώς τα γνωστά «κίνητρα» προς τους «επενδυτές», κυρίως μέσω φοροαπαλλαγών. Το πολύ - πολύ το κράτος να παίξει το ρόλο του «τροχονόμου» για τα εισερχόμενα ιδιωτικά κονδύλια και να έχει μια εποπτεία για τις εργασίες, αλλά και αυτό μπορεί να θεωρείται από τώρα επισφαλές, αφού, αυτός που πληρώνει, όχι μόνο θέλει να κατέχει, αλλά θέλει να έχει και «άποψη» για το τελικό αποτέλεσμα. Δηλαδή, τα μνημεία όχι μόνο θα ξεπουληθούν, αλλά κινδυνεύουν να χάσουν και το χαρακτήρα τους από τις πιθανές, μη συμβατές επεμβάσεις που θα γίνουν πάνω τους. Από τη δήλωση αυτή του Πούτιν προκύπτει επίσης ότι το ρωσικό κεφάλαιο δείχνει τεράστιο ενδιαφέρον για την πολιτιστική κληρονομιά της χώρας και είναι έτοιμο να την καταβροχθίσει. Εδώ δεν πρέπει να ξεχνάμε, ότι αυτά - και τα άλλα - εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια των κεφαλαιοκρατών «χορηγών» είναι κλεμμένα χρήματα από την αρπαγή της παραγωγικής βάσης της χώρας, δηλαδή λεφτά του ρωσικού λαού.

Βέβαια, κάποιο πολιτιστικό «κοκαλάκι» θα πρέπει να ριχτεί και στο λαό. Ετσι, ο Ρώσος Πρόεδρος έκρινε ότι υπάρχει μεγάλο πρόβλημα στο θέμα της προσβασιμότητας στον πολιτισμό. Για παράδειγμα έφερε την απότομη μείωση των πνευματικών κέντρων που υπήρχαν σε κάθε γωνιά της Ρωσίας και τα οποία τώρα έχουν μετατραπεί... σε εκθέσεις αυτοκινήτων και καταστήματα επίπλων. Παραδέχτηκε, επίσης, ότι για οικονομικούς λόγους εξαφανίζεται η δυνατότητα συμμετοχής του κόσμου και κυρίως της νεολαίας στην πολιτιστική ζωή. «Η καλλιτεχνική διαπαιδαγώγηση, η οποία ήταν παραδοσιακά δυνατή στη Ρωσία (σ.σ. λόγω του σοσιαλισμού βέβαια, αλλά θα πήγαινε πολύ να το παραδεχτεί ο Πρόεδρος) σήμερα, ουσιαστικά, δεν υπάρχει».

Πώς όμως σκέφτεται να λύσει η κυβέρνηση (και) αυτό το πρόβλημα; Σύμφωνα με το ρωσικό δικτυακό ειδησεογραφικό πρακτορείο «Γκαζέτα» - το οποίο κάθε άλλο παρά αντιπολιτευτικό είναι - σε όλη τη διάρκεια της συνεδρίασης δεν ακούστηκε ούτε μία λέξη για αύξηση του κρατικού προϋπολογισμού για τον πολιτισμό, ο οποίος, για το 2003, δεν ξεπερνά το 0,78%! «Φαίνεται πως αυτό το ποσοστό είναι η "οροφή" του κρατικού ενδιαφέροντος για τον πολιτισμό», σχολιάζει ειρωνικά το πρακτορείο. Ακόμη και με τη σημερινή, ισχύουσα νομοθεσία, το αντίστοιχο ποσοστό δεν πρέπει να είναι λιγότερο από 2%. Οταν ο Νικολάι Φιοντόροφ, κυβερνήτης μιας περιφέρειας, είπε στον Πρόεδρο ότι τα τελευταία έξι χρόνια, για όλες τις κοινωνικές παροχές στην περιοχή του, αντιστοιχούν μόλις 83 καπίκια ανά κάτοικο, ο Πούτιν τού απάντησε, ότι «ο ομοσπονδιακός προϋπολογισμός δεν μπορεί να διαθέτει το σύνολο των κονδυλίων γι' αυτούς τους σκοπούς. Αυτό είναι θέμα των περιοχών και των τοπικών αρχών». Εν ολίγοις, χρήμα δεν έχει. Ο,τι κάνετε μόνοι σας.

Και τι ακριβώς προτείνει το κράτος στην περιφέρεια να πράξει για να «λύσει» το πολιτιστικό της πρόβλημα; Ο υπουργός Πολιτισμού, Μιχαήλ Σβιντκόι, αναλύοντας τη θέση του Προέδρου, σημείωσε ότι το κράτος πρέπει να επιτρέψει την ιδιωτικοποίηση των μνημείων: «Είμαστε υποχρεωμένοι να ξεπεράσουμε όλες τις συγκρούσεις που υπάρχουν μεταξύ του ομοσπονδιακού κέντρου και των περιφερειών, πρέπει να άρουμε την τροπολογία στο νόμο περί προστασίας των μνημείων και να επιτρέψουμε την κανονική ιδιωτικοποίηση των μνημείων ανεξάρτητα από το επίπεδό τους ή την προστασία τους»! Οσο κι αν ακούγεται εξωφρενική αυτή η «πρόταση», δεν έρχεται ως «κεραυνός εν αιθρία». Σύμφωνα με γιελτσινικό διάταγμα του 1994, τα πολιτιστικά και ιστορικά μνημεία στη Ρωσία χωρίστηκαν σε «τοπικής» και «ομοσπονδιακής» σημασίας. Τα «τοπικής» σημασίας μπορούν από τότε να ιδιωτικοποιηθούν, ενώ τα «ομοσπονδιακής» σημασίας, όχι. Ο Σβιντκόι πρότεινε «απλά» την επέκταση του διατάγματος σε όλα τα μνημεία. Ετσι, οι περιφέρειες θα έχουν έναν τρόπο οικονομικής επιβίωσης: Το ξεπούλημα του πολιτισμού.

Αναλόγως αυθαίρετοι, αλλά σαφώς εξηγήσιμοι, διαχωρισμοί προτείνονται από τον Σβιντκόι για το σύνολο της πολιτικής των πολιτιστικών χρηματοδοτήσεων του κράτους. Ο υπουργός θεωρεί απαραίτητο τον «εκσυγχρονισμό» του κρατικού συστήματος χρηματοδότησης, το οποίο πρέπει να περάσει από την «ενιαία τιμολογιακή ταρίφα» στη μορφή των ατομικών χρηματοδοτικών συμβολαίων. Ο Πούτιν το έθεσε πιο «κομψά» στην εναρκτήρια ομιλία του, αλλά το αποτέλεσμα είναι το ίδιο: «Προτείνεται ακόμη μία οδός υποστήριξης - η διαμόρφωση μιας ιδιότυπης κρατικής παραγγελίας καλλιτεχνικού προϊόντος, το οποίο θα είναι μεγάλης κοινωνικής σημασίας. Ανάλογη πείρα έχουμε ήδη στον κινηματογράφο και βέβαια χρήζει υποστήριξης». Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι το κράτος θα σταματήσει τη μόνιμη χρηματοδότηση όλων των τομέων του πολιτισμού και θα χρηματοδοτεί μόνο τα έργα που κρίνονται «κοινωνικής σημασίας», δηλαδή αυτά που θα πληρούν τις προπαγανδιστικές ανάγκες του. Επιπλέον, αυτή η πρόταση σημαίνει ότι το κράτος θα λειτουργεί πια σαν «αντζέντης», αφού το εν λόγω «προϊόν» θα συνοδεύεται από μεγάλη διαφημιστική υποστήριξη για να κάνει απόσβεση του κόστους και, ίσως, να αποφέρει και κέρδη. Κατά τ' άλλα, το κράτος «εγγυάται την ελευθερία της δημιουργίας»...

Τέλος, αξίζει να σημειωθεί η παρέμβαση του γενικού διευθυντή του μεγάλου κινηματογραφικού στούντιο «Μόσφιλμ», Καρέν Σαχναζάροφ, ο οποίος κάλεσε την κυβέρνηση να προφυλάξει τα πνευματικά δικαιώματα, κυρίως από την απειλή της πειρατείας: «Πώς είναι δυνατόν να επιβιώσει ο κινηματογράφος κάτω από αυτές τις συνθήκες;», αναρωτήθηκε. Ο ίδιος πρότεινε και την κρατική παρέμβαση, έτσι ώστε να μπει ένα όριο στην ασυδοσία του δανεισμού βιντεοκασετών ξένων ταινιών. Πρόκειται για ένα θέμα που πονάει τους κινηματογραφιστές όλης της Ευρώπης, λόγω της κυριαρχίας του αμερικανικού κινηματογράφου. Ο Πούτιν, ωστόσο, βρήκε την ευκαιρία να υπερασπιστεί ...το «δικαίωμα των Ρώσων να βλέπουν ό,τι θέλουν». Πρόσθεσε ότι μπορούν να υπάρξουν «κάποια στοιχεία προστασίας της εσωτερικής αγοράς, αλλά αυτό είναι ακραίο μέτρο». Σίγουρα, πάντως, λιγότερο ακραίο από την κατάσταση των μεγάλων κινηματογραφικών στούντιο της Ρωσίας, που εξαναγκάστηκαν να νοικιάζουν τα πλατό τους για κάθε είδους παραγωγές, για να μπορέσουν να επιβιώσουν...