Η επιβολή του δικτατορικού καθεστώτος το 1967, επιλογή της άρχουσας τάξης της Ελλάδας που στηρίχτηκε ανοιχτά από τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό, αποτέλεσε αναμφισβήτητα ισχυρό χτύπημα για το λαϊκό - μαζικό κίνημα. Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα μετά την 21η Απριλίου του '67 με την τρομοκρατία, το χαφιεδισμό, τη δράση των πρακτόρων της στις μαζικές οργανώσεις, αλλά και με επιμέρους παραχωρήσεις που έκανε, η χούντα κατάφερε να εμποδίσει το ξέσπασμα μαζικών αγώνων που θα την έφερναν σε ιδιαίτερα δύσκολη θέση ή θα την απειλούσαν εκ βάθρων. Βέβαια, πλήρης απουσία αγώνων δεν υπήρξε σ' αυτή τη δύσκολη περίοδο κι απόδειξη αποτελούν η απεργία των ταξιτζήδων Αθήνας - Πειραιά για τη μη κατάργηση της περιμετρικής ζώνης (1967), η απεργία των τυπογράφων της εφημερίδας «Ακρόπολις» για αύξηση των αποδοχών τους, η απεργία στη «ΒΙΑΜΑΞ» με αίτημα να σταματήσουν οι απολύσεις των εργαζομένων κλπ. Με δυο λόγια, οι εργαζόμενοι, παρά το γεγονός ότι η συνδικαλιστική δράση τελούσε υπό καθεστώς διωγμών και παρανομίας, κατάφεραν με κινητοποιήσεις, στάσεις εργασίας, απεργίες και κάθε λογής διαμαρτυρίες να αποκρούσουν πολλά αντεργατικά σχέδια της χούντας, όπως η εφαρμογή του ασφαλιστικού κώδικα που στόχευε στην καταλήστευση των Ταμείων τους.

Το 1973 αποδείχτηκε χρονιά δύσκολη και σημαδιακή για τον διεθνή καπιταλισμό. Ηταν η αρχή της οικονομικής κρίσης του 1973-1975, που άρχισε να εκδηλώνεται σαν «κρίση του πετρελαίου» για να αποδειχτεί σύντομα ότι αυτό ήταν μόνο η άμεσα ορατή πλευρά. Στην πραγματικότητα, το 1973 έκλεινε ο κύκλος της μακρόχρονης μεταπολεμικής περιόδου σχετικής «ευφορίας» του διεθνούς καπιταλισμού και άνοιγε μια εποχή «ισχνών αγελάδων». Σε αυτές τις συνθήκες, έγινε πολύ πιο ευδιάκριτη η αστάθεια του χουντικού καθεστώτος, που εκείνη τη χρονιά περνάει δύσκολες στιγμές, όσο κι αν επιδιώκει να παρουσιάσει διαφορετική εικόνα.

Το κίνημα του Ναυτικού στις 23 Μάη του '73, η οικονομική κρίση και ο πληθωρισμός, η άνοδος των εργατικών, αγροτικών και άλλων λαϊκών αγώνων, οι διεθνείς εξελίξεις που ενισχύουν το παγκόσμιο αντιιμπεριαλιστικό ρεύμα, φέρνουν τη χούντα σε δύσκολη θέση. Το διεθνές τοπίο σημαδευόταν από το ξέσπασμα του αραβοϊσραηλινού πολέμου τον Οκτώβρη του '73, κοντά στις αμερικανικές απειλές για άμεση επέμβαση στις αραβικές πετρελαιοπηγές, την απόφαση του Προέδρου Νίξον στις 23 Οκτώβρη 1973 να θέσει τις αμερικανικές Ενοπλες Δυνάμεις ανά τον κόσμο - και αυτές που στάθμευαν στην Ελλάδα - «εις συναγερμόν πυρηνικού πολέμου» και εν τέλει, υπήρχε ο άμεσος κίνδυνος να μετατραπεί το ελληνικό έδαφος σε πολεμικό ορμητήριο των αμερικανικών δυνάμεων. Τα παραπάνω έφερναν τη χούντα σε δεινή θέση, αν και αυτή, για να καθησυχάσει τα πνεύματα και να κάμψει τις λαϊκές αντιδράσεις, έσπευσε να δηλώσει «ουδετερότητα» της χώρας μπρος στο διαγραφόμενο κίνδυνο του πολέμου.

Ολη αυτή η κατάσταση ενίσχυε τα αντιιμπεριαλιστικά αισθήματα των λαϊκών μαζών ενάντια στον αμερικανικό ιμπεριαλισμό, που κάνει πιο χειροπιαστό το ρόλο του ως προστάτης της χούντας. Αυτά τα αισθήματα τα ενίσχυαν ακόμα περισσότερο η αμερικανική επέμβαση στη Χιλή και η επιβολή του δικτατορικού καθεστώτος του Πινοτσέτ και οι παρεμβάσεις της χούντας στην Κύπρο, που στόχευαν στην υπονόμευση της ανεξαρτησίας του Νησιού και στη μετατροπή του σε ΝΑΤΟική βάση. Από την άλλη, οι επιτυχίες μιας σειράς εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων ανά τον κόσμο, όπως η εξέγερση λαού και φοιτητών στην Ταϊλάνδη, η νίκη της επανάστασης στο Βιετνάμ, η άνοδος του κινήματος στην Αφρική κλπ., δυνάμωναν την πίστη του λαού στις δυνάμεις του και ενίσχυαν μέσα στις τάξεις του τις αγωνιστικές διαθέσεις για την ανατροπή του δικτατορικού καθεστώτος.

Το καινούριο εκείνης της περιόδου του 1973 ήταν η ανάπτυξη πιο έντονα ενεργητικών μορφών αγώνα του λαού. Η προηγούμενη δραστηριότητα, κυρίως των κομμουνιστών, η αθόρυβη καθημερινή δουλιά αρχίζει να φέρνει φανερά αποτελέσματα. Από την αρχή του 1973 είναι ήδη ορατή μια νέα κατάσταση: Αρχίζει η ανάπτυξη του εργατικού και λαϊκού κινήματος με τη διάχυτη αγωνιστική διάθεση να παίρνει πιο συγκεκριμένη μορφή. Με όλες τις τεράστιες δυσκολίες, αρχίζουν να πραγματοποιούνται οι πρώτοι οργανωμένοι διεκδικητικοί αγώνες.

Στην έκθεση και τα πεπραγμένα για τα γεγονότα του Νοέμβρη του '73, που εγκρίθηκαν από την 4η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ τον Ιούλη του 1976, αναφέρονται ορισμένα στοιχεία που φανερώνουν την ανάπτυξη της οργάνωσης των αγώνων της εργατικής τάξης και των άλλων εργαζομένων. Πιο συγκεκριμένα, τονίζεται:

«Το χαμηλό επίπεδο ανάπτυξης των αγώνων της εργατικής τάξης και των εργαζομένων αρχίζει να ξεπερνιέται. Οι αγώνες, από τις πρώτες στοιχειώδεις μορφές τους (διαβήματα, υπομνήματα κλπ.), περνάνε σε ανώτερες, μέχρι τις απεργίες. Μεροκάματα, ασφαλιστικά ταμεία, συνδικαλιστικές ελευθερίες, δικαίωμα της απεργίας, είναι μερικά από τα βασικά αιτήματα των εργαζομένων, που πολλά υιοθετούνται ακόμα και απ' τη ΓΣΕΕ, τα Εργατικά Κέντρα, τις Ομοσπονδίες. Η συνδικαλιστική ηγεσία, παρόλο που υπηρετεί γενικά την πολιτική της χούντας, υποχρεώνεται - κάτω από την πίεση των εργαζομένων και για να ανακόψει τους αγώνες τους - να υιοθετήσει μερικά από τα αιτήματα της απεργίας. Χαρακτηριστική περίπτωση το Ντοκουμέντο (απόφαση) του Εργατικού Κέντρου Πειραιά. Αναπτύσσονται εργατικές κινητοποιήσεις, που εκδηλώνονται με καταγγελία των συμβάσεων, συνελεύσεις, επιτροπές, αποφάσεις για απεργίες. Σημειώνονται οι απεργίες αλλιεργατών Καβάλας, τυπογράφων Αθήνας, τεχνικών "Ολυμπιακής", δημοσιογράφων, προσωπικού τρόλεϊ, εργαζομένων της ΔΕΗ, κινηματογραφιστών της Αθήνας».

Ιδιαίτερα τα Πανεπιστήμια, από τις αρχές του 1973, ζούσαν μια ατμόσφαιρα αναταραχής με αλυσιδωτές αγωνιστικές μικροεκρήξεις. Και αυτό γιατί η ιστορική συγκυρία ανέθεσε έναν προωθημένο ρόλο στο φοιτητικό κίνημα εκείνη την περίοδο. Το εργατικό κίνημα, από την πρώτη στιγμή της δικτατορίας, χτυπήθηκε σκληρά. Απαγορεύτηκαν ή διαλύθηκαν αμέσως όλα τα εργατικά σωματεία - και κυρίως αυτά που ακολουθούσαν αγωνιστικό δρόμο - και δημεύτηκε η περιουσία τους. Οι αγωνιστές πρωτοπόροι συνδικαλιστές, κομμουνιστές και ΕΔΑίτες από την πρώτη μέρα πιάστηκαν και εξορίστηκαν. Οσοι έμειναν, καταδιώχτηκαν, φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν. Από την πρώτη στιγμή επιστρατεύτηκε η πιο ωμή βία και εντάθηκε η καταπίεση στα εργοστάσια και στους τόπους δουλιάς. Το φοιτητικό κίνημα αντικειμενικά βρίσκεται σε καλύτερη κατάσταση. Διαθέτει μεγαλύτερα περιθώρια «ελευθερίας», περισσότερα περιθώρια ζύμωσης, νόμιμης ή μισονόμιμης δράσης, ενώ ευνοϊκό παράγοντα αποτελεί η συγκέντρωση μεγάλων μαζών σε μικρούς χώρους, το ότι οι σχολές βρίσκονται στο κέντρο της Αθήνας, σε μικρές αποστάσεις η μία από την άλλη.

Είναι δε σημαντικό ότι μέσα στο 1973 ανεβαίνουν οι αγώνες και οι κινητοποιήσεις της νεολαίας και όλου του λαού, όχι μόνο για την ικανοποίηση των άμεσων οικονομικών διεκδικήσεων ή για τις συνδικαλιστικές τους ελευθερίες, αλλά και με καθαρά πολιτικό περιεχόμενο. Το λαϊκό κίνημα κορυφώνει την ανάτασή του το φθινόπωρο, Οκτώβρης - Νοέμβρης 1973. Μέσα σε αυτό το κλίμα εκδηλώνεται η εξέγερση του Πολυτεχνείου.

ΑΥΡΙΟ: Τα γεγόνοτα της Νομικής - Το πείραμα φιλευθεροποίησης της χούντας